Fake news: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:The fin de siècle newspaper proprietor (cropped).jpg|alt=Three running men carrying papers with the labels „Humbug News”, „Fake News”, and „Cheap Sensation”. |thumb|240px|Reporterzy z różnymi formami fałszywych wiadomości na ilustracji [[Frederick Burr Opper|Fredericka Burr Oppera]] z 1894 roku]]

'''Fake news''' – nieprawdziwa lub częściowo nieprawdziwa<ref>{{Cytuj stronę | url = https://oxfordre.com/communication/communication/view/10.1093/acrefore/9780190228613.001.0001/acrefore-9780190228613-e-809 | tytuł = Fake News | nazwisko = Kalsnes | imię = Bente | data = 2018 | praca = Oxford Research Encyclopedia of Communication | data dostępu = 2021-02-19}}</ref> wiadomość, często o charakterze

sensacyjnym, publikowana w mediach z intencją wprowadzenia odbiorców w błąd w celu osiągnięcia korzyści finansowych, politycznych lub prestiżowych<ref name="mlp">{{Cytuj książkę |autor = Praca zbiorowa |tytuł = Mały leksykon postprawdy (PDF) |url = https://wid.org.pl/wp-content/uploads/E_wydanie-Ma%C5%82y-Leksykon-Postprawdy.pdf |isbn=9788394712211|autor=Praca zbiorowa|tytuł = Mały9788394712211 leksykon postprawdy (PDF)|wydawca = Fundacja Wolność i Demokracja |miejsce = Warszawa |rok = 2018 |strony = 28}}</ref>.

i przekonań), a także dla rozrywki, zabawy, z chęci zwrócenia na siebie uwagi lub uzyskania rozgłosu<ref>{{Cytuj stronę | url = https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/740FB3EF1F43CC55C125867600356FA7/$file/Analizy%20BAS%20152.pdf | tytuł = Fake newsy, trolle, boty i cyborgi w mediach społecznościowych | nazwisko = Grycuk | imię = Adrian | data = 8 lutego 2021 | praca = [[Analizy BAS]] | opublikowany = Biuro Analiz Sejmowych | strony = 2–3 | data dostępu = 2021-02-21}}</ref>. Są rozpowszechniane w mediach tradycyjnych i [[Media społecznościowe|społecznościowych]]<ref name="nytimes.com">{{Cytuj stronę| |url = https://www.nytimes.com/2016/12/25/us/politics/fake-news-claims-conservatives-mainstream-media-.html| |tytuł = Wielding Claims of 'Fake News,' Conservatives Take Aim at Mainstream Media| |autor = Jeremy W. Peters| |data = 25 grudnia 2016| |język = en}}</ref>. Często, w celu przyciągnięcia uwagi odbiorców, stosowane są w nich chwytliwe nagłówki (ang. ''[[clickbait]]'')<ref name="theguardian.com">{{Cytuj stronę| |url = https://www.theguardian.com/media/2016/dec/18/what-is-fake-news-pizzagate| |tytuł = What is fake news? How to spot it and what you can do to stop it| data dostępu = | autor = | nazwisko = Hunt | imię = Elle | data = 17 grudnia 2016 |data dostępu =}}</ref><ref>Schlesinger, Robert (April 14 2017). [https://www.usnews.com/opinion/thomas-jefferson-street/articles/2017-04-14/what-is-fake-news-maybe-not-what-you-think „Fake News in Reality”]. ''[[U.S. News & World Report]]''.</ref>.

Fałszywe wiadomości mogą być elementem [[dezinformacja|dezinformacji]] w ramach [[wojna hybrydowa|wojny hybrydowej]]<ref name="darczewska">{{cytuj pismo|url=http://www.abw.gov.pl/download/1/2421/2PBW18JDarczewska.pdf |autor = [[Jolanta Darczewska]] |tytuł = Środki aktywne jako rosyjska agresja hybrydowa w retrospekcji |url = http://www.abw.gov.pl/download/1/2421/2PBW18JDarczewska.pdf |czasopismo = Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 18/18 |wydawca = [[Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego]] |data = 2018 |strony = 60}}</ref>.

Określenie ''fake news'' jest [[neologizm]]em<ref>{{Cytuj stronę| |url = https://www.nytimes.com/2017/04/03/education/edlife/fake-news-and-media-literacy.html| |tytuł = This Is Not Fake News (but Don’t Go by the Headline)| data dostępu =| data = 3 kwietnia 2017 | język = en | cytat = Fake news – a neologism to describe stories that are just not true, like Pizzagate, and a term now co-opted to characterize unfavorable news – has given new urgency to the teaching of media literacy |data dostępu =}}</ref>. Odnosi się on do nieprawdziwych treści publikowanych w mediach, w szczególności w mediach społecznościowych<ref name="autonazwa1">{{Cytuj pismo| |nazwisko = | imię = | autor = H. Allcott| |tytuł = Social Media and Fake News in the 2016 election| |url = https://web.stanford.edu/~gentzkow/research/fakenews.pdf| |czasopismo = Journal of Economic Perspectives| |wolumin = 31 | strony = 211–236 | rok = 2017 | język = en| |data dostępu = 2017-05-03}}</ref>. Ważną rolę pełni tu intencja nadawcy: czasami domniemana fałszywa wiadomość może być w rzeczywistości jedynie satyrą, wykorzystującą przesadne i nierealistyczne motywy, przeznaczoną do rozrywki, a nie wprowadzenia w błąd.

Fake newsy są narzędziem [[propaganda|propagandy]]<ref name="theguardian.com" /> i [[Dezinformacja|dezinformacji]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Landon-Murray | imię = Michael | nazwisko2 = Mujkic | imię2 = Edin | tytuł = Disinformation in Contemporary U.S. Foreign Policy: Impacts and Ethics in an Era of Fake News, Social Media, and Artificial Intelligence | czasopismo = Public Integrity | wolumin = 21(5) | strony = 512 | data = 2019}}</ref>. W historii znane są przypadki, kiedy prowadziły do wojny<ref>{{Cytuj |tytuł = When contemplating war, beware of babies in incubators |czasopismo = Christian Science Monitor |data = 2002-09-06 |data dostępu = 2020-11-13 |issn = 0882-7729 |url = https://www.csmonitor.com/2002/0906/p25s02-cogn.html}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Depesza emska, czyli mistrzowskie zagranie Bismarcka |data dostępu = 2020-11-13 |opublikowany = PolskieRadio.pl |url = https://polskieradio.pl/art156_1473181}}</ref>.

[[Plik:How to Spot Fake News.pdf|prawo|mały|Plansza ''jak rozpoznać fałszywe wiadomości'', opublikowana przez [[Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich|Międzynarodową Federację Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich]]]]

[[Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich]] (IFLA) opublikowała planszę (na zdjęciu po prawej), mającą pomóc ludziom rozpoznać fałszywe wiadomości<ref>{{Cytuj stronę | url = http://blogs.ifla.org/lpa/files/2017/01/How-to-Spot-Fake-News-1.jpg | tytuł = How to Spot Fake News | data = 27 stycznia 2017 | opublikowany = IFLA blogs | język = en}}</ref>. Jej główne założenia:

[[Plik:Jak-rozpoznawac-i-weryfikowac-faszywe-informacje-fake-news.png|thumb|prawo|Plansza ''jak rozpoznawać fałszywe informacje'', opublikowana przez [[ISSA Polska]]]]

Podobną grafikę (na zdjęciu po prawej) opublikowało również [[ISSA Polska Stowarzyszenie ds Bezpieczeństwa Systemów Informacyjnych]] (ISSA Polska)<ref>{{Cytuj stronę | url = https://issa.org.pl/291-jak-rozpoznawac-i-weryfikowac-falszywe-informacje-tzw-fake-news/file | tytuł = Jak rozpoznawać i weryfikować fałszywe informacje tzw. Fake News | data = 27 stycznia 2019 | opublikowany = Infografiki ISSA Polska | język = pl}}</ref>.

