Ֆիմոզ
Ֆիմոզ, վիճակ, երբ առնանդամի գլխիկի մաշկը (թլիպը) անհնար է հետ քաշել գլխիկից[1]։ Միզարձակման ժամանակ առաջանում է փուչիկի նման այտուցվածություն թլիպի տակ[1]։ Կարող է հանգեցնել ցավի էրեկցիայի ժամանակ, չնայած այն անցավ է[1]։ Առնանդամի գլխիկի բորբոքման (բալանիտ) դեպքում առկա է ֆիմոզի զարգացման մեծ հավանականություն, ինչպես նաև մեծանում է բարդությունների հավանականությունը[1]։
| Ֆիմոզ | |
|---|---|
 Էրեկցված առնանդամ ֆիմոզով | |
| Տեսակ | Ուրոլոգիա |
| Բժշկական մասնագիտություն | ուրոլոգիա |
| Բարդություններ | Բալանիտ |
| Սկիզբը | Ծնվելիս |
| Տևողություն | Սովորաբար հետ է զարգանում 3 տարեկանից |
 Phimosis Վիքիպահեստում | |
Երեխաների մոտ նորմալ է առնանդամի գլխիկի մաշկը հետ քաշելու անհնարինությունը[2]։ 90% և ավել դեպքերում հետ քաշելու անկարողությունը հանդիպում է 7 տարեկանում, 99% դեպքերում՝ 16[2][3]։ Երբեմն ֆիմոզը կարող է առաջանալ բալանիտի կամ քսերոտիկ խցանող բալանիտի հետևանքով առաջացած սպիների պատճառով[3]։ Վերջինս սովորաբար ախտորոշվում է տեսնելով սպիներ առնանդամի թլիպի բացվածքում[3]։
Սովորաբար, ֆիմոզը հետ է զարգանում 3 տարեկան երեխաների մոտ[2]։ Տղաների կյանքի վաղ տարիներին չպետք է փորձել հետ քաշել թլիպը[2]։ Նրանց, ում վիճակը չի բարելավում հետագայում, կարող են տրվել ստերոիդ քսուքներ՝ թուլացնելու նպատակով ամուր մաշկը[2]։ Եթե այս մեթոդը համակցված ձգող վարժություններով արդյունավետ չէ, ապա կարող են կրրառվել այլ բուժումներ, ինչպիսինն է թլպատումն է[2]։ Ֆիմոզի բարդություն է պարաֆիմոզը, երբ ամուր մաշկը օղակվում է գլխիկի հետևում[3]։ Անվանումը հուներեն ֆիմոզ բառից է, որը նշանակում է «դնչակալ»[4]։
Նշաններ և ախտանիշներ
Ծնվելիս, թլիպի ներքին մակերեսը հպված է առնանդամի գլխիկին։ Մանկության վաղ տարիներին թլիպը սովորաբար հնարավոր չէ հետ քաշել և որոշ տղամարդիկ հասնելով 18 տարեկան, կարող են ունենալ թլիպ, որը անհնար է լրիվ հետ քաշել[5]։
Բժշկական ասոցացիան խորհուրդ է տալիս հետ չքաշել նորածնի թլիպը, որպեսզի կանխվի սպիացման գործընթացը[6][7]։ Կան կարծիքներ, որ թլիպի հետ չքաշելը ճիշտ է նաև հասուն տղամարդկանց համար ևս[8][9]։ Հիլը նշում է, որ լիարժեք հետ քաշելուն հնարավոր չէ հասնել մինչ ուշ մանկություն կամ վաղ հասունություն[10]։ Ըստ դանիական հետազոտությունների թլիպի առաջին հետ քաշելու միջին տարիքը 10,4 տարեկանն է[11]
Ռիկվուդը, ինչպես մյուս հեղինակները առաջարկում էին, որ իրական ֆիմոզ ախտորոշումը շատ է հանդիպում, պայմանավորված նորմալ թլիպի հետ չքաշվելու և ախտաբանական վիճակի միջև տարբերություների գնահատման անկարողությամբ[12][13][14]։ Որոշ հեղինակներ տարբերելու նպատակով կիրառում են «ֆիզիոլոգիական» և «ախտաբանական» տերմինները[15]։ Ուրիշները օգտագործում են «հետ չքաշելի» տերմինը՝ տարբերելու զարգացման խանգարումը ախտաբանականից[12]։
Որոշ դեպքերում պատճառը մնում է անհայտ կամ առաջանում են դժվարություններ ֆիզիոլոգիականը ախտաբանականից տարբերակելու գործում, երբ նորածնի մոտ ի հայտ են գալիս դժվարություններ միզելիս կամ թլիպի տեսանելի արտափքում միզարձակման ընթացքում։ Այնուամենայնիվ արտափքումը չի վկայում միզուղիների խցանման վերաբերյալ[16]։
Կանանց մոտ ֆիմոզի հետ համեմատելի վիճակ է «ծլիկի ֆիմոզը», սակայն ծլիկի գլխիկը հնարավոր չէ հետ քաշել պայմանավորված ծլիկի գլխիկի սահմանափակ հնարավորություններով[17]։
Ծանրություն
- 1 աստիճան-թլիպի լրիվ հետ քաշում՝ ամուր գլխիկի հետևում
- 2 աստիճան-գլխիկի մասնակի մերկացում, թլիպը սահմանափակող (ոչ բնածին կպումներ) գործոններ
- 3 աստիճան-մասնակի հետ քաշում, միզուկի բացվածքը տեսանելի է
- 4 աստիճան-աննշան հետ քաշում
- 5 աստիճան-թլիպի հետ քաշելու անհնարինություն[18]
Պատճառներ
Կան 3 մեխանիկական վիճակներ, որոնք կանխում են թլիպի հետ քաշումը․
- Թլիպի արտաքին բացվածքի և առնանդամի գլխիկի չափերի միջև անհամապատասխանություն։ Վերջինս նորմալ է երեխաների և դեռահասների մոտ[19][20]
- Թլիպի ներքին մակերեսը միաձուլված է առնանդամի գլխիկին։ Սա նորմալ է երեխաների և դեռահասների, բայց ոչ մեծահասակների մոտ[20]
- Թլիպի սանձիկը շատ կարճ է լրիվ հետ քաշումը ապահովելու համար (կարճ սանձիկ)[20]
Ախտաբանական ֆիմոզը, ի տարբերություն թլիպի բնական հետ քաշելու անհնարինությանը մանկության տարիներին, հազվադեպ է և պատճառները տարբեր են։ Որոշ դեպքերում պատճառը բալանիտն է (առնանդամի գլխիկի բորբոքում)[21]։
Սկլերոտիկ, ատրոֆիկ որքին (նույն վիճակն է ինչ քսերոտիկ խցանող բալանիտը) հանդիսանում է հիմնական (նույնիսկ գլխավոր)[22] պատճառ ախտաբանական ֆիմոզի[23]։ Անհայտ ծագման մաշկի խնդիր է, որը հանգեցնում է սպիտակ օղակների առաջացման պնդացած թլիպի հյուսվածքի վրա (ցիկատրիքս)։ Ոչ էլաստիկ հյուսվածքը կանխում է թլիպի հետ քաշումը։
Ֆիմոզը կարող է առաջանալ ցանկացած տեսակի քրոնիկ բորբոքման (բալանապոստիտ), կրկնվող կաթետերիզացիայի կամ թլիպի բռնի հետ քաշման հետևանքով[24]։
Չբուժված շաքարային դիաբետի հետևանքով նույնպես կարող է առաջանալ ֆիմոզ, պայմանավորված մեզում գլյուկոզայի առկայությամբ, որը նպաստում է ինֆեկցիայի զարգացմանը թլիպում[25]։
