Չարթ
Չարթ (անգլ.՝ Chart), որոշակի ժամանակահատվածում առավել տարածված մեդիա արտադրանքի (երաժշտություն, գրքեր, ֆիլմեր, խաղեր) հրապարակված ցանկ։ Որպես կանոն, չարթերի ցուցակները բաղկացած են ոչ ավելի, քան 10-20 կետից, որոնք տեղադրված են ցուցանիշների նվազման կարգով։ Չարթի պարամետրերը որոշվում են վաճառքի մասին տեղեկատվությամբ; գոյություն ունեն նաև ռադիոյով երաժշտական կոմպոզիցիաների կատարման չափանիշներ (երաժշտական չարթերում), տեսահոլովակների և կինովարձույթի վերաբերյալ տվյալներ (կինոարդյունաբերության մեջ)։ Ժամանակաշրջանը սովորաբար մեկ շաբաթ է, ավելի հազվադեպ՝ մեկ ամիս.
Երաժշտական չարթեր
Երաժշտական արդյունաբերության մեջ չարթերը հաշվի են առնում բազմաթիվ չափանիշներ. բացի վաճառքի տվյալներից, նաև որոշ դեպքերում հաշվի են առնում ռադիոկայաններում կատարելու տվյալները և ինտերնետի միջոցով կոմպոզիցիաների ներբեռնման տվյալները։ Միաժամանակ կան չարթեր, որոնք որոշվում են տարբեր երաժշտական ամսագրերի ընթերցողների, ռադիոկայանների ունկնդիրների և հեռուստադիտողների կողմից (երաժշտական հեռուստատեսության դեպքում)։
Ավանդաբար գոյություն ունեն սինգլների և երկարատև ալբոմների չարթեր, վերջերս նաև տարածվել են համացանցի միջոցով ներբեռնվող ամենատարածված երգերի ցուցակները։
Առաջին երաժշտական չարթը հրատարակվել է 1936 թվականի հունվարի 4-ին ամերիկյան Billboard ամսագրում։ 1940 թվականի հուլիսի 20-ից ամսագրում սկսել են տեղադրվել սկավառակների կանոնավոր չարթեր (անգլ.՝ Record charts); 1958 թվականի օգոստոսի 4-ին Billboard-ում հայտնվել է «թեժ հարյուրը» (անգլ.՝ Hot 100)՝ շաբաթվա 100 ամենահայտնի սինգլները[1]։ Հաշվարկները կատարվում էին վաճառքների և ռադիոկայանների ժանրերի տվյալներով։ Բացի ընդհանուր չարթից, նույնպես հայտնվել են տարբեր երաժշտական ժանրերի չարթեր՝ քանթրի, ռիթմ ընդ բլյուզ, պարային երաժշտություն և այլն։ Billboard ամսագրի չարթը մինչ օրս համարվում է առավել օբյեկտիվ աղբյուրներից մեկը, որն արտացոլում է ԱՄՆ-ի երաժշտական շուկայի վիճակը։ 1958-1991 թվականներին Billboard ամսագիրը հավաքում էր ռադիոկայանների փլեյլիստների և խանութներում վաճառքների տվյալները։ 1991 թվականի նոյեմբերի 30-ից Billboard-ը չարթերի ճանաչման նոր միջոց է ստեղծել, որտեղ հաշվի է առնվում ծառայության Nielsen Broadcast Data Systems (BDS) էլեկտրոնային համակարգի միջոցով արդիական ռադիոմոնիտորինգի համադրությունը՝ մանր ռադիոկայանների փլեյլիստերի լրացմամբ։ Հաշվի են առնվում նաև Nielsen SoundScan ծառայության կողմից հայտարարված վաճառքները[1]։
Մեծ Բրիտանիայում առաջին երաժշտական չարթը հրապարակվել է 1952 թվականի նոյեմբերի 14-ին New Musical Express ամսագրում։ Դրան հետևել են Record Mirror և Melody Maker ասմագրերի չարթերը։ Գերմանիայում չարթերը սկսել են թողարկվել Bravo ասմագրի կողմից։
Չարթթոփեր
