Netü (pianeta)
| Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
Netü .svg){kind=small} | |
|---|---|
 Netü töt zó de la sónda Voyager 2 quan che l'ìa al pónt piö derènt | |
| Stella mader | Sul |
| Descuprii | 23 de setèmber del 1846[1] |
| Descovridor | Urbain Le Verrier John Couch Adams Johann Galle |
| Classificazion | Gigante gasùs |
| Parameter orbital | |
| (a l'epoca J2000) | |
| Semiass maggior | 4 498 252 900 km 30,06 896 348 UA |
| Periaster | 4 459 631 496 km 29,81079527 UA[2] |
| Afaster | 4 536 874 325 km 30,32713169 UA[2] |
| Circonf. orbitala | 28 263 000 000 km 188,925 UA |
| Period orbital | 60 223,3528 dé (164,88 agn)[3] |
| Period sinodegh | 367,49 dé[4] |
| Velocità orbitala | 5,385 km/s (min) 5,432 km/s (media) 5,479 km/s (max) |
| Inclinazion orbitala | 1,76917° |
| Inclinazion dal equat. del Sol | 6,43° |
| Ecentricità | 0,00858587 |
| Longituden del noeud ascendent | 131,72169° |
| Argom. del perieli | 273,24966° |
| Satellit | 14 |
| Anel | 10 |
| Dati fisegh | |
| Diameter equat. | 49 528 km[5][6] |
| Diameter polar | 48 681 km[5][6] |
| Schissament | 0,0171 |
| Superfiss | 7,619 × 1015 m²[3][6] |
| Volum | 6,254 × 1022 m³[4][6] |
| Massa | 1,0243 × 1026 kg[4] |
| Densità media | 1 638 kg/m³[4] |
| Acceleraz. de gravità in superfiss | 11,15 m/s² (1,14 g)[4][6] |
| Velocità de fuga | 23,5 km/s[4][6] |
| Period de rotazion | 16,11 ure (16 h 6 min 36 s)[4] |
| Velocità de rotazion (all'equatore) | 2 680 m/s |
| Inclinazion assiala | 28,32°[4] |
| Temperatura superficiala | 50 K (−223 °C) (min) 53 K (−220 °C) (media) |
| Albedo | 0,41[4] |
| Dati d'osservazion | |
| Magnituden app. | |
| Magnituden app. | 7,67 e 8 |
| Magnituden ass. | -6,93 |
| Diameter apparent | |
Netü[8] l'è chèl dei òt dei pianéta del Sistema Solar en ùrden de distànsa del Sul, el quart per diàmetro e 'l tèrs per masa. Dàto che Plutù l'è mìa piö cunsideràt en pianeta a töcc i efècc ma 'n pianeta-nano, Netü l'è ach el pianeta piö delóns del Sul 'ntra chèi del nòst Sistema Solar. Netü el g'ha 'na masa de 17 vólte piö grànda de chèla de la Tera e de póch piö grànda de chèla del sò quàze-zemèl Urano.
Scuprìt la séra del 23 de setèmber del 1846 de Johann Gottfried Galle col telecòpio de l'Oservatóre astronòmich de Berlino, e de Heinrich Louis d'Arrest, en stüdènt de astronomìa che ghe dàa 'na mà,[1] Netü l'è stat el prim pianeta a éser stat troàt per mès de càlcoi matemàtich prim che coi strümèncc de oservasiù dirèta: de le iregolarità endel'òrbita de Urano la g'ha fat pensà ai astrònomi che ghe fös piö delóns de Urano, amò 'n pianéta, gnemò cunusìt che 'l distürbàa la sò òrbita. E difati l'è stat troát apéna en gràdo del pónt calculàt. La sò lüna Tritone l'è stada troàda póch tép dòpo, ma nisü dei óter 13 satèliti natürai l'è piö stat scuprìt prìma del secol XX. El pianeta l'è stat vizitàt apéna 'na ólta de 'na sónda spasiàla, la Voyager 2 che la gh'è pasàda derènt ai 25 de óst del 1989.
Netü el g'ha 'na cumpuzisiù mìa tat diferènta de chèla de Urano e diferènta envéce de chèla dei giganti gasus piö grancc Giö e Satùren. L'è per chèsta rizù che i astrònomi i preferés tratài come 'na clas separàda ciamàda gigànti giasàcc. La sò atmosféra, aisebé che la g'hape en cümü con chèla de Satùren e Giö la bondànsa de idrògeno e elio, la g'ha però 'na prupursiù bèla grànda de "gias", come l'aiva, l'amoniaca e 'l metano, ensèma a tràse de idrocarbùri e fórse de azoto.[9]
Al contràre, la part intèrna del pianeta l'è cumpunìda perlopiö de gias e córne compagn del sò quàze-zemèl Urano. [10]
Le tràse de metano che se tróa endèi leèi pö estèrni de l'atmosfera le ghe dà 'l sò culùr celèst caraterìstich.[11]
Netü l'è 'n pianéta che g'ha i vèncc piö fòrti de töcc i óter pianéta del Sistéma Solàr. Le sónde le g'ha mizüràt folàde che riàa e pasàa fò i 2100 km/h.[12]
Ai tép del pasàgio de la sónda Voyager 2, endel 1989, l'emisfer sud del pianeta el prezentàa 'na gran maciùna scüra paragunàbil a la Gran Màcia Rósa de Giö; la temperadüra dei nìgoi piö alcc de Netü l'ìa de −218°C, giöna de le piö frède del Sistema Solar, per vìa de la gran distànsa del Sul.
Pò a Netü el g'ha 'n sistéma de anèi, scuprìt endei agn '60 e confermàt de la sónda Voyager 2.
Paràmetri orbitài
Netü el fà 'n gir entùren al Sul en presapóch 164,79 agn terèstri. La sò òrbita la g'ha 'n inclinasiù de 1,77° en relasiù al pià de l'eclìtica e 'n ecentricità de 0,011, isé che la distànsa 'ntra Netü e 'l Sul la cambia de 101 miliù de chilòmetri 'ntra i póncc de l'òrbita endoche 'l pianeta l'è piö arènt e piö delóns de la nòsta stèla.
La sò òrbita la se 'ncrùza con chèla de Plutù ma i du corp i è 'n risunànsa orbitàla de 2:3 (völ dì che 'ntat che 'l Netü el fa 3 gir entùren al sul, Plutù 'l na fà tré) e chèsto — ensèma a la bèla inclinasiù del pià obitàl de Plutù — 'l fà sé i pöde mài scuntràs.
'Na rotasiù entùren al sò as envéce la düra 16,11 ùre. L'as de rotasiù l'è 'nclinàt de 28,32° en rapórt al pià orbitàl, en valùr confrontàbil con chèl de la Tèra (23°) e de Màrt (25°).
Al de là de l'òrbita de Netü gh'è 'n mòcc de óter còrp celèscc che gìra entùren al Sul; chèsti ogècc i è stàcc ciamàcc col nòm coletìf de ogècc transnetünià, 'ntra chèsti, chèi piö gròs i è clasificàcc come pianéta-nani e i piö 'mportàncc i è 'l zà lüminàt Plutù, Makemake, Eris (el piö grant de töcc) e Haumea.