هندو دین
هندویِ دین' یا هندوئیسم[۱][۲] اتا هندستونی دین یا دارما هسته؛ ونه په‌روون که جور-وا-جور عقاید دارنه، اتا واحدِ جهونی نظم و سیستم ره در-بند هستنه.[note ۱][note ۲] خِدی هندو واژه اتا مستعار نوم هسته،[note ۳] درحالی‌که هندوئیسم قدیمی‌ترین دینی هسته که حلا دنیا دله باقی دره،[note ۴] وه ره ساناتانا دارما (سانسکریت جه: सनातन धर्म) نومی هم إشناسنّه چون هندوها شه باور دارنه که ونه بگذشتی و تاریخ، آدمون و بنی‌بشر جه قدیم‌ته هسته و وشونِ مقدس کتابون دله اینتی گنه.[note ۵] وه ره اتی نوم دیگه هم إشناسنّه که وائیدیکا دارما هسه که وشونِ کتاب جه إشاره زنده.[web ۱]
هندوها شه خله مختلفِ فکر دارنه ولی وشون دله ات‌سری مفاهیم، خدائون، اسطوره‌ای آسنی‌ئون هم‌بازی هسه.[۳] وشونِ گت‌ترین مذهبون نوم ویشنائیسم, شیوائیسم, شاکتیسم و سمارتا سنت هستنه. وشون شیش‌تا فلسفی مکتب دارنه که وداها ره برسمیت إشناسنه: سانخیا, یوگا, نیایا, وایشیشیکا, میمامسا و ودانتا.[۴][۵] وشون کتابون هم رَج‌وَندی دارنه و ات دسته ره سروتی ("بشنوستی") و اتی دیگر ره سمریتی ("حفظ هاکرد") گنّه. هندوهایِ گتِ کتاب نوم وداها هسته و ونه وَر اوپانیشتاد, پورانا, مهابهاراتا, رامیانا و آگاما هم درنه.[۶][۷] مهمترین مفاهیمی که هندو مذاهب میون هم‌باز هستنه جه کارما هسته که گنه آدمون بدی همین دنیا دله وشون هِخ ره گیرنه.[۶][۸] علایده برین، وشون چارتا پوروشارتا یعنن هدف و أرمون دارنه که آدمونِ زندگی وسّه لازم دونّه: دارما (اخلاق و وظایف)، آرتا (کامیابی و کار)، کاما (امیال و احساسات) و موکشا (رهایی و سمساره جه رها بیّن).[۹][۱۰] هندو دین دله عبادت شامل راز-نیاز (بهاکتی)، پرستش (پوجا، قربونی بکوشتن (یاجنا)، مراقبه (دهیانا و یوگا) وونه.[۱۱]
هندوهایِ ایتیهاسا-پورانا سنت و وشونِ اساطیری تقویم گنه که هندویِ دین هزارون سال قدمت دارنه؛ ولی إسا محققون گنّه که هندوئیسم دین اتا پشو-بخرد و تلفیقی آیین هسته که [note ۶][note ۷] براهمنی ِاورتودکس دین[note ۸] و هندوهایِ محلی فرهنگ[note ۹] جه ریشه گیرنه[note ۱۰] و نتومبی اینتا دین وسّه اتا مؤسس پیدا هاکنیم.[۱۲] این ادیان و فرهنگ‌های پشو بخردن حدود ۵۰۰ تا ۲۰۰ پیش از میلاد شنه که ودایی کتابون ره بنویشتنه[۱۳]–[۱۴][۱۳] وشون این گدر شهرنشینی ره په گیتنه و هندوئیسم ادبیاتِ کلاسیک دوره این گدر شروع وونه که پورانا آسنی ره بنویشتنه و اولین اساطیر شکل بیته.[۱۳][۱۴] قرون وسطا گدر که بودایی دین ضعیف بیّه، هندوئیسم جان بیته و په‌روو پیدا هاکرده.[۱۵] قرن نوزهم بی‌یه که غربیون وسّه هم یوگاه و مدیتیشن و کریشنایِ رِمبِش جذابیت پیدا هاکرده.
هندو دین سومین دینی هسته که دنیا دله ویشترین په‌روون ره دارنه و حدود ۱٫۲۰ میلیارد نفر هندو درنه که حول-حوش ۱۵ درصد آدمونِ جمیعت وونّه.[۱۶][web ۲][web ۳] وشون ویشته هند کشور درنه ولی[۱۷] نپال, موریس, و بالی (اندونزی) دله هم خله هستنه.[۱۸] خله از وشون هم إسا دنیا دله تنک-تِرو بینه و جنوبی آمریکا یا خاورمیونه دله درنه.[۱۹][۲۰]