ਗਿਆਨ

ਗਿਆਨ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਖ਼ਸ ਬਾਬਤ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ, ਸਚੇਤਤਾ ਜਾਂ ਸਮਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹਦੇ ਬਾਰੇ ਤੱਥ, ਜਾਣਕਾਰੀ, ਵੇਰਵਾ ਜਾਂ ਮੁਹਾਰਤ ਆਦਿ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਤਜਰਬੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਇਲਮ, ਖੋਜ ਜਾਂ ਸੋਝੀ ਰਾਹੀਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਇਲਮੀ (ਸਿਧਾਂਤਕ) ਜਾਂ ਅਮਲੀ (ਵਿਹਾਰਕ) ਸਮਝ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਜਾਂ ਸੰਕੇਤਕ, ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਂ ਪਰੋਖ, ਰਸਮੀ ਜਾਂ ਬੇਕਾਇਦਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[1] ਗਿਆਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੋਈ ਖਾਸ ਗੁਣ ਜਾਂ ਆਦਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਜਾਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਅਹਿਸਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਫ਼ਰਕ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਸੰਕਲਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਰ ਅਸਲ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤਜ਼ਰਬੇ ਨੂੰ ਹੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਰਥ ਉਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸੱਚੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਇ ਦੇ ਉਲਟ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਜੋ ਸਹੀ ਹੈ ਉਹ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਬੂਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਬਿਆਨ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਬੂਤ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਗਿਆਨ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਜਾਂ ਵਿਵਹਾਰਕ ਸਮਝ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਈਲ ਦੇ "ਇਹ ਜਾਣਨਾ" ਅਤੇ "ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਨਾ" ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਦਾ ਬਿੰਦੂ ਸੀ।^[2] ਇਹ  (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਵਹਾਰਕ ਹੁਨਰ ਜਾਂ ਮਹਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ) ਜਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਮਝ ਦੇ ਨਾਲ) ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਘੱਟ ਜਾਂ ਵੱਧ ਰਸਮੀ ਜਾਂ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[3] ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਗਿਆਨ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਮੀਮਾਂਸਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪਲੂਟੋ ਨੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ “ਸਹੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਵਿਸ਼ਵਾਸ” ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ।