Донецк облысы
Донецк облысы (укр. Доне́цька о́бласть) — Украина оңтүстік-шығысындағы облысы. Ол 1932 жылдың 2 шілдесінде құрылды. 1932 жылдан 1961 жылға дейін ол Сталин облысы деп аталды және өзінің қазіргі шекарасын 1938 жылы 3 маусымда алды.[3]
| Донецк облысы | |||||
| укр. Донецька область | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Енеді | 8 аудан | ||||
| Әкімшілік орталығы | Донецк (де-юре, 1938–, 2014 жылға дейін де-факто) | ||||
| Донецк облыстық әскери-азаматтық әкімшілігінің төрағасы | Ігор Мороз (м.а.) | ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары | 48°08′ с. е. 37°44′ ш. б. / 48.14° с. е. 37.74° ш. б. (G) (O) (Я) 37°44′ ш. б. / 48.14° с. е. 37.74° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты | 2 маусым 1932 | ||||
| Жер аумағы | 26,517[1] км² (4,39 %, 11 орын) | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Ірі қаласы | |||||
| Басқа ірі қалалары | Донецк, Макеевка, Горловка, Краматорск, Славянск, Енакиево, Бахмут | ||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | ▼ 4,059,372[2] адам (2022)(1 орын) | ||||
| Ұлттық құрамы | украиндар (56.9%), орыстар (38.2%), понттық гректер (1.6%), беларустар (0.9%) және басқалары | ||||
| Ресми тілі | |||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| ISO 3166-2 коды | UA-14 | ||||
| Телефон коды | +380-62 | ||||
| Пошта индекстері | 83000–87999 | ||||
| Автомобиль коды | 05, АН | ||||
dn.gov.ua (укр.) | |||||
| |||||
 Донецк облысы Ортаққорда 37°44′ ш. б. / 48.14° с. е. 37.74° ш. б. (G) (O) (Я) | |||||
2014 жылдың сәуірінде Украинадағы саяси дағдарыстың ушығуы нәтижесінде облыс аумағында жартылай мойындалған Донецк Халық Республикасы болып жарияланды.[4][5] Облыстың бір бөлігі, соның ішінде Донецк атты орталығы Ресей әскерімен жауланған себебінен облыстың қазіргі әкімшілік орталығы Краматорск қаласында орналасқан.
Тарихы
Кеңестік тарихы
Донецк облысы құрылғанға дейін оның аумағында 1923 жылдан 1930 жылға дейін үш аудан (округа) болды. 1925 жылы Донецк губернаторлығы ыдырады. 1932 жылдың 2 шілдесінде Кеңестік Украина құрамында Сталин облысы құрылды. 16 шілде күні облыс орталығы болып Сталино (қазіргі Донецк) қаласы таңдалды. 1938 жылға дейін Донецк облысы қазіргі Донецк облысы мен Луганск облысының аумақтарын қамтыды. 1938 жылы ол маусымда Сталино облысы (қазіргі Донецк облысы) және Ворошиловград облысы (қазіргі Луганск облысы) болып екіге бөлінді.
1941 жылдың күзінен 1943 жылдың күзіне дейін фашистік неміс басқыншылығы кезінде Донецк облысы Юзовка облысы (Донецктің бастапқы атауымен) деп аталды.
Кеңес Одағындағы десталинизация саясатының бір бөлігі ретінде 1961 жылы Сталино және Сталин облысы Донецк және Донецк облысы болып өзгертілді.
Кеңес Одағы ыдыраған кезде 1991 жылғы референдумда Донецк облысындағы сайлаушылардың 83,9% Украинаның тәуелсіздік жариялауын қолдаған.[6]
Тәуелсіз Украинадағы тарихы
1990 жылдардың ортасында бұл аймақ қылмыстық әрекеттердің күшейгенімен, оның ішінде Әхәт Брагин мен Євген Щербан сияқты танымал бизнесмендердің өлтірілуімен белгілі болды.
