Arrernte (taal)

Arrernte
Gesproken in	Noordelijk Territorium, Australië
Vitaliteit	bedreigd
Sprekers	± 1500
Taalfamilie	Pama-Nyungaanse talen, Arandische talen
Dialecten	Anmatjirra, Alyawarr, Ayerrerenge, Antekerrepenhe, Oostelijk Arrernte of Ikngerripenhe, Centraal Arrernte of Mparntwe Arrernte, Westelijk Arrernte, Tyuretye Arrernte of Arrernte Alturlerenj, Zuidelijk Arrernte of Pertame, Lager Arrernte of Alenjerntarpe
Alfabet	Latijns alfabet
Taalcodes
ISO 639-2	aus
ISO 639-3	amx, aly, adg, aer, are
Portaal	Taal

Arrernte of Aranda is de benaming voor een als één taal beschouwd dialectcontinuüm dat wordt gesproken door de Arrernte, een bevolkingsgroep die vooral leeft in de omgeving van Alice Springs. Op veel scholen in Alice Springs wordt het Arrernte als verplichte taal onderwezen, naast het Frans en Indonesisch.

Fonologie

	Perifere medeklinker			Coronaal
	Perifere medeklinker			Laminaal		Apicaal
	Bilabiaal	Velaar	Uvulaar	Palataal	Dentaal	Alveolaar	Retroflex
Plosief	p pʷ	k kʷ		c cʷ	t̪ t̪ʷ	t tʷ	ʈ ʈʷ
Nasaal	m mʷ	ŋ ŋʷ		ɲ ɲʷ	n̪ n̪ʷ	n nʷ	ɳ ɳʷ
Plosief-nasaal	^pm ^pmʷ	^kŋ ^kŋʷ		^cɲ ^cɲʷ	^t̪n̪ ^t̪n̪ʷ	^tn ^tnʷ	^ʈɳ ^ʈɳʷ
Lateraal				ʎ ʎʷ	l̪ l̪ʷ	l lʷ	ɭ ɭʷ
Approximant	w	ɰ~ʁ		j jʷ			ɻ ɻʷ
Flap/Tril						r rʷ

/ɰ~ʁ/^? wordt beschreven als velaar ([ɰ]^?) door Breen (2005), en als uvulaar ([ʁ̞]^?) door Henderson (2003).

Plosieven zijn niet geaspireerd.^[1]

Klinkers

	Voorste klinker	Centrale klinker	Achterste klinker
Hoge klinker	[(i)]^?		[(u)]^?
Middelste klinker		[ə]^?
Lage klinker		[a]^?

Alle dialecten hebben de klinkers /ə a/^?, en dit zijn tevens de enige twee fonemen. Er zijn geen allofonen die door de fonologische context worden bepaald. Wel is sprake van vrije variatie; zo kan de klinker /ə/ in alle contexten worden gearticuleerd als [ɪ ~ e ~ ə ~ ʊ].

Fonotaxis

Lettergrepen van het Arrernte hebben de structuur KM(M)^[2], wat betekent dat er geen aanzet is terwijl de coda een verplicht deel van de lettergreep is. Bij woorden van een of twee lettergrepen treedt suppletie van meervoudsuitgangen op. De klemtoon valt op de eerste nucleus voorafgegaan door een medeklinker. Door middel van reduplicatie van het KM-gedeelte van de woordstam wordt de iteratieve vorm van werkwoorden gevormd.