Ֆիմոզը դեռահասների և մեծահասակների մոտ կարող է ընթանալ տարբեր ծանրությամբ։ Որոշները կարողանում են հետ քաշել թլիպը մասնակի (հարաբերական ֆիմոզ), մինչդեռ մյուսները անկարող են հետ քաշել իրենց թլիպը, նույնիսկ երբ առնանդամը թորշոմած վիճակում է (լրիվ ֆիմոզ)։
Բուժում
Ֆիզիոլոգիական ֆիմոզը հաճախ է հանդիպում 10 և պակաս տարեկանների մոտ և հանդիսանում է նորմալ վիճակ և չի պահանջում միջամտություն[19][26][27]։ Հետ չքաշելի թլիպը սովորաբար սեռահասունության ընթացքում դառնում է հետ քաշվող[27]։
Եթե ֆիմոզը դեռահասների և մեծահասակների մոտ չի առաջացնում սուր կամ ծանր խնդիրներ, կիրառելի են ոչ վիրահատական միջոցները։ Բուժման ընտրությունը հաճախ որոշվում է, թե արդյոք թլպատումը դիտվում է վերջին բուժման տարբերակ կամ նախընտրելի տարբերակ։
Ոչ վիրահատական
- Տեղային ստերոիդ քսուքները, այնպիսին ինչպիսինն են բետամետազոնը, մոմետազոն ֆուրոատ և կորտիզոնը արդյունավետ են ֆիմոզի բուժման մեջ և հանդիսանում են թլպատման այլընտրանքային տարբերակ[26][28][29]։ Հիմնավորվում է, որ ստերոիդները իջեցնում են բորբոքային և իմուն պատասխանը և բարակեցնում են մաշկը[26]։
- Թլիպի ձգումը կարող է իրականացվել ձեռքով, բալոններով կամ այլ գործիքներով։ Ձգման մեջ գտնվող մաշկը լայնանում, ընդարձակվում է խթանելով հավելյալ բջիջների աճը։
Վիրահատական
Նկար 1. Առնանդամ ամուր ֆիմոտիկ օղակով, որը դժվարացնում է թլիպի հետ քաշումը
Նկար 2. Թլիպը հետ է քաշվել անզգայացնողի ազդեցությամբ՝ ֆիմոտիկ օղակի հետ կամ ստենոզ, որը սեղմում է առնանդամը և ստեղծում «գոտկատեղ»
Նկար 3. Կտրվածքը փակվել է կողքերից
Նկար 4. Առնանդամը լայնացած թլիպով փոխարինվել է գլխիկից վեր
Վիրահատական միջամտությունը ներառում է թլիպի ամբողջական հեռացումից մինչ թլիպի ամրությունը մեղմացնող փոքր վիրահատություններ․
- Դորզալ կտրվածքը (սուպերկտրվածք) կատարվում է թլիպի վերին մակերեսի երկարությամբ թլիպի ծայրից մինչ պսակ՝ մերկացնելով գլխիկը առանց հեռացնելու որևէ հյուսվածք։
- Վենտրալ կտրվածք (ենթակտրվածք) կատարվում է թլիպի ստորին մակերեսի երկարությամբ սանձիկի ծայրից մինչ գլխիկի հիմք՝ հեռացնելով սանձիկը։ Հաճախ կիրառվում է, երբ առկա է միևնույն ժամանակ և՚ կարճ սանձիկ և և՚ ֆիմոզ։
- Թլիպի պլաստիկա, կատարվում է սահմանափակ դորզալ կտրվածք լայնական փակմամբ մաշկի ձգող գծի երկայնքով[30]։ Կարող է լինել արդյունավետ այլընտրանքային միջոց թլպատման փոխարեն[14]։ Առավելություններն են քիչ ցավը և կարճ առողջացման ժամանակը ի համեմատ թլպատման, ինչպես նաև կոսմետիկ էֆեկտները[30]։