Ресей-Украина дағдарысы (2014–2022)
Донецк облысы елдің басты про-ресейлік партиясы, Аймақтар партиясының басты орталығы болды. Партия 2002 жылы үкімет құрамына кірді де, саясатта аса қуатты болған «Донецк саяси кланының» негізін салған.
2004 жылдың соңында Аймақтар партиясы Донецк облысын қосатын Оңтүстік-Шығыс Украина Автономиялық Республикасы деген саяси жобаны құруға қатысты. Ресей үкіметімен тығыз байланыста болған Аймақтар партиясы жергілікті коммунистермен және басқа ресейшіл белсенділермен бірге ресейшіл толқуларды тудырды, олар кейінірек Донбастағы соғысқа ұласты. 2014 жылдың мамыр айында Украина үкіметі Донецк облысындағы Ресеймен шекарасын бақылаудан айырылды. Қазір облыстың шығыс бөлігін Ресей басып алған.
Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022–)
2022 жылдың 30 қыркүйегінде Ресей Донецк (ДХР), Луганск (Луганск Халық Республикасы), Запорожье және Херсон облыстарын аннексиялады. Кейін Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы елдерді «заңсыз аннексиялау әрекеті» деп сипаттаған бұл әрекетті мойындамауға шақыратын резолюция қабылдады, Ресейден «жедел, толық және сөзсіз кетуін» талап етті[7] және әлемнің көптеген елдері бұл аннексияны мойындамады. 2022 жылдың аяғында облыс қарама-қарсы тараптар арасында шамамен тең бөлінген.
Әкімшілік-аумақтық құрылысы
Облыс 8 түрлі ауданға және 28 бірдей деңгейлі муниципалитетке (22 қалалық рада, 6 облыстық маңызы бар қала) бөлінген. Төменде барлығының тізімі берілген: 2001 жылғы және 2012 жылғы санақтарда осы аудандардың халық саны жүргізілмеген.
| Туы | Елтаңбасы | Атауы | Украинша атауы | Ауданы (км2) | Халық саны 2001 Санақ | Халық саны (Болжалды саны) 1 қаңтар 2012 | Халық саны (Болжалды саны)[8] 1 қаңтар 2021 | Халық саны (Болжалды саны)[9] 1 қаңтар 2022 | Әкімш.орт. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |  | Авдеевка | Авдіївка (місто) | 29 | 37,237 | 35,257 | 31,940 | 31,392 | — |
.svg){kind=small} |  | Бахмут | Бахмут (Міськрада) | 74 | 113,785 | 104,631 | 72,310 | 71,094 | Бахмут |
 |  | Чистяково | Чистякове (Міськрада) | 105 | 96,026 | 81,761 | 53,725 | 53,462 | Чистяково |
 |  | Дебальцево | Дебальцеве (Міськрада) | 38 | 53,412 | 46,302 | 24,316 | 24,209 | Дебальцево |
 |  | Доброполье | Добропілля (Міськрада) | 119 | 72,817 | 63,938 | 28,757 | 28,170 | Доброполье |
 |  | Докучаевск | Докучаївськ (Міськрада) | 47 | 25,024 | 24,506 | 22,907 | 22,835 | Докучаевск |
 |  | Донецк | Донецьк (Міськрада) | 571 | 1,024,678 | 971,096 | 905,364 | 901,645 | Донецк |
 |  | Дружовка | Дружківка (Міськрада) | 23 | 75,006 | 70,126 | 55,088 | 53,977 | Дружовка |
 |  | Горловка | Горлівка (Міськрада) | 422 | 312,284 | 279,500 | 241,106 | 239,828 | Горловка |
 |  | Харцызск | Харцизьк (Міськрада) | 207 | 113,685 | 105,104 | 56,367 | 56,182 | Харцызск |