Choć były znane od czasów starożytnych, ich liczba i zasięgi zwiększały się wraz z rozwojem środków masowej komunikacji. W XXI wieku zjawisko rozpowszechniania nieprawdziwych treści stało się zjawiskiem ogólnoświatowym<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.theguardian.com/media/2016/dec/02/fake-news-facebook-us-election-around-the-world | tytuł = Fake news: an insidious trend that'sthat’s fast becoming a global problem | nazwisko = Connolly | imię = Kate | data = 2 grudnia 2016 | język = en}}</ref>. Oprócz zmyślonych historii, mających na celu oszukanie odbiorcy, jako fake newsy zaczęto także określać satyryczne wiadomości, których celem jest nie wprowadzanie w błąd, a humorystyczne komentowanie prawdziwych wiadomości<ref name="nytimes.com" /><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.cbsnews.com/news/daily-show-with-jon-stewart-last-show-influence-on-media-politics/ | tytuł = A look at „Daily Show” host Jon Stewart'sStewart’s legacy | opublikowany = [[CBS News]] | język = en}}</ref>.

Podczas wyborów do Kongresu USA w 2010 roku, fałszywe wiadomości wywołały dużę kontrowersje i spory. Niektórzy komentatorzy dostrzegali w nich znamiona [[Panika moralna|moralnej paniki]] i [[Zbiorowa histeria|masowej histerii]]. Inni zwracali uwagę na szkody wyrządzone dla zaufania publicznego<ref>{{Cytuj stronę| |url = http://www.politico.com/magazine/story/2016/11/the-cure-for-fake-news-is-worse-than-the-disease-214477 | tytuł = The Cure for Fake News Is Worse Than the Disease |język data= dostępu =en |data językdostępu = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://theweek.com/articles/666395/crushing-anxiety-behind-medias-fake-news-hysteria | tytuł = The crushing anxiety behind the media'smedia’s fake news hysteria | data = 12 grudnia 2016 | opublikowany = [[The Week]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://theintercept.com/2016/12/31/russia-hysteria-infects-washpost-again-false-story-about-hacking-u-s-electric-grid/ | tytuł = Russia Hysteria Infects WashPost Again: False Story About Hacking US Electrical Grid | opublikowany = [[The Intercept]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.realclearpolitics.com/2016/11/24/the_snarling_contempt_of_the_media039s_fake_news_hysteria_396437.html | tytuł = The Snarling Contempt of the Media'sMedia’s Fake News Hysteria | opublikowany = [[RealClearPolitics]] | język = en}}</ref>.

Celem fałszywych wiadomości często jest zwiększanie zysku finansowego firm medialnych. W wywiadzie dla radia NPR Jestin Coler, dawniej kierujący stronami z fałszywymi wiadomościami, ujawnił, kto pisze fałszywe artykuły, kto finansuje te artykuły i dlaczego twórcy fałszywych wiadomości tworzą i rozpowszechniają je. Rozpoczął on swoją karierę w dziennikarstwie jako sprzedawca magazynów, potem zaczął pracować jako niezależny redaktor. Przyłączył się do branży fałszywych wiadomości, aby pokazać sobie i innym jak szybko fałszywe wiadomości mogą być rozpowszechniane. Coler powiedział, że jego firma zatrudniała od 20 do 25 edytorów i generowała zyski z reklam od 10 000 do 30 000 [[Dolar amerykański|USD]] miesięcznie<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.npr.org/sections/alltechconsidered/2016/11/23/503146770/npr-finds-the-head-of-a-covert-fake-news-operation-in-the-suburbs | tytuł = We Tracked Down A Fake-News Creator In The Suburbs. Here'sHere’s What We Learned | nazwisko = Sydell | imię = Laura | data = 23 listopada 2016 | opublikowany = [[National Public Radio|NPR]] | język = en}}</ref>. Również użytkownicy Facebooka odgrywają istotną rolę w rozpowszechnianiu w fałszywych wiadomości<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.npr.org/2016/12/14/505547295/fake-news-expert-on-how-false-stories-spread-and-why-people-believe-them | tytuł = Fake News Expert On How False Stories Spread And Why People Believe Them | nazwisko = Davies | imię = Dave | data = 14 grudnia 2016 | opublikowany = [[National Public Radio|NPR]] | język = en}}</ref>. [[Mark Zuckerberg]], dyrektor generalny Facebooka, powiedział: „myślę, że pomysł jakoby fałszywe wiadomości na Facebooku wpływały na wybory w jakikolwiek sposób jest to dość szalony”, a kilka dni później napisał w swoim blogu, że Facebook szuka sposobów na walkę z fałszywymi wiadomościami<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.cbsnews.com/news/facebook-fake-election-news-more-popular-than-real-news-buzzfeed-investigation/ | tytuł = Probe reveals stunning stats about fake election headlines on Facebook | data = 17 listopada 2016 | opublikowany = [[CBS News]] | język = en}}</ref>.

Wiele protrumpowskich internetowych fałszywych wiadomości pochodziło z w [[Macedonia Północna|macedońskiego]] miasta [[Wełes]], gdzie około siedem różnych odpowiedzialnych za to organizacji, zatrudniało setki młodych osób, aby szybko produkować sensacyjne reportaże dla różnych firm amerykańskich oraz partii<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.bbc.com/news/magazine-38168281 | tytuł = The city getting rich from fake news | nazwisko = Kirby | imię = Emma Jane | data = 5 grudnia 2016 | opublikowany = [[BBC News]] |język = en}}</ref>.

Jeden z dziennikarzy tworzących fałszywe wiadomości, Paul Horner, stał za szeroko rozpowszechnionym oszustwem, jakoby artysta [[Banksy]] został aresztowany<ref name="snopes.com">{{Cytuj stronę | url = http://www.snopes.com/2016/01/14/fake-news-sites/ | tytuł = Snopes'Snopes’ Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors | data = 2 listopada 2016 | opublikowany = [[Snopes.com]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://gawker.com/banksy-has-not-been-arrested-and-his-name-isnt-paul-ho-1648367427 | tytuł = Banksy Has Not Been Arrested, And His Name Isn&#39;t Paul Horner | data = 20 października 2014 | opublikowany = Gawker | język = en}}</ref>. Tego typu historie często pojawiały się na pierwszych stronach wyszukiwarki [[Wyszukiwarka Google|Google]], były także udostępnianie na [[Facebook]]u i traktowane poważnie przez osoby trzecie, takie jak kierownik kampanii wyborczej [[Donald Trump|Donalda Trumpa]] [[Corey Lewandowski]], [[Eric Trump|Eryk Trump]], „[[ABC News]]” czy „[[Fox News Channel|Fox News]]”<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.politifact.com/truth-o-meter/statements/2016/nov/17/blog-posting/no-someone-wasnt-paid-3500-protest-donald-trump-it/ | tytuł = No, someone wasn'twasn’t paid $3,500 to protest Donald Trump | data = 17 listopada 2016 | opublikowany = [[PolitiFact.com]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.buzzfeed.com/ishmaeldaro/paul-horner-amish-trump-vote-hoax | tytuł = How A Prankster Convinced People The Amish Would Win Trump The Election | data = 28 października 2016 | opublikowany = [[BuzzFeed]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.marketwatch.com/story/this-person-makes-10000-a-month-writing-fake-news-2016-11-17 | tytuł = This person makes $10,000 a month writing fake news | data = 18 listopada 2016 | opublikowany = [[MarketWatch]] | język = en}}</ref>. Horner później twierdził, że celem jego pracy w tamtym okresie było „sprawić, że zwolennicy Trumpa wyjdą na idiotów, poprzez dzielenie się tymi historiami”<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.nbcnews.com/news/us-news/tall-tale-or-satire-authors-so-called-fake-news-feel-n689421 | tytuł = Tall Tale or Satire? Authors of So-Called 'Fake‘Fake News'News’ Feel Misjudged | data = 15 grudnia 2016 | opublikowany = [[NBC News]] | język = en}}</ref>.

