စကောကရင်ဘာသာစကား
စကော (ကရင်: စှီၤ/ကညီကျိာ်)၊ စကောကရင်ဘာသာစကား သည် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံရှိ စကောကရင်လူမျိုးတို့ အဓိက ပြောဆိုအသုံးပြုကြသော ဘာသာစကားတစ်ခု ဖြစ်သည်။ တရုတ်-တိဗက်နွယ်ဘာသာစကား မိသားစုတွင် ပါဝင်သော ကရင်ဘာသာစကားတစ်ခုဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး၊ ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး၊ ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီးတို့တွင် လူဦးရေ လေးသန်းကျော်ခန့်၊ ကရင်ပြည်နယ် နယ်စပ်တလျောက် ထိုင်းနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းနှင့် အနောက်ပိုင်းတို့တွင် လူဦးရေ ၂၀၀,၀၀၀ ခန့်က ပြောဆိုအသုံးပြုကြသည်။ စကောကရင်ဘာသာစကားကို မြန်မာအက္ခရာမှ ဆင်းသက်လာသော စကောကရင်အက္ခရာဖြင့် ရေးသားကြသလို ထိုင်းနိုင်ငံအနောက်မြောက်ပိုင်းတွင်မူ လက်တင်အခြေခံအက္ခရာတို့ဖြင့် ရေးသားကြသည်။[၃]
| စကောကရင် | |
|---|---|
| K’nyaw | |
| စှီၤ/ကညီကျိာ် | |
| ဒေသခံ | မြန်မာနိုင်ငံ၊ ထိုင်းနိုင်ငံ |
| ဒေသ | ကရင်ပြည်နယ်၊ မြန်မာနိုင်ငံ အရှေ့ပိုင်း၊ ထိုင်းနိုင်ငံ အနောက်ပိုင်း |
| လူမျိုးစု | ကရင်လူမျိုး |
ဒေသခံ ပြောဆိုသူများ | (၄ သန်း ရည်ညွှန်း ၁၉၈၃–၂၀၁၁)[၁] |
တရုတ်-တိဗက်နွယ်
| |
စာအရေးအသားစနစ် | မြန်မာအက္ခရာ စကောကရင်အက္ခရာ (ကရင်အက္ခရာ) လက်တင်အက္ခရာ ကရင်ဘရေး |
| တရားဝင် အခြေအနေ | |
ရုံးသုံး အဖြစ် အသုံးပြုမှု | ကရင်ပြည်နယ် |
လူနည်းစု ဘာသာစကားအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခြင်း | |
| ဘာသာစကားကုဒ်များ | |
| ISO 639-2 | kar |
| ISO 639-3 | ksw – ပါဝင်သော ကုဒ်သီးခြားကုဒ်များ: ksw – စကော jkp – ပကူး jkm – မိုးပွ wea – ဝေဝေါ |
| Glottolog | sout1554[၂] |
 ကရင် | |
အမျိုးမျိုးသော ကွဲပြားသည့် ဒေသိယစကားများကို မတူညီသော ဘာသာစကားများအဖြစ် တွေ့ရသည်။ အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် ပကူး၊ အနောက်မြောက်ပိုင်းတွင် မိုးပွ၊ ဝေဝေါနှင့် မောနေပွားတို့ ဖြစ်ကြသည်။[၄]
သမိုင်းကြောင်း
ယေဘုယျအားဖြင့် ကရင်ဘာသာစကားဟု သိကြသော စကောကရင်ဘာသာစကားသည် တရုတ်-တိဗက်နွယ်ဘာသာစကား မိသားစု၏ အခွဲဖြစ်သော ကရင်ဘာသာစကားတွင် ပါဝင်သည်။ စကောကရင်ဘာသာစကားကို ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး (KNU) ၏ ရုံးသုံးဘာသာစကားအဖြစ် အသုံးပြုသည်။ ၁၈၅၃ ခုနှစ်တွင် သမ္မာကျမ်းစာ ဘာသာပြန်ကို ထုတ်ဝေခဲ့သည်။
ပျံ့နှံ့မှုနှင့် မူကွဲများ
စကောကရင်ဘာသာစကားကို ဧရာဝတီ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသ၊ ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး၊ ကရင်ပြည်နယ်နှင့် ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီးတို့တွင် ပြောဆိုအသုံးပြုကြသည်။ စကောကရင်ဘာသာစကား သုံးစွဲသူများသည် ပိုးကရင်ဘာသာစကား သုံးစွဲသူများအကြားတွင် ရောနှောနေလေ့ရှိသည်။
စကောကရင် ဒေသိယစကားများမှာ