 |  | Кировское | Кіровське (місто) | 7 | 31,041 | 28,470 | 27,441 | 27,370 | — |
 |  | Константиновка | Костянтинівка (місто) | 66 | 94,886 | 78,114 | 68,792 | 67,350 | — |
 |  | Краматорск | Краматорськ (Міськрада) | 356 | 215,729 | 199,020 | 150,084 | 147,145 | Краматорск |
 |  | Лиман | Лиман (Міськрада) | 192 | 28,996 | 23,740 | 20,469 | 20,066 | Лиман |
 | .jpg){kind=small} | Макеевка | Макіївка (Міськрада) | 426 | 431,023 | 394,604 | 340,337 | 338,968 | Макеевка |
 |  | Мариуполь | Маріуполь (Міськрада) | 244 | 510,835 | 486,320 | 431,859 | 425,681 | Мариуполь |
 |  | Мирноград | Мирноград (Міськрада) | 20 | 56,702 | 50,995 | 46,904 | 46,098 | Мирноград |
 |  | Новогродовка | Новогродівка (місто) | 6 | 17,559 | 15,560 | 14,300 | 14,037 | — |
 |  | Покровск | Покровськ (Міськрада) | 39 | 82,830 | 77,891 | 61,161 | 60,127 | Покровск |
 |  | Селидово | Селидове (Міськрада) | 108 | 62,819 | 54,626 | 21,916 | 21,521 | Селидово |
 |  | Шахтёрск | Шахтарськ (Міськрада) | 51 | 72,711 | 61,234 | 48,404 | 48,208 | Шахтёрск |
 |  | Славянск | Слов'янськ (Міськрада) | 74 | 142,873 | 138,450 | 106,972 | 105,141 | Славянск |
 |  | Снежное | Сніжне (Міськрада) | 189 | 83,046 | 71,277 | 45,966 | 45,767 | Снежное |
 |  | Торецк | Торецьк (Міськрада) | 62 | 86,281 | 74,435 | 31,513 | 30,914 | Торецк |
 |  | Угледар | Вугледар (місто) | 5 | 17,518 | 15,477 | 14,432 | 14,144 | — |
 |  | Ясиноватая | Яcинувата (місто) | 19 | 36,903 | 35,843 | 34,269 | 34,144 | — |
 |  | Енакиево | Єнакієве (Міськрада) | 425 | 162,778 | 132,110 | 77,053 | 76,673 | Енакиево |
 |  | Ждановка | Жданівка (Міськрада) | 2 | 14,375 | 13,377 | 11,913 | 11,867 | Ждановка |
 |  | Бахмут (аудан) | Бахмутський (район) | 1,747.6 | 54,065 | 45,367 | 224,528 | 220,275 | Бахмут |
 |  | Донецк (аудан) | Донецький (район) | 2,895.1 | – | – | 1,490,301 | 1,484,514 | Донецк |
| | | Горловка (аудан) | Горлівський (район) | 2,468.4 | – | – | 664,949 | 662,069 | Горловка |
| | | Кальмиусское (аудан) | Кальміуський (район) | 3,132.6 | – | – | 121,234 | 120,769 | Кальмиусское |
 |  | Краматорск (аудан) | Краматорський (район) | 5,186.3 | – | – | 553,559 | 543,371 | Краматорск |
| | | Мариуполь (аудан) | Маріупольський (район) | 2,623.8 | – | – | 510,425 | 502,909 | Мариуполь |
 |  | Покровск (аудан) | Покровський (район) | 4,020.0 | 37,567 | 32,439 | 393,487 | 386,451 | Покровск |
 |  | Волноваха (аудан) | Волноваський (район) | 4,449.1 | 92,489 | 84,579 | 141,797 | 139,014 | Волноваха |
 |  | Жалпы облысы | Донецька (Область) | 26,517 | 4,825,563 | 4,403,178 | 4,100,280 | 4,059,372 | Донецк |
Облыстың екінші бөлімі олардың кеңестерімен басқарылатын әртүрлі муниципалитеттерден тұрады. Бұл муниципалитеттер бір немесе бірнеше елді мекендерден тұруы мүмкін. Барлығы әкімшілік жағынан өздері орналасқан ауданға бағынады.