W wywiadzie z „[[The Washington Post]]” w listopadzie 2016 Horner wyraził ubolewanie z powodu roli, jaką fałszywe wiadomości odgrywały w przebiegu wyborów, i zaskoczenie tym, jak łatwowierni byli ludzie w kontakcie z tymi historiami<ref>{{Cytuj | autor = Erik Hedegaard | tytuł = How a Fake Newsman Accidentally Helped Trump Win the White House – Paul Horner thought he was trolling Trump supporters – but after the election, the joke was on him | url = https://www.rollingstone.com/culture/news/how-a-fake-newsman-accidentally-helped-trump-win-white-house-w452488 | data = 29 listopada 2016 | język = en | data dostępu = 2016-11-29}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.nytimes.com/2016/11/18/arts/television/duck-dynasty-legacy-real-fake-and-upfront-about-it.html | tytuł = 'Duck‘Duck Dynasty'Dynasty’ Legacy: Real, Fake and Upfront About It | data = 17 listopada 2016 | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.chicagotribune.com/news/opinion/commentary/ct-fake-news-trump-facebook-media-perspec-1122-md-20161121-story.html | tytuł = The danger of a leader who believes what 'people are saying ...' | data = 21 listopada 2016 | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.insideedition.com/headlines/19988-comedian-who-writes-fake-news-claims-trump-won-the-election-because-of-me | tytuł = Comedian Who Writes Fake News Claims: Trump Won The Election Because Of Me | data = 18 listopada 2016 | język = en}}</ref>. Podkreślił również, że w efekcie tego osiągnął wręcz odwrotny niż planował cel – zachęcił więcej wyborców do wspierania Trumpa zamiast odwrócić ich od tego<ref>Welch, Dennis (February 16 2017). [https://web.archive.org/web/20170720143132/http://www.azfamily.com/story/34523534/fake-news-writer-regrets-taking-credit-for-trump-victory?autostart=true „Fake news writer 'regrets'‘regrets’ taking credit for Trump victory”]. [[KTVK]].</ref>.

Horner wystąpił w parlamencie Europejskim w marcu 2017 roku, poruszając temat fałszywych wiadomości i tego, jak ważna jest weryfikacja faktów<ref>[http://web.events.streamovations.be/index.php/event/stream/fake-news-in-social-media-as-reality-shapers „Fake news in social media as reality shapers”]. Streamovations. March 8 2017.</ref>. Według artykułu [[BuzzFeed]] z 2017 roku Horner zaznaczył, że jego opowieść o festiwalu gwałtu w Indiach pomogła zebrać ponad 250 000$ darowizny dla GiveIndia, fundacji pomagającej ludziom w Indiach<ref>Daro, Ishmael N. (March 9 2017). [https://www.buzzfeed.com/ishmaeldaro/rt-fake-news-debate-paul-horner-winston-mckenzie „A Live TV Debate About Fake News Went Completely Off The Rails And It Was Amazing To Watch”]. [[BuzzFeed]].</ref><ref>Nashrulla, Tasneem (November 8 2013). [https://www.buzzfeed.com/tasneemnashrulla/an-american-website-wrote-a-satirical-article-about-an-india „An American Website Wrote A Satirical Article About An Indian Rape Festival And Many People Thought It Was Real”]. BuzzFeed.</ref><ref>Madan, Karuna (November 21 2013). [http://gulfnews.com/news/asia/india/us-website-s-rape-festival-report-sparks-uproar-1.1257892 „US website’s ‘rape festival’ report sparks uproar”]. ''Gulf News India''.</ref>. Sprzeciwił się też przyrównywaniu go z osobami tworzącymi fałszywe wiadomości wyłącznie w celu wprowadzania w błąd innych<ref>[http://www.chicagotribune.com/sns-bc-not-real-news-20170519-story.html „NOT REAL NEWS: A look at what didn'tdidn’t happen this week”]. [[Associated Press]]/''[[Chicago Tribune]]''. May 26 2017.</ref>.

W 2017 roku współtwórca [[World Wide Web]] – [[Tim Berners-Lee]] – powiedział, że fałszywe wiadomości są jednym z trzech najbardziej szkodliwych nowych trendów w Internecie, które należy rozwiązać, jeśli sieć ma naprawdę „służyć ludziom”<ref>[https://www.usatoday.com/story/tech/news/2017/03/11/world-wide-webs-inventor-warns-s-peril/99005906/ The World Wide Web'sWeb’s inventor warns it'sit’s in peril on 28th anniversary] By Jon Swartz, ''[[USA Today]]''. March 11 2017. Retrieved March 11 2017.</ref>. W styczniu 2017 brytyjska [[Izba Gmin]] przeprowadziła parlamentarne śledztwo w sprawie „nasilającego się zjawiska fałszywych wiadomości”<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.bbc.com/news/uk-politics-38790254 | tytuł = Fake news inquiry by MPs examines threat to democracy | data = 30 stycznia 2017 | opublikowany = [[BBC News]] | język = en}}</ref>.

