Fasa lunara
La fasa lunara es un tèrme astronomic que designa l'aparéncia de la porcion de la Luna esclairada pel Solelh tal coma es vista per un observator sovent situat sus Tèrra. Las fasas de la Luna cambian de biais ciclic mentre la Luna orbita a l'entorn de la Tèrra segon la posicion relativa dels tres cosrses (Tèrra, Luna e Solelh). La mitat de la superfícia lunara qu'es fàcia al Solelh sempre es esclairada, mas la porcion d'aquel emisfèri esclairat qu'es visible per un observator terrèstre pòt variar de 100% (luna plena o en sa plenor o tresluc) fins al 0% (luna novèla). Entre d'aquelas doas fasas i a lo quart creissent, e mai tard a la luna novèla ven lo quart descreissent. Lo temps percorregut entre doas lunas novèlas se nomena mes lunar o sinodic e es de 29,53 jorns solars mejns.
.gif)
Lo terminator lunar es la frontièra entre los emisfèris esclairats e non esclairats. Levat unes cratèrs près dels pòls lunars, totes las partidas de la Luna compten a quicòm prèp 14,77 jors de lutz solara seguits de 14,77 jorns de "nuèch" (i a pas una "fàcia escura" permanenta de la Luna).
Las fasas de la Luna son prigondament ligadas amb de periòdes del calendari coma la setmana e lo mes. Son la basa del calendièr musulman. Mai, las planetas an tanben las lors fasas; Galileo Galilei foguèt lo primièr a descobrir que Vènus presentava de fasas coma la Luna, argument qu'afortiguèt la teoria eliocentrica. Las planetas qu'an d'orbitas interioras a la terrèstre (es a dire, lo quita Vènus e Mercuri) son aquelas que presentan las fasas mai evidentas.
Noms de las fasas lunaras
Los noms tradicionalas de las quatre fasas lunaras son:
- Luna novèla
- Luna creissenta
- Luna plena o luna en sa plenor o tresluc
- Luna descreissenta o luna vièlha
E se nota tanben:
| Fasa | Emisfèri nòrd | Emisfèri sud | Visibilitat | Temps estandard de culminacion (mitat de la fasa) |
|---|---|---|---|---|
| Luna novèla | Non visibla | Aprés lo trescòl de solelh | 12 del mièjorn | |
| Luna novèla visibla | Drecha 1–49% visibla | Esquèrra 1–49% visibla | aprèp-miègjorn e vèspre-nuèch | 3 del vèspre |
| Quart creissent | Drecha 50% visibla | Esquèrra 50% visibla | aprèp-miègjorn e vèspre | 6 del vèspre |
| Luna gibosa creissenta | Drecha 51–99% visibla | Esquèrra 51–99% visibla | aprèp-miègjorn fins a una granda partida de la nuèch | 9 del vèspre |
| Luna plena | Visibla completament | Visibla completament | Tota la nuèch | Mièjanuèit |
| Luna gibosa descreissenta | Esquèrra 51–99% visibla | Drecha 51–99% visibla | Granda partida de la nuèch e matinada | 3 de la matinada |
| Quart descreissent | Esquèrra 50% visibla | Drecha 50% visibla | Nuèch e matin | 6 del matin |
| Luna descreissenta Luna vièlha | Esquèrra 1–49% visibla | Drecha 1–49% visibla | Sortida del solelh e matin | 9 del matin |
| Luna negra | Non visibla | Abans de la sortida del solelh | 12 del miègjorn | |
Quand lol Solelh e la Luna son alinhats del meteis costat de la Tèrra la luna es novèla, e la fàcia de la Luna visibla dempuèi de la Tèrra es esclairada pel Solelh. Mentre la Luna creis (es a dire, la quantitat de superfícia esclairada vista dempuèi de la tèrra aumenta) las fasas lunaras avançan segons l'òrdre de la imatge superior.
Calendièr lunar
Lo mes mejan del calendièr –aquèl equivalent a una dosena partida de l'annada– a una durada d'unes 30,44 jorns, alara que lo cicle de las fasas de la luna (sinodica) se passa en mejana cada 29,53 jorns. Aquò fa que la coordinacion de las fasas de la Luna respècta los meses del calendièr se desplaça gaireben d'un jorn cada mes que passa. Es per aquò qu'i a de jorn dins lo calendièr que se saltan.