Gradine u dolini Lašve su svjedočanstvo o naseljenosti i srednjobosanskoj kulturnoj grupi željeznog doba.
Područje srednje Bosne u željeznom dobu naseljavalo je ilirsko pleme Desidijati sa svojih 103 dekurija. Registrovano je ukupno oko 120 njihovih naselja, uglavnom gradinskog tipa. Od toga u dolini Lašve i njenih pritoka identificirano je oko 40 gradina. Iako nije bilo sistematskih istraživanja, površinskim iskopavanjem se ustanovilo da su to bila trajna naselja sa organiziranim načinom života, zasnovanom na plodnom poljoprivrednom zemljištu i rudnom bogatstvu.
Gradine u dolini Lašve su istovjetne onima na cjelokupnom ilirskom području. Građene su uglavnom na uzvišenjima, sa oblikom koji se prilagođavao konfiguraciji terena, dok je manji dio zaštićen sa jednim ili višestrukim bedemima.
Nijedno od protohistorijskih naselja nije doseglo nivo grada u antičkom, odnosno mediteranskom smislu, i ako neka od njih nisu bila samo poljoprivredna naselja.
Naseobinska kultura ilirskog perioda najvećim dijelom uništena je u periodu Batonovog ustanka. Nakon toga Rimljani su promijenili naseobinsku kulturu, gradeći naselja u ravnicama i pristupačnijim terenima.
Gradac Alihodže - Carine Krpeljići - Gradac Ričice - Gradina Potkraj - Gradac Pokrajčići - Gradina Vidoševići - Gradina Miškića Brdo - Vlahovića Brijeg, Ovčari - Gradina Turići Nad Gajem, Bilića Dočić - Bašbunar (Saraj) – Travnik – Travnik - Gradac (Tarabovac), Vilenica -Gradina (Kraljičino vrtlo), Bukovica - Gradina Bukovica - Gradac, Rankovići, Novi Travnik - Miškovića Siča, Gradnik - Gradina na Gladniku, Gladnik
Grbavica brdo, Grbavica - Gradina Zabilje - Glavica, Mali Mošunj - Oblak, Mali Mošunj-Divjaci - Gradac Mali Mošunj - Crkvine (Gradac, Kalvarije), Mali Mošunj - Jasike, Veliki Mošunj - Gradina Veliki Mošunj - Gradina Čatrnja (Komardska gradina), Veliki Mošunj. Iznad grada Viteza nalazi se i brdo Gradina, na kojem su prepoznatljivi ostaci zidina.