- စကောကရင် အရှေ့ဒေသိယစကား (ဘားအံ)
- အနောက်ကယား တောင်ပိုင်းဒေသိယစကား (ထားဝယ်)
- စကောကရင် မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ဒေသိယစကား
ပကူးဘာသာစကား ကို အောက်ပါဒေသများတွင် ပြောဆိုကြသည်။[၁]
- ကရင်ပြည်နယ် မြောက်ပိုင်း - ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး အရှေ့ပိုင်းရှိ ကရင်ပြည်နယ်နှင့် ထိစပ်နေသော တောင်ငူမြို့နယ်၏ အရှေ့တောင်ပိုင်း တောင်တန်းဒေသ
- ကယားပြည်နယ် တောင်ပိုင်း
ပကူးဒေသိယစကားများမှာ ရွှေကျင်၊ မော်ချီး၊ ကျောက်ကြီး၊ ဘောဂလိ တို့ဖြစ်ပြီး ကျေးရွာအလိုက် အမည်များ ဖြစ်သည်။
- ကျောက်ကြီးနှင့် ရွှေကျင် ကို ကရင်ပြည်နယ်စပ်အနီး၊ ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး အရှေ့ပိုင်း တောင်ငူခရိုင်တွင် ပြောဆိုအသုံးပြုကြသည်။
- မော်ချီးကို ကယားပြည်နယ်တွင် ပြောဆိုအသုံးပြုကြသည်။
- ဘောဂလိကို ကရင်ပြည်နယ် မြောက်ပိုင်းတွင် ပြောဆိုအသုံးပြုကြသည်။
မိုးပွဘာသာစကား ကို သံတောင်ကြီးမြို့နယ်ရှိ သံတောင် အနောက်ဘက် တောင်ခြေရှိ ကျေးရွာ ၉ ရွာတွင် ပြောဆိုအသုံးပြုကြသလို[၁] ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး တောင်ငူမြို့နယ်တွင်လည်း အသုံးပြုကြသည်။
မိုးပွဒေသိယစကားများမှာ ပလေချီး (တောင်ပိုင်းမိုးပွ) နှင့် ဒါမူဟာ (တောင်ပိုင်းမိုးပွ) တို့ ဖြစ်ကြသည်။
ဒေသိယစကားများ
စကောကရင်ဘာသာစကားတွင် ဒေသိယစကား အနည်းဆုံး သုံးမျိုးရှိသည်။ ယင်းတို့သည် အချင်းချင်း အပြန်အလှန် နားလည်နိုင်ကြသော်လည်း မရင်းနှီးနိုင်သော စကားလုံးများ ပါဝင်နေနိုင်သည်။
- မြောက်ပိုင်းဒေသိယစကား - ကယားပြည်နယ်၏ တောင်ပိုင်းဒေသိယစကားအဖြစ် သိကြပြီး ဘာသာစကား သို့မဟုတ် ဒေသိယစကားတွင် သ သံ မပါဝင်ပေ။ တောင်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းဒေသိယစကားများရှိ သ သံကို စ သံဖြင့် အစားထိုးအသုံးပြုသည်။ ဥပမာ တောင်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းစကားတွင် မိုးသဘိုး ဟုပြောဆိုခြင်းကို မြောက်ပိုင်းဒေသိယစကားတွင် မိုးစဘိုး ဟူ၍ ပြောဆိုကြသည်။ ဤဒေသိယစကားတွင် စာရေးစနစ်အတွက် ရောမအက္ခရာကို အသုံးပြုသည်။
- တောင်ပိုင်းဒေသိယစကား နှင့် အရှေ့ပိုင်း (ဘားအံ) ဒေသိယစကား - ဤဒေသိယစကားနှစ်ခုသည် အလွန်ဆင်တူသော်လည်း ဘာသာစကားကွဲပြားသော ဒေသတည်နေရာကြောင့် အချင်းချင်း နားမလည်နိုင်သော စကားလုံးများ ပါဝင်နေနိုင်သည်။ ဤဒေသိယစကားနှစ်ခုတွင် စာရေးစနစ်အတွက် မြန်မာအက္ခရာ ကို အသုံးပြုသည်။
- ကရင်ဘာသာစကားတွင် ကွဲပြားသော လေယူလေသိမ်းများလည်း ရှိသည်။
အက္ခရာ
ကရင်အက္ခရာတွင် ဗျည်း ၂၅ လုံး၊ သရ ၉ လုံး၊ သံပြောင်းသင်္ကေတ ၅ ခုနှင့် ဗျည်းတွဲ ၅ ခု ပါဝင်သည်။ ကရင်အက္ခရာများသည် မြန်မာစာရေးစနစ်မှ ဆင်းသက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ ကရင်စာရေးစနစ်တွင် ဘယ်မှညာသို့ ရေးသားပြီး လက်ရှိ အရေးစနစ်တွင် စကားစုများကြားတွင် ဖတ်ရှုရလွယ်ကူစေရန် နေရာချန်ထားကြသော်လည်း အမှန်တကယ်တမ်းတွင် စကားလုံးများကြားတွင် နေရာခြားရန် မလိုအပ်ပေ။