Յուրաքանչյուր երաժշտական չարթում գոյություն ունի բարձրագույն դիրք (№ 1), որը զբաղեցնում է ամենահայտնի կամ առավել հաջող վաճառվող երգը, սինգլը կամ ալբոմը։ Անգլալեզու գրականության մեջ չարթի այդպիսի առաջնորդն անվանվում է «չարթթոփեր» (անգլ.՝ Chart Topper, Chart-topper[2][3][4][5])։ Նաև կարող են օգտագործվել նմանատիպ տերմիններ՝ «համար մեկ, No. 1 հիթ, չարթերի թոփ, չարթ հիթ» (անգլ.՝ number one, No. 1 hit, top of the charts, chart hit)։ Այն հասկացողությունը լայնօրեն օգտագործվում է երաժշտական մարքեթինգում, գովազդային բիզնեսում և այս կամ այն կատարողի հռչակի մակարդակը որոշելու ժամանակ։ Սակայն, այդ բնութագրիչները, ըստ էության, հարաբերական են, քանի որ նրանք միաժամանակ գնահատում են երգեր, ալբոմներ և ձայնագրություններ միայն միմյանց համեմատ, ի տարբերություն վերջնական տարեկան վաճառքի տվյալների հաշվարկների, որոնք չափվում են բացարձակ թվերով։ Երգերի դիրքերի համեմատումը տարբեր ժամանակներում դրանով իսկ չի տալիս երգի ընդհանուր մասշտաբով ճշգրիտ ժողովրդականությունը։ Շատ չարթերի առանձնահատկությունը, հատկապես շաբաթական չարթերի, այն է, որ դրանք նպաստում են երգերին, որոնք շատ լավ են վաճառվում կարճ ժամանակահատվածում։ Այսպիսով, երգը, որը հայտնի է միայն կարճ ժամանակով, կարող է ավելի բարձր լինել շաբաթվա արդյունքներով, (դառնալ համար մեկ) քան երգը, որը վաճառվում է ավելի դանդաղ (և չի հասել առաջին հորիոզոնականին), բայց շատ ավելի մեծ թվով օրինակներ են վաճառվում երկար ժամանակահատվածում[6][7][8]։ Արդյունքում, խմբի ամենամեծ հիթ սինգլը (շաբաթվա արդյունքներով չարթթոփերը) կարող է և ընդհանրապես չլինել նրա բեսթսելլերների մեջ (ամբողջ տարվա արդյունքներով նույնիսկ լավագույն տասնյակում չլինել), և հակառակը[1][9][10][11][12]։
Կինոյի չարթեր
Կինոֆիլմերի չարթերը կառուցվում են թատրոններում կինովարձույթի շաբաթվա շահույթի մասին տեղեկությունների վրա (ԱՄՆ-ում դրանք տեղադրվում են boxofficemojo կայքում)։ Նույնպես գոյություն ունեն հեռուստատեսական չարթեր, որոնք կազմվում են այս կամ այն հաղորդման վարկանիշներին համաձայն։
Գրքերի չարթեր
Հրատարակչական ինդուստրիայում չարթ է անվանվում բեսթսելլերների ցանկը, որը հաճած բաժանվում է գեղարվեստական (վեպեր և այլն) և ոչ գեղարվեստական գրականության վրա (կենսագրություններ, պատմական ստեղծագործություններ և այլն)։
Երաժշտական չարթեր և ծրարգեր
Թոփ-10
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| Topp 10 Singles Norsk | Նորվեգական սինգլների չարթ նորվեգական սինգլների համար |
| Philips Top 10 | Հնդկական թոփ-10 Zee TV-ով |
Թոփ-20
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| Philippine Top 20 | Ֆիլիպինների տեղի չարթ |
| The Official Lebanese Top 20 | Լիբանանի չարթեր երկու թողարկումներով՝ անգլերեն և արաբերեն |
| Top 20 Countdown | Կանադական քանթրի-երաժշտական չարթ CMT-ով |
| The Official Finnish Charts (Suomen virallinen singlelista) | Ֆինական սինգլների թոփ-20 սինգլներ |
Թոփ-30
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| Country Countdown USA | Ամերիկյան ռադիո քանթրի սինգլներ |
| Rit Parade | Իտալական առաջատար ժողովրդականության չարթ |
