Ռիգայի մետրո

1960-ական թվականներին Ռիգան մի քաղաք էր, որը չուներ մեկ միլիոն բնակչություն (և ժողովրդագրական փոքր աճի պատճառով շուտով դրան հասնելու հեռանկար), որը պահանջվում էր պետական պլանավորման չափանիշներով ավանդական մետրոյի ստեղծման համար։ Այնուամենայնիվ, 1960-ական թվականներից ծրագրվել է ստորգետնյա արագընթաց տրամվայ` երկաթուղային համակարգ։

Վ. Գրիցովսկու գլխավորած Լենինգրադի քաղաքաշինարարների խմբի նախագծի համաձայն, որը հանրությանը ներկայացվել է «Ռիգաս Բալս» («Rīgas Balss») թերթում 1966 թվականի հունվարի 10-ին, զանգվածային բնակելի զարգացման միկրոշրջաններում և սակավաբնակ տարածքներում պետք է կառուցվեր արագընթաց տրամվայ, որի գծերը պետք է լինեին վերգետնյա և առանձին, իսկ քաղաքի կենտրոնում մոտ 6 մետր խորությամբ՝ ճանապարհների տակ գտնվող թունելներում։ Հետագայում գծային համակարգը պետք է ունենար 82 կիլոմետր երկարություն, որից 20 կիլոմետրը՝ ստորգետնյա հատվածներ։ Արդեն առաջին մեկնարկային հատվածում նախատեսվում էր կառուցել 5 կիլոմետր երկարությամբ թունելներ։

Այնուամենայնիվ, այնուհետև Ռիգայի համար, որպես միութենական հանրապետության մայրաքաղաք, քաղաք, որն ուներ մեկ շնչին բաժին ընկնող հասարակական տրանսպորտով ուղևորությունների փոխադրման քանակով երկրում երրորդ ամենաբարձր ցուցանիշը և որպես հարևան համամիութենական նշանակության մեծ թվով զբոսաշրջիկներ ունեցող Յուրմալա հանգստավայրի տարանցիկ կետ, ԽՍՀՄ ղեկավարությունը բացառության կարգով որոշում է կայացրել 1970-ականների վերջից ութ հարյուր հազարանոց քաղաքում սկսել մետրոյի համակարգի պլանավորումն ու նախագծումը։

Մետրոպոլիտենի ստեղծումը ներառվել է տրանսպորտի համապարփակ սխեմայի մեջ՝ 1981 թվականից ստորգետնյա քաղաքաշինության մանրամասն պլանում և մինչև 2005 թվականը քաղաքի զարգացման գլխավոր պլանում, որն ընդունվել է 1986 թվականին։

Նախ, Մոսկվայի «Մետրոգիպրոտրանս» ինստիտուտը աշխատել է Ռիգայի մետրոյի շինարարության և նախնական նախագծերի տեխնիկատնտեսական հիմնավորման (TES) վրա։ Որոշվել է առաջին արձակման վայրը՝ Զասուլաուկսից (Դաուգավայի ձախ ափից) մինչև VEF գործարան։ 1977 թվականին նախատեսվել է հաստատել դրա տեխնիկատնտեսական հիմնավորումը 1978 թվականին, մշակել մանրամասն նախագծեր և սկսել շինարարությունը 1981 թվականին, շահագործման հանձնել 1990 թվականին։ Հետագայում համակարգը պետք է ունենար երկու գիծ։

Որոշ ուշացումից հետո 1984 թվականին սկսվել է մանրամասն նախագծումը, որը վստահվել է Լենինգրադի «Լենմետրոպրոեկտ» ինստիտուտին, քանի որ Ռիգայում հիդրոերկրաբանական շատ բարդ հողային պայմանները մոտ էին Լենինգրադի պայմաններին։ Մինչև 1986 թվականը երեք գծերի ապագա մետրոյի համակարգի ամբողջական սխեման ընդունվել է իրագործման համար, ընդ որում առաջին գործարկման հատվածը մնացել է անփոփոխ։ Շինարարության մեկնարկի ամսաթիվը սահմանվել է 1988 թվականը, ավարտը նախատեսված է 1996-1997 թվականներին։