Grammatica

Suffixen (Oostelijk/Centraal Arrernte)^[3]
suffix	gloss
+aye	nadruk
+ewe	meer nadruk
+eyewe	zeer veel nadruk
+ke	voor
+le	handelend voorwerp
+le	instrument
+le	locatie
+le-arlenge	samen, met
+nge	van(uit)
-akerte	hebbend
-arenye	van (uit), vereniging
-arteke	overeenkomst
-atheke	richting
-iperre, -ipenhe	na, van(uit)
-kenhe	behoort tot
-ketye	omdat (verkeerd gevolg)
-kwenye	zonder
-mpele	door middel van, via
-ntyele	van(uit)
-werne	naar
+ke	verleden
+lhe	reflexief
+me	tegenwoordige tijd
+rre/+irre	wederkerig
+tyale	negatief bevel
+tye-akenhe	negatief
+tyeke	doel/bedoeling
+tyenhe	toekomst
Ø	imperatief

Voornaamwoorden

Voornaamwoorden/geen verwantschapsmarkering (Oostelijk/Centraal Arrernte)^[4]
persoon	getal	onderwerp	lijdend voorwerp	meewerkend voorwerp	possessief
1	enkelvoud	ayenge/the	ayenge/ayenhe	atyenge	atyenhe/atyinhe
	dualis	ilerne	ilernenhe	ilerneke	ilernekenhe
	meervoud	anwerne	anwernenhe	anwerneke	anwernekenhe
2	enkelvoud	unte	ngenhe	ngkwenge	ngkwinhe
	dualis	mpwele	mpwelenhe	mpweleke	mpwelekenhe
	meervoud	arrantherre	arrenhantherre	arrekantherre	arrekantherrenhe
3	enkelvoud	re	renhe	ikwere	ikwerenhe
	dualis	re-atherre	renhe-atherre renhe-atherrenhe	ikwere-atherre	ikwere-atherrenhe
	meervoud	itne	itnenhe	itneke	itnekenhe

Referenties

Breen, Gavan (2000). Introductory Dictionary of Western Arrernte. IAD Press, Alice Springs.
Breen, Gavan (2001). Forty Years On: Ken Hale and Australian Languages. Pacific Linguistics, Canberra, "The wonders of Arandic phonology", 45–69.
Breen, Gavan (2005). Illustrations of the IPA: Central Arrernte. Journal of the International Phonetic Association 35 (2): 249–254. DOI: 10.1017/S0025100305002185.
Breen, Gavan, Rob Pensalfini (1999). Arrernte: A Language with No Syllable Onsets. Linguistic Inquiry 30 (1): 1. DOI: 10.1162/002438999553940.
Dixon, R. M. W. (2002). Australian Languages: Their Nature and Development. Cambridge University Press, Cambridge. Gearchiveerd op 11 oktober 2021.
Green, Jenny (1994(2005?)). A learner's guide to Eastern and Central Arrernte. IAD Press, Alice Springs.
Henderson, John (1988). Topics in Eastern and Central Arrernte grammar, PhD dissertation. University of Western Australia.
Henderson, John, Veronica Dobson (1994). Eastern and Central Arrernte to English Dictionary. IAD Press, Alice Springs.
Henderson, John (2003). Word: A Cross-Linguistic Typology. Cambridge University Press, Cambridge, "The word in Eastern/Central Arrernte", 100–124.
Ladefoged, Peter, Ian Maddieson (1996). The Sounds of the World's Languages. Blackwell Publishers Ltd, Oxford.
Mathews, R. H. (Oct.–Dec. 1907). The Arran'da Language, Central Australia. Proceedings of the American Philosophical Society 46 (187): 322–339.
Strehlow, T. G. H. (1944). Aranda phonetics and grammar. Oceania Monographs, Sydney.
Wilkins, David P. (1988). Complex sentence constructions in Australian languages. John Benjamins, Amsterdam, "Switch-reference in Mparntwe Arrernte (Aranda): form, function, and problems of identity", 141–176.
Wilkins, David P. (1989). Mparntwe Arrernte (Aranda): studies in the structure and semantics of grammar, PhD dissertation, Australian National University.
Wilkins, David P. (1991). The semantics, pragmatics and diachronic development of "associated motion" in Mparntwe Arrente. Buffalo Working Papers in Linguistics 91: 207–257.
Yallop, C. (1977). Alyawarra, an Aboriginal language of central Australia. Australian Institute of Aboriginal Studies, Canberra.

Noten/referenties

Externe links

[1]

[2]

[3]

[4]

Search