| က k (kaˀ) | ခ kh (kʰaˀ) | ဂ gh (ɣ) | ဃ x (x) | င ng (ŋ) |
| စ s (s) | ဆ hs (sʰ) | ၡ sh (ʃ) | ည ny (ɲ) | တ t (t) |
| ထ hṭ (tʰ) | ဒ d (d) | န n (n) | ပ p (p) | ဖ hp (pʰ) |
| ဘ b (b) | မ m (m) | ယ y (ʝ) | ရ r (r) | လ l (l) |
| ဝ w (w) | သ th (θ) | ဟ h (h) | အ vowel holder (ʔ) | ဧ ahh |
သရများ
| ါ ah (a) | ံ ee (i) | ၢ uh (ɤ) | ု u (ɯ) | ူ oo (u) | ့ ae or ay (e) | ဲ eh (æ) | ိ oh (o) | ီ aw (ɔ) |
သံပြောင်းသင်္ကေတများ
စကောကရင်ဘာသာစကားရှိ ဝဏ္ဏတိုင်းတွင် သရတစ်ခု ပါဝင်ပြီး တစ်လုံးတည်း သို့မဟုတ် ရှေ့တွင် ဗျည်းတစ်လုံး သို့ နှစ်လုံး ပါဝင်သည်။ ဝဏ္ဏတစ်ခုတွင် သရဖြင့် အမြဲအဆုံးသတ်သည်။
| သံပြောင်းသင်္ကေတ | ဖော်ပြချက် |
|---|---|
| ၢ်(အၢသံ) | is pronounced with a heavy falling inflection |
| ာ်(အးသံ) | is pronounced abruptly, at a low pitch |
| း(ဖျၢၣ်ဆံး) | is pronounced abruptly at an ordinary pitch |
| ၣ်(ဟးသံ) | is pronounced with a falling circumflex inflection |
| ၤ(က့ၣ်ဖိ) | is pronounced with a prolonged even tone |
- Where no tone is marked, the syllable is pronounced with a rising inflection.
ဗျည်းနှစ်ဆင့်များ
ဗျည်းတစ်ခုနောက်တွင် အခြားဗျည်းတစ်ခုလိုက်ပြီး သရသံ မပါဝင်ပါက ဒုတိယဗျည်းကို သင်္ကေတအနေဖြင့် ကိုယ်စားပြုပြီး ပထမဗျည်းကို ဆက်ပေးသည်။
| ဗျည်းတွဲများ | စကောကရင် |
|---|---|
| ှ (hg) | ဟ |
| ၠ (y) | ယ |
| ြ (r) | ရ |
| ျ (l) | လ |
| ွ (w) | ဝ |
ကရင်အက္ခရာ ရေးသားပုံ နမူနာများမှာ
- ခ + ံ → ခံ, /ki/ ဟု အသံထွက်
- လ + ံ + း → လံး, /li/ ဟု အသံထွက်
- က + ၠ +ိ → ကၠိ, /kʝo/ ဟု အသံထွက်
- က + ျ +ိ + ၣ် → ကျိၣ်, /klo/ ဟု အသံထွက်
အက္ခရာ (လက်တင်)
ဗျည်းများ
ရောမစာရေးစနစ်ကို အခြေခံသော ကရင်အက္ခရာတွင် ဗျည်း ၂၄ လုံး၊ သရ ၉ လုံးနှင့် သံပြောင်းသင်္ကေတ ၅ ခု ပါဝင်သည်။
| စာလုံး | K k | HK hk | G g | Q q | NG ng | C c | HS hs | NY ny | T t | HT ht | D d | N n |
|---|
| စာလုံး | P p | HP hp | B b | M m | Y y | R r | L l | W w | S s | H h | EH eh | AH ah |
|---|
သရများ
| သရများ | A a | E e | I i | O o | U u | AI ai | EI ei | AU au | OO oo |
|---|
သံပြောင်းသင်္ကေတများ
| Tones | V v | J j | X x | F f | Z z |
|---|
ကိုးကား
ပြင်ပလင့်ခ်များ
- စကောကရင် သဒ္ဒါ
- စကောကရင် အဘိဓာန်
- စကောကရင် သမ္မာကျမ်းစာ Archived 29 April 2020 at the Wayback Machine.
- စကောကရင် ပုံပြသမ္မာကျမ်းစာ
- SEAlang Library Sgaw Karen Dictionary
- Drum Publication Group
- အင်္ဂလိပ်-ကရင် အဘိဓာန်
- Drum Publication Group—Online Sgaw Karen language materials. Includes an online English - Sgaw Karen Dictionary.
- Karen Teacher Working Group—ကရင်ဖောင့်များ ဒေါင်းလုပ်ရယူနိုင်ရန်