Կայանի ինտերիերի ճարտարապետական և գեղարվեստական ձևավորումն առաջարկվել է նախագծել տեղացի ճարտարապետներին, ովքեր արդեն որոշակի փորձ ունեին Մոսկվայի մետրոպոլիտենի Ռիժսկայա կայարանի ինտերիերը նախագծելուց հետո։ Արդեն 1983 թվականին մրցույթ է անցկացվել առաջին տեղամասի կայանների լավագույն ներքին դիզայնի համար։

1979 թվականից մինչև 1988 թվականները պլանավորման և նախագծման համար առաջին արձակման տեղամասի երթուղու երկայնքով ստեղծվել են մոտ 200 հետախուզական հորեր։ 1986 թվականին սկսվել են շինարարության նախապատրաստական աշխատանքների համալիրը, որը պետք է իրականացվեր առնվազն երկու տարի։ Այդ նպատակով հատկացվել է 7,5 մլն ռուբլի և ներգրավված է եղել «Ստրոյմեխանիզացիա» պայմանագրային կազմակերպությունը։ Գրանիտա փողոցում կառուցվել է շինհրապարակ և Մետրոստոյի երկու արտադրական բազա՝ մեկը 200 մեքենայի համար նախատեսված ավտոշարասյան համար՝ Չիեկուրկալնսում ՝ Ռիգա- CHPP-1-ի մոտ, մյուսը՝ շինարարական սարքավորումների համար՝ Բոլդերաջայում։ Սկսվել են շենքերի քանդման, ստորգետնյա հաղորդակցությունների տեղափոխման, ժամանակավոր շենքերի և վերգետնյա հանքարդյունաբերական համալիրների կառուցման համար շինհրապարակների պատրաստման աշխատանքներ, Վիբորգ գրանիտի ընտրության և գնման ուղղությամբ։

1989 թվականին առաջին արձակման տեղամասի բոլոր աշխատանքային նախագծերը պատրաստ և հաստատված են եղել Մոսկվայում։ 1990 թվականին շինարարությունը պետք է սկսվեր Մինսկի մետրոպոլիտենի շինարարների օգնությամբ։ Առաջին արձակման տեղամասը պետք է պատրաստ լիներ 2000-2002 թվականներին։ Դրա արժեքը կազմել է մոտ 250 մլն ռուբլի այդ տարիների գներով, որոնք զգալիորեն ավելի բարձր էին, քան այլ քաղաքներում, ծանր հողերում շինարարության բարդ ինժեներական և երկրաբանական պայմանների պատճառով խիտ քաղաքաշինության տարածքներում (ավելի քան 25 միլիոն ռուբլի մեկ կիլոմետրի դիմաց միջին 15-ի դիմաց)։ Ֆինանսավորումը հիմնականում համամիութենական կենտրոնից էր արվելու, հանրապետությանը հանձնարարվել էր հատկացնել 10-12 մլն ռուբլի դեպոյի համար, 2,5 մլն ռուբլի ինժեներական շենքի համար, 4-5 մլն ռուբլի կայաններում հաղորդակցությունների փոխանցման և պատրաստման համար^[2]։

Առաջին գծի առաջին մեկնարկային հատվածը, ըստ նախագծի, միացնում էր կենտրոնը (առանց Հին քաղաքի տակով անցնելու) և քաղաքի մասերը Արևմտյան Դվինա գետի երկու կողմերում, ուներ 8,3 կմ երկարություն, ճանապարհորդության տևողությունը՝ 12 րոպե։ Պիկ ժամերին սպասարկելով մինչև 40 զույգ գնացք և ուներ 8 կայարան, որոնց անվանումները փոխվեցին նախագծման ընթացքում, իսկ ինտերիերը, ըստ ճարտարապետների պլանների, արտացոլում էր տարբեր թեմաներ.

• «Զասուլաուկս» - արձակուրդ ծովափին (ճարտարապետներ Ա. Պուրվինս և Ա. Գելզիս)
• «Ագենսկալնս», նախկին «Ավրորա»՝ հեղափոխություն (ճարտարապետ Ի. Պետրուխով)
• «Դաուգավա», նախկինում «Ուզվարաս» - Ռիգա որպես հանրապետության ծովային դարպաս (ճարտարապետ Ա. Պուրվինս)
• «Վոկզալնայա», նախկինում «Կենտրոնական» - ժողովուրդների բարեկամություն ԽՍՀՄ-ում (ճարտարապետներ Ա. Պուրվինս և Մ. Գյունդար)
• «Բարեկամություն», նախկինում «Կիրովա»՝ խորհրդային իշխանության հաստատումը Լատվիայում (ճարտարապետ Ա. Կրոնբերգս)
• «Վիձեմե շուկա», նախկինում «Ռայնիսա», նախկինում «Հեղափոխություններ»՝ ազգային մշակույթ և կյանք (ճարտարապետ Ա. Պուրվինս)
• «Օշկալնի» - Հայրենական մեծ պատերազմ (ճարտարապետ Մ. Գելզիս)
• «VEF» - աշխատանք (ճարտարապետ Վալերի Կադիրկով)