- Թլպատում երբեմն կատարվում է ֆիմոզի դեպքում և հանդիսանում է արդյունավետ բուժման միջոց։Այնուամենայնիվ, բուժման այս տարբերակը 2012-ից ի վեր ավելի քիչ տարածված է դարձել[5]։
Հետազոտությունները թլպատված նորածինների շրջանում ֆիմոզը կանխելու վերաբերյալ հակասական են, թեև թլպատումը կանխում է ֆիմոզը[13][24];
Կանխատեսում
Ամենահաճախ հանդիպող բարդությունը պարաֆիմոզն է։ Վերջինիս դեպքում առնանդամի գլխիկը այտուցված է և ցավոտ։ Թլիպը անշարժանում է մասնակի հետ քաշած վիճակում այտուցի հետևանքով։ Առնանդամի մոտակա հատվածը թորշոմած է։ Որոշ հետազոտությունների համաձայն ֆիմոզը մեզի պահման[31] և առնանդամի կարցինոմայի ռիսկի գործոն է[32]։
Համաճարակաբանություն
Տարիների ընթացքում հրապարակվել են բազմաթիվ հետազոտություններ ֆիմոզի տարածվածության վերաբերյալ։ Դրանք շատ են, քանի որ առկա են դժվարություններ ֆիզիոլոգիականը ախտաբանականից տարբերակելու գործում, չկան վերջնական տարբերություններ և կան բազմաթիվ հավելյալ ազդեցություններ պոստնեոնատալ թլպատման հաճախականության վերաբերյալ, այնտեղ որտեղ նորածին տղաները թլպատվում են։ Ըստ տարածված վիճակագրության ֆիմոզը կազմում է 1% անթլպատված տղամարդկանց շրջանում[13][24][33]։ Զգալիորեն մեծ է դեպքերի թիվը, երբ Ֆիմոզը հավասարեցվում է թլիպի հետ չքաշելու հետ 3 տարեկանից հետո[27][34]։ Մյուսները ֆիմոզի տարածվածությունը դեռահասների և մեծահասկաների մոտ նկարագրել են 50 և ավել։ Վերջինիս պատճառը այն է, որ դեպքերի մեջ ընդգրկվել են նաև ֆիզիոլոգիական ֆիմոզը կամ մասնակի հետ չքաշվող դեպքերը[35]։
Պատմություն
Համաձայն մի շարք վյալների, ֆիմոզը կանխել է Ֆրանսիայի Լյուիս XVI-ին հղիացնել իր կնոջը ամուսնության առաջին 7 տարիներին։ Կինը 14 տարեկան էր, իսկ նա՝ 15, երբ նրանք ամունացան 1770-ին; Այնուամենայնիվ սեռական անոմալիայի առկայությունը նրա մոտ հստակ չի համարվում և որոշ գիտնականներ (Վինսենտ Կրոնին և Սիմոն Բերտիեր) հաստատում են, որ վիրահատակն միջամտությունը նշված կլիներ նրա բժշկական բուժումներում, եթե այն անկասկած լիներ։ Հետ չքաշվող թլիպը դեռահասների մոտ նորմալ է, հաճախ և սովորաբար հետ է զարգանում տարիքի զուգընթաց[27]։
ԱՄՆ-ը նախագահ Ջեյմս Գարֆիլդը սպանվել է Չարլզ Գուտեույի կողմից 1881-ին։ Գուտեույի աուտոպսիայի տվյալներով հայտնաբերվել է ֆիմոզ։ Այդ ժամանակ այս ամենը հանգեցրեց ենթադրությունների, որ Գուտեույի վարքը՝ սպանելը, պայմանավորված էր ֆիմոզից հրահրված խելագարությամբ[36]։
Ծանոթագրություններ
Արտաքին հղումներ
- Phimosis, by the University of California, San Francisco Urology department
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆիմոզ» հոդվածին։ |