Մեծ երկդիտակ աստղադիտակ
Մեծ երկդիտակ աստղադիտակ կամ Մեծ բինոկուլար աստղադիտակ (անգլ.՝ The Large Binocular Telescope, LBT), աշխարհի ամենաառաջադեմ և ամենաբարձր լուծաչափով օպտիկական աստղադիտակներից մեկն է. գտնվում է 3,3 կմ բարձրություն ունեցող Գրեհեմ լեռան վրա[2], Արիզոնայի հարավարևելյան մասում (ԱՄՆ)։ Աստղադիտակը Մաունթ Գրեհեմ միջազգային աստղադիտարանի մի մասն է։
| Մեծ երկդիտակ աստղադիտակ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | optical telescope? և double telescope? |
| Մասն է | Mount Graham International Observatory?[1] և Steward Observatory? |
| Աստղադիտարանի կոդ | G83 |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Վայր | Արիզոնա[1] |
| ԲԾՄ | 3221 մետր[1] |
| Կիզակետային երկարություն | 9,6 մետր |
| Կայք | lbto.org(անգլ.) |
 Large Binocular Telescope Վիքիպահեստում | |
Աստղադիտակն ունի երկու՝ առաջնային, 8,4 մ տրամագծով պարաբոլիկ հայելիներ, որոնք տեղադրված են ընդհանուր հարթակի վրա, և այդ պատճառով կոչվում է երկդիտակ (բինոկուլար)։ Կենտրոնի հեռավորությունը 14,4 մ է։ Հավաքելով ճառագայթումը մոտ 111 մ² տարածքից, Մեծ երկդիտակ աստղադիտակն իր պայծառությամբ համարժեք է 11,8 մ տրամագծով մեկ հայելիով աստղադիտակի[3][4]։ Ինտերֆերոմետրի ռեժիմում Մեծ երկդիտակ աստղադիտակն ունի 22,8 մ հիմք[5]։ Ճիշտ է, նման բարձր լուծաչափը կլինի միայն հայելիների կենտրոնները միացնող ուղղությամբ։ Ուղղահայաց ուղղությամբ բանաձևը կլինի գրեթե երեք անգամ ցածր։
Երկու երկրորդական պարաբոլիկ հայելիներն ունեն 911 մմ տրամագիծ և 1,6 մմ հաստություն։ Այս հայելիներից յուրաքանչյուրի հակառակ կողմում տեղադրված են 672 փոքր մագնիսներ, որոնք ունակ են շտկել հայելիների ձևը վայրկյանում 1000 անգամ հաճախականությամբ։ Սա թույլ է տալիս փոխհատուցել մթնոլորտի ազդեցությունը (այսպես կոչված՝ հարմարվողական օպտիկա)։
Անսովոր դիզայնը աստղադիտակին տալիս է բազմաթիվ առավելություններ։ Օրինակ, օգտագործելով երկու հիմնական հայելիները միանգամից, այն կարող է նկարել նույն օբյեկտը տարբեր զտիչներով, ինչը զգալիորեն նվազեցնում է անհրաժեշտ տեղեկատվություն ստանալու համար անհրաժեշտ դիտարկման ժամանակը[6]։
Շինարարության պատմություն
Մեծ երկդիտակ աստղադիտակի կառուցումը հնարավոր է դարձել Իտալիայի աստղաֆիզիկայի ազգային ինստիտուտի, Արիզոնայի համալսարանի, Հյուսիսային Արիզոնայի համալսարանի[7], Գերմանիայի մի շարք առաջատար համալսարանների՝ Հայդելբերգի Մաքս Պլանկի ընկերության աստղագիտության ինստիտուտի, Հայդելբերգ-Կյոնիգշտուլի աստղադիտարանի, Պոտսդամի Լայբնիցի աստղագիտության ինստիտուտի, Մյունխենի Մաքս Պլանկի արտաերկրային ֆիզիկայի ինստիտուտի, Բոննի Մաքս Պլանկի ռադիոաստղագիտության ինստիտուտի, Օհայոյի պետական համալսարանի, Թուսոնի հետազոտական կորպորացիայի և Նոտր Դամի համալսարանի համատեղ ջանքերի շնորհիվ[8]։:
Նախագծի տեխնիկական մշակումն ավարտվել է 1989 թվականի սկզբին։ 1992 թվականին Իտալիայի և Արիզոնայի ներկայացուցիչները որոշել են սկսել շինարարությունը, չնայած այն հանգամանքին, որ այն ժամանակ բավարար միջոցներ կար միայն մեկ հայելիով աստղադիտակի համար։ 1997 թվականին նախագծին միացան գերմանական համալսարանները և Օհայոյի պետական համալսարանը, որից հետո աստղադիտակը կարողացել է ստանալ երկրորդ հայելին[9]։
Շինարարության հիմնական փուլերը տեղի են ունեցել 1996-1999 թվականներին։ 1996 թվականին աստղադիտակի ապագա գտնվելու վայրը մաքրվել է ծառերից և քարերից։ Լանջի հյուսիսարևելյան հատվածը ամրացվել է պարսպով։ Հաջորդ տարի տեղադրվել է կառոյցիի ստորին հատվածը, իսկ 1998 թվականին՝ կորպուսի պտտվող մասը։ Հաջորդ շինարարական սեզոնը նշանավորվել է պտտվող մասի կառուցման ավարտով և գմբեթի տեղադրմամբ։ Աստղադիտակն ինքնին հավաքվել է Իտալիայում, այնուհետև 2002 թվականի ամռանը առաքվել Արիզոնա[9]։
Առաջին լույս
Աստղադիտակն իր առաջին լույսը տեսել է 2005 թվականի հոկտեմբերի 12-ին՝ նկարելով երկնային NGC 891 օբյեկտը Անդրոմեդա համաստեղությունում, մեզանից մոտ 30 միլիոն լուսատարի հեռավորության վրա։ Նկարն արվել է կապույտ ֆիլտրով և կազմված է 30 վայրկյան լուսարձակմամբ մի շարք պատկերներից։ Վերջնական լուծաչափը 0,8 դյույմ էր։ Երկնքի լուսանկարված տարածքի անկյունային չափը մոտ 30′ էր, ինչը մոտավորապես հավասար է լիալուսնի անկյունային չափին[10][11]։
Առաջին երկդիտակ պատկերը (այսպես կոչված՝ երկրորդ լույսը) ստացվել է 2008 թվականին, ուսումնասիրության օբյեկտը եղել է NGC 2770 պարուրաձև գալակտիկան[12]։
Ծանոթագրություններ
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ երկդիտակ աստղադիտակ» հոդվածին։ |