• 
  «Ավրորա»
• 
  «Դաուգավա»
• 
  «Ռայնիս»
• 
  «VEF»
• 
  «Զասուլաուկս»/ այլընտրանքային
• 
  «Զասուլաուկս» / այլընտրանքային
• 
  «Զասուլաուկս»/ այլընտրանքային
• 
  «Կենտրոնական»/ այլընտրանքային
• 
  «Կենտրոնական»/ այլընտրանքային

Նախատեսվում էր, որ մինչև 2021 թվականը Ռիգայի մետրոն բաղկացած կլինի 33 կայարանից։

Գիտնականների, մասնագետների, կանաչ և ազգային շարժումների և այլ հանրային առարկությունները մետրոյի կառուցման վերաբերյալ ծագել են 1987 թվականին։ 1988 թվականին լայնածավալ բողոքի ցույցեր են ծավալվել, ներառյալ զանգվածային ցույցեր «METRO - NĒ!» կարգախոսով^[1], որին հաջորդել է 1989 թվականին նորաստեղծ տեղական հանձնաժողովի բացասական իրագործելիության զեկույցը և իշխանությունների որոշումը՝ չեղյալ համարել մետրոյի ստեղծման բոլոր ծրագրերը։ Բոլոր նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցվել են։

Բերված պատճառներն էին քաղաքի կենտրոնի ճարտարապետական անսամբլի համար վտանգը, որն ունի պատմական մեծ արժեք, մեծ թվով ոչ բնիկ մետրո կառուցողների ժամանումը ընտանիքի անդամներով, տնտեսական աննպատակահարմարությունն ու անարդյունավետությունը՝ կապված տրանսպորտի ավելորդ ծախսերի հետ, հաշմանդամություն ունեցող անձանց կարիքների հաշվի չառնելը, մետրոյի կայարանների շրջակայքում հանրային տարածքների գերբնակեցումը և այլն։

Մինչ օրս պահպանվել են ավելի քան 100 հետախուզական հորեր, որոնք հորատվել են նախապատրաստական շրջանում։ Դրանցից 20-ը լուծարվել է 2001 թվականին, ևս 25-ը՝ 2014 թվականին^[3]։ Տասնյակ ուրիշներ՝ 10-20 սմ տրամագծով, 4-10 մետր խորությամբ, գտնվում են մասնավոր տարածքում, դրանց տեխնիկական վիճակը չի վերահսկվում։

ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո անկախ Լատվիան չի վերադարձել մետրոպոլիտեն կառուցելու գաղափարին։ Ըստ Ռիգայի քաղաքային խորհրդի քաղաքաշինության վարչության խորհրդատու, ճարտարապետ Գունարս Ասարիսի` Ռիգան չի կարող իրեն թույլ տալ մետրոյի արժեքը 200 միլիոն եվրո մեկ կիլոմետրի համար։ Արագընթաց տրամվայների ներդրման հույսեր դեռ պահպանվում են^[4]։

• Չիրականացված. Մետրո
• Ռիգայում մետրո էին ուզում կառուցել
• Չիրականացված տրանսպորտային ծրագրեր
• Ռիգայի մետրոյի վեց կայարանների էսքիզներ կամ Զասուլաուկսայից մինչև VEF 12 րոպեում
• Մետրոներ. - Մ., Տրանսպորտ. - 1988 թ
• Ապագա մետրոյի երթուղիները // «Իզվեստիա» թերթ, 02/11/1986 թ.
• գծեր քաղաքի քարտեզի վրա
• նյութեր և քննարկում myriga.info ֆորումում
• նյութեր և քննարկում ֆորումում
• նյութեր և քննարկում «Մեր տրանսպորտը» ֆորումում
• Տեսանյութ Ռիգայի մետրոյի նախագծի մասին
• Տեսանյութ Ռիգայի մետրոյի նախագծի մասին ՝ նկարահանված լատվիական TV5 հեռուստաալիքի կողմից