Төмендегі деректер Донецк облысының екінші деңгейлі әкімшілік бөлімшелерінің әрбір түрінің санын қамтиды:
- Жалпы елді-мекендері – 1,283, соның ішінде:
- Ауылдары – 1,124;
- Қалалары – 159, соның ішінде:
- Кенттері – 131;
- Аудандық бағыныстағы қалалары – 24;
- сельсоветтері – белгісіз.
Облыстың жергілікті әкімшілікті Донецк облыстық радасы (кеңесі) басқарады. Донецк облысының «әкімі» Донецк облысы әкімшілігінің төрағасы деп аталады, оны Украина президенті тағайындайды.
Географиясы
Физикалық-географиялық орналасуы
Оңтүстік-батыста және батыста облыс Украинаның Днепропетровск және Запорожье облыстарымен, солтүстік-батыста Харьков облысымен, солтүстік-шығыста Луганск облысымен, оңтүстік-шығыста Ресейдің Ростов облысымен шектеседі.
Облыстың солтүстіктен оңтүстікке дейінгі ұзындығы — 255 км, батыстан шығысқа қарай — 180 км. Облыстың шекараларының жалпы ұзындығы — 1526 км, оның ішінде: құрлық — 1376 км, теңіз — 140 км. Аймақтың ең биік жері — атауы жоқ, биіктігі 336 м, Дебальцевтегі №3 платформа және метеорологиялық платформаның жанында орналасқан нүктесі, ең төменгі жер (.40,4 м) — Азов теңізіндегі су деңгейі.
Халқы
2015 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша облыс халқы 4,288,258 адамды құрады[10] (бұл 2014 жылдың 1 қыркүйегінен 32,563 адамға аз). 2015 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша облыстың 4,997,200 тұрғынының 3895,600 адамы (90,84%) қалалық жерлерде, ал 401,600 адам (9,16%) ауылдық жерлерде өмір сүрді.[11] Тұрақты халық саны — 4,284.4 мың адам, оның ішінде қала халқы — 3,879.7 адам (90.55%), ауыл халқы - 404,700 адам (9.45%). Облыс орталығының тұрғындары 952,100 адамды құрады (облыс халқының 22.16%).
2001 жылғы халық санағы бойынша, облыс халқының 74.9%-ы орыс тілін өз ана тілі деп атады. 1989 жылғы алдыңғы халық санағымен салыстырғанда, өздерін этникалық орыс деп санайтын адамдар санының азаюына қарамастан, бұл көрсеткіш 7.2 пайыздық тармаққа өсті. Өз кезегінде облыс тұрғындарының 24,1% украин тілін ана тілі деп санады, бұл алдыңғы санақ бойынша 6.5 пайыздық тармаққа аз. Санақ жүргізу кезеңінде ана тілі ретінде көрсетілген басқа тілдердің үлесі 1.7%-дан 1%-ға дейін төмендеді.[12] 2012 жылы мемлекеттік тіл саясатының негіздері туралы заң қабылданғаннан кейін орыс тілі аймақта аймақтық мәртебеге ие болды. 2018 жылдың 28 ақпанында заң конституциялық емес деп танылды және күшін жоғалтты.[13]
Марапаттары
Ленин ордені (1958);[14]- Ленин ордені (1970).
Дереккөздер
Сыртқы сілтемелер
- Мұрағатталған 1 желтоқсанның 2012 жылы.
- Донецк қаласына туристер мен келушілер үшін ресми нұсқаулық
- Украина картасынан елді мекендерді іздеңіз
- Донецк облысының пошта индексінің анықтамалығы Мұрағатталған 21 сәуірдің 2008 жылы.
- Донецк байланыс ресурсы