Интернет
Интернет (марла тыгак Интервот [1], альтернатив марий лӱм - Вапштӱня[2]) — компьютер вапш-влакым ваш-ваш ушнышо тӱнямбал радамлык. Тӱнямбалне камысыр пайдаланыше-влакым асулашлан иктӱрлӧ протоколым кучалтеш - TCP/IP. Тиде вапш коклаште верланыше вапш. Интернетыште шуко увераҥар ресурс да сервис-влак улыт, мутлан, тӱнямбал эҥыремышвотын ваш-кылдалтын гипертекст документ-влак, але электрон почтылан кӱлешан инфраструктур.
Терминологий
Эртык
Технологий
Вуйлатымаш
Тачысе пайдаланымаш
Асулымаш-влак
Увераҥар
Коммуникаций
Данныйым кусаркалымаш
Вапштӱняшке лекмаш
Вапштӱняште эн пайдаланыме да чӱчкыдын кучылтмо йылме - тиде Аҥгличан. Ондак компучыр-влакыште Увераҥарым ваш-ваш вашталтыме шотышто америкысе стандартле код (ASCII) кучыталтын.
Аҥгличан йылме (27%) деч посна, Тӱнямбал эҥыремышвотышто эн пайдаланыме йылме-влак тыгай улыт: китай йылме (23%), испан йылме (8%), япон йылме (5%), португал да немыч йылме (4% кажне), араб, француз да руш йылме (3% кажне) да корей йылме (2%)[3]. Регион почеш, 42% вапштӱня пайдаланыше Азийыште верланен, 24% Европышто, 14% Йӱдвел Америкыште, 10% Латин Америкыште да Каррибыште, 6% Африкыште, 3% Покшел Эрвелыште да 1% Австралий да Океанийыште[4]. Пытартыш ийлаште Вапштӱня технологий ончыко каен, поснак Юникодым кучылтмаште. Юникод чыла тӱня йылме дене коммуникацийлан да программе ышталтмыжлан полша.
Мӧнгыштӧ тыглай вапштӱняшке лекмаш метод-влак улыт: dial-up, broadband (коаксиал кабель, оптик кабель, вӱргене кабель гоч), Wi-Fi, спутник да 3G/4G кӱсен кутырчык гоч. Мер верыштат вапштӱняшке лекташ лиеш, мутлан, кнагапӧртышто але вапштӱня-кафеште. Аэропонтышто, кафеште да моло верыштат кызыт вапштӱняшке лекташ лиеш.
Вапштӱняшке лекмаш айдемын праваже
Кызыт Ушнышо Наций-влак организаций вапштӱняшке лекмашым айдемын права семын ыштынеже[5][6].
Южо эллаште вапштӱняшке лекмаш тугат айдемын праваже улеш, мутлан, Эстонийыште[7] але Грецийыште[8]. Да тиде айдемын праважым ойырен налаш (тӱкаш) ок лий. Чыла айдемылан вапштӱняшке лекмашым пуаш - тиде вапштӱня провайдер-влакын порысше улеш.