| Top 30 | Բելգիական Radio 2 թոփ-30 կամ VRT թոփ-30 (նախորդ անվանում՝ BRT Top 30) |
Թոփ-40
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| American Top 40 | Ռադիո կատարումների հաշվարկ |
| Ö3 Austria Top 40 | Վաճառքների չարթ |
| Dutch Top 40 | Սթրիմինգ և սոցիալական մեդիայի թրենդներ |
| Hitlisten | Դանիական չարթ |
| Mexican Airplay | Մեքսիկական ռադիոյի կատարումները՝ Billboard ամսագրի կողմից հրապարակված չարթում |
| NZ Top 40 | Նոր Զելանդիայի երաժշտական չարթը թողարկվում է Recorded Music NZ-ի կողմից |
| Los 40 Principales | LOS40 ռադիոյի իսպանական չարթ |
| Take 40 Australia | Ավստրալիական թոփ-40 հաշվարկ |
| The Official Chart | Բրիտանական վաճառքներ + BBC Radio 1-ի սթրիմինգ չարթ |
| The Net 40 | Միջազգային օգտագերերի թոփ-40 |
| VG-lista | Նորվեգական չարթ |
Թոփ-50
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| Mega Top 50 | Դանիական երաժշտական չարթ |
| Oricon Singles Chart | Ճապոնական չարթ |
| Ultratop (Flanders) | Բելգիական Flanders Ultratop 50 սինգլների չարթեր |
| Ultratop (Wallonia) | Բելգիական Wallonia Ultratop 50 սինգլների չարթեր |
| Ultratip (Wallonia) | Բելգիական Wallonia Ultratop 50 սինգլների չարթեր |
Թոփ-75
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| Ö3 Austria Top 75 | Ավստրիական սինգլների չարթ |
| Swiss Hitparade | Շվեյցարական սինգլների թոփ-75 |
Թոփ-100
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| Argentina Hot 100 | Արգենտինական չարթ |
| ARIA Top 100 Chart | Ավստրալիական չարթ |
| Billboard Hot 100 | Ամերիկյան ստանդարտ չարթ երգերի համար։ Այն թողարկվում է Billboard ամսագրի կողմից։ |
| Billboard Japan Hot 100 | Ճապոնական միջազգային չարթ Այն թողարկվում է Billboard ամսագրի կողմից։ |
| Brasil Hot 100 Airplay | Բրազիլական չարթ |
| Canadian Hot 100 | Կանադական չարթ Այն թողարկվում է Billboard ամսագրի կողմից։ |
| European Hot 100 Singles | Համաեվրոպական չարթ։ Այն թողարկվում է Billboard ամսագրի կողմից։ Այլևս չի շարունակվում։ |
| Federazione Industria Musicale Italiana (FIMI) | Իտալական չարթ |
| Gaon Digital Chart | Հարավկորեական չարթ |
| GfK Entertainment Charts | Գերմանական թոփ-100 չարթ |
| Irish Singles Chart | Իռլանդական երաժշտական չարթ |
| Philippine Hot 100 | Ֆիլիպինական չարթ |
| Rádio – Top 100 | Չեխիայի ազգային չարթ |
| Single Top 100 | Դանիական սինգլների չարթ |
| Sverigetopplistan | Շվեդական թոփ-100 |
| The Official Chart | The Official Chart-ի կողմից թողարկված սինգլների թոփ-100 չարթ |
| Top 100 Mexico | Մեքսիկյան չարթ |
| Ultratip | Բելգիական Flanders թոփ-100 սինգլներ |
| Top 100 Songs | Պաշտոնական իսպանական չարթ |
Թոփ-200
| Անվանում | Նշումներ |
|---|---|
| Syndicat National de l'Édition Phonographique (SNEP) | Ֆրանսիական սինգլների 3 թողարկումներ Ներբեռնում / Սթրիմինգ / Համատեղած |