Muvatta Imom Molik
Asboblar
Umumiy
Nashr/eksport qilish
Boshqa loyihalarda
Muallif(lar) | Imom Molik |
---|---|
Til | arabcha |
Janr(lar)i | Hadis |
Muvattoʻ (arabcha: الموطأ; tarjimasi: „yaxshi bosib oʻtilgan yoʻl“) yoki Muvatta Imom Molik (arabcha: موطأ الإمام مالك) Imom Molik (711—795) ning VIII asrda yozilgan asari islom fiqhi qoidalarini oʻz ichiga olgan hadis matnlarining ilk toʻplamlaridan biri boʻlib, Imom Molik ibn Anas tomonidan tuzilgan[1]. Molikning eng mashhur asari "Al-Muvatto" hadis va fiqhni oʻzida mujassam etgan va birlashtirgan birinchi huquqiy asar boʻlgan (Zayd ibn Alining „ Musnadi“dan tashqari)[2].
Ushbu kitob Qur’on bilan birga islom huquqshunosligining asosini tashkil etuvchi eng qadimiy hadis toʻplamlaridan biri hisoblanadi[3]. Unga Hijoz ahlidan ishonchli hadislar, shuningdek, sahobalar, tobeinlar va ulardan keyin kelganlarning soʻzlari kiradi[4]. Kitob paygʻambarimiz Muhammad (s.a.v) davridagi marosimlar, urf-odatlar, meʼyorlar va qonunlarni oʻz ichiga oladi[5].
Xabar qilinishicha, Imom Molik oʻzlarining davrida mavjud boʻlgan 100 000 ta rivoyatlardan 1900 dan sal koʻproq rivoyatni[6] Muvattosiga kiritish uchun tanlab olgan[7].
Musulmonlar xalifasi Abu Jaʼfar al-Mansur hukumronlik davrida turli fiqhiy ixtiloflar paydo boʻlgani tufayli Imom Molikdan mamlakatda qonun sifatida eʼlon qilinishi mumkin boʻlgan kitob chiqarishni soʻradi. Imomi Molik esa buni rad etdi. Hijriy (765/766 Milodiy), lekin xalifa 163-yilda hijozga qaytib kelganidan soʻng (Hijriy 779/780CE), u imomdan buni qattiqroq talab qilib, shunday maktub yozdi:
"Ey Abu Abdulloh, fiqh ilmi hukmronligini oʻz qoʻlingga ol. Abdulloh ibnning qattiqqoʻlligidan xoli tizimli kitob uchun har bir masala boʻyicha tushunchalaringizni turli boblarda jamlang. Umar, Abdulloh ibn Abbosning imtiyozlari va turar joylari. Abbos va Abdulloh ibn Mas’udning betakror qarashlari. Sizning ishingiz Paygʻambarimiz (s.a.v)ning quyidagi soʻzlariga misol boʻlishi kerak: „Eng yaxshi masalalar muvozanatli boʻlgan masalalardir“. U sahobalar va keksa imomlarning diniy va huquqiy masalalarda kelishilgan fikrlari jamlanmasi boʻlishi kerak. Agar shunday asar tuzsangiz, biz musulmonlarni siz yaratgan yagona fiqhga amal qilishda birlashtira olamiz. Keyin biz uni butun musulmon davlatida eʼlon qilamiz. Biz hech bir toifa unga qarshi harakat qilmasligini buyuramiz[8]".
Tarixiy xabarlar shuni koʻrsatadiki, boshqa bir Abbosiy xalifasi Horun ar-Rashid ham imom Molikka shunday takliflarni bildirgan. Biroq u ulamolar orasidagi fiqhiy ixtiloflarni yoʻq qilishni oʻz oldiga maqsad qilib jamlagan edi.
Asl nomi | موطأ الإمام مالك |
---|
Abu Hatim ar-Roziyning yozishicha, bu asar qirq yil davomida yaratilgan boʻlib, u arabchadan „Muvatta“ deb atalib, odamlar uchun oson degan maʼnoni anglatadi[7]. Molik aytdilar: "Men bu kitobimni Madinalik fuqaholardan yetmish nafariga ko‘rsatdim va ularning hammasi bu borada men yozganlarimga rozi bo‘ldilar va men uni „Muvatto“[9] dedim.
Musulmon faqihi Muhammad ibn Idris ash-Shofeʼiy Imom Shofeʼiy ham ushbu kitob haqida shunday deganlar: „Yer yuzida Allohning kitobidan keyin Molik kitobidan sahihroq kitob yoʻq[10]“.(U davrda Buxoriy sahihlari yaratilmagan edi).
Molikning mingdan ortiq shogirdlari bu asarni butun umri davomida undan naql qilganlar, natijada matnda baʼzi tafovutlar yuzaga kelgan. Asarning koʻplab nashrlari mavjud boʻlib, bugungi kunda oʻn oltitasi maʼlum — ulardan eng mashhuri Yahyo ibn Yahyo al-Laysiy[11] tomonidan naql qilingani boʻlib, u Molik hayotining soʻnggi yilida muvattoni oʻrgangan va ijoza olgan[12]. Al-Laysiyning izohi Molikiy huquq maktabida „ishonchli“ yoki ishonchli nashri hisoblanadi[13].
Ahmad ibn Abu Bakr az-Zuhriy tomonidan ishlab chiqarilgan Muvattoning izohi al-Laysiyning izohidan taxminan 5-10%ga farq qiladi[14].
„Al-Muvatta“ taxminan 1720 ta hadisdan iborat boʻlib, quyidagi hadis izohlariga boʻlinadi[3]:
Amin Ahsan Islohiy Muvattoning bir qancha ajralib turuvchi xususiyatlarini sanab o‘tgan[15]:
Musulmonlar uchun Al-Muvatto muhimligi sababli unga koʻpgina sharhlar yozilgan, lekin asosan Molikiy mazhabi tarafdorlari tomonidan emas. Aytishlaricha, birgina Yahyo al-Laysiy rivoyat qilgan shakliga yuzga yaqin sharhlar mavjud[16].