ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਰਾਜ
ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਰਾਜ (ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ: 蜀漢 ; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Shu Han) ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚੀਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜੂਝਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਸੀ। ਇਹ ੨੨੧ ਈਸਵੀ ਵਲੋਂ ੨੬੩ ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿਚੁਆਨ ਰਾਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ ਜਿਨੂੰ ਤਦ ਸ਼ੁ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਦਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤਮ ਭਾਗ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਸਮਰਾਟ ਲਿਊ ਬੇਈ (劉備, Liu Bei) ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਰਿਕ ਨਾਮ ਹਾਨ ਹੀ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ੧੦੪੬ ਈਸਾਪੂਰਵ ਵਲੋਂ ੩੧੬ ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੱਕ ਇੱਕ ਸ਼ੁ ਨਾਮਕ ਰਾਜ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਉਸਦਾ ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਵਲੋਂ ਕੋਈ ਲੈਣਾ - ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤਮ ਕਾਲ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਦੂਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧੀ, ਲਿਊ ਬੇਈ, ਇੱਕ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸਰਦਾਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਜਿੰਗ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਆਧੁਨਿਕ ਹੁਬੇਈ ਅਤੇ ਹੁਨਾਨ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਭਾਗ) ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿਚੁਆਨ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਕਰ ਉੱਥੇ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸਦੀ ਸਾਓ ਵੇਈ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸਾਓ ਸਾਓ ਵਲੋਂ ਝੜਪੇਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਪੂਰਵੀ ਵੂ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸੁਣ ਚੁਆਨ ਵਲੋਂ ਦੋਸਤੀ ਅਤੇ ਸੁਲਾਹ ਕਰ ਲਈ। ਇਹ ਸੁਲਾਹ ਤਦ ਟੁੱਟੀ ਜਦੋਂ ਸੁਣ ਚੁਆਨ ਨੇ ੨੧੯ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਜਿੰਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਬੋਲਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ੨੨੦ ਵਿੱਚ ਸਾਓ ਸਾਓ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸਾਓ ਪੀ ਨੇ ਹਾਨ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਸਿੰਹਾਸਨ ਛੱਡਣ ਉੱਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸਾਓ ਵੇਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਊ ਬੇਈ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਪੂਰਵੀ ਵੂ ਵਲੋਂ ਜਿੰਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀ ਲੇਕਿਨ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀਆਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਸਾਓ ਵੇਈ ਵਲੋਂ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਇਸਲਈ ਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਵੂ ਅਤੇ ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਸੰਨ ੨੬੩ ਵਿੱਚ ਵੇਈ ਨੇ ਆਖਿਰਕਰ ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਉੱਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲਕੇ ਉਸਨੂੰ ਜਿੱਤ ਹੀ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ੁ ਹਾਨ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।[1][2]