Fałszywe wiadomości mogą być elementem [[dezinformacja|dezinformacji]] w ramach działań określanych jako [[środki aktywne]] w grupie „czarnej” [[wojna hybrydowa|technologii hybrydowych]]<ref name="darczewska" />. W 2014 roku [[Rząd Federacji Rosyjskiej|rosyjski rząd]] rozpowszechniał fałszywe wiadomości za pośrednictwem rosyjskich państwowych przedsiębiorstw medialnych jak [[Sputnik (agencja informacyjna)|Sputnik]] i [[RT (stacja telewizyjna)|RT (dawniej Russia Today)]] w ramach [[Dezinformacja|dezinformacji]] odnośnie do m.in. do do<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (POWTÓRZENIE?) --> stworzenia fałszywego obrazu roli prorosyjskich rebeliantów w [[Katastrofa lotu Malaysia Airlines 17|zastrzeleniu samolotu Malaysia Airlines lot MH17]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.nytimes.com/2016/08/29/world/europe/russia-sweden-disinformation.html | tytuł = A Powerful Russian Weapon: The Spread of False Stories | nazwisko = Macfarquhar | imię = Neil | data = 28 sierpnia 2016 | język = en}}</ref>. W 2016 roku [[NATO]] oświadczyło, że obserwuje znaczny wzrost rosyjskiej propagandy i fałszywych wiadomości po [[Aneksja Krymu przez Rosję|aneksji Krymu]] w 2014 roku przez [[Rosja|Rosję]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-russia-media-idUSKBN15Q0MG | tytuł = NATO says it sees sharp rise in Russian disinformation since Crimea seizure | data = 11 lutego 2017 | opublikowany = [[Reuters]] | język = en}}</ref>. Fałszywe wiadomości pochodziły od rosyjskich urzędników, następnie były również rozpowszechniane na poziomie międzynarodowym przez [[Reuters|agencję Reuters]] i publikowane w najbardziej popularnych serwisach informacyjnych w USA<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Watanabe | imię = Kohei | tytuł = The spread of the Kremlin'sKremlin’s narratives by a western news agency during the Ukraine crisis | url = http://dx.doi.org/10.1080/13216597.2017.1287750 | czasopismo = The Journal of International Communication | wolumin = 0 | wydanie = 0 | strony = 1–21 | data = 8 lutego 2017 | issn = 1321-6597 | doi = 10.1080/13216597.2017.1287750 | język = en}}</ref>.

W 2018 roku badanie na temat fałszywych wiadomości w Polsce przeprowadził ośrodek badawczy Kantar Public. Najwięcej ankietowanych przyznało, że ze zmanipulowanymi informacjami mają styczność codziennie lub prawie codziennie (75%). Pozostałe wskazania to: przynajmniej raz w tygodniu (27%), kilka razy w miesiącu (7%), rzadko lub nigdy (14%), nie wiem (4%). Zdaniem 79% badanych problem fałszywych wiadomości jest zagrożeniem dla demokracji. Jednocześnie 71% uczestników badania odpowiedziało, że jest w stanie rozpoznać czy informacja, z którą mają styczność, jest prawdziwa czy nie<ref>{{Cytuj pismo |autor = Bartłomiej Dwornik |tytuł = Fake news w Polsce i w Europie – badanie kantar public |czasopismo =reporterzy.info |data = 23.04.2018 |issn = 2544-5839 |url = https://reporterzy.info/3634,fake-news-w-polsce-i-w-europie-badanie-kantar-public.html|czasopismo = reporterzy.info |data = 2018-04-23 |issn = 2544-5839}}</ref>.

Fake newsy są często publikowane na specjalnie stworzonych stronach internetowych (ang. ''fake news websites''). Aby przyciągnąć uwagę czytelników, autorzy publikowanych tam artykułów nadają im sensacyjne tytuły (ang. ''[[clickbait]]''), a żeby zdobyć zaufanie często podszywają się pod znane źródła informacji<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.nytimes.com/2015/06/07/magazine/the-agency.html | tytuł = The Agency | nazwisko = Chen | imię = Adrian | data = 2 czerwca 2015 | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.snopes.com/2016/01/14/fake-news-sites/ | tytuł = Snopes'Snopes’ Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors – Snopes.com'scom’s updated guide to the internet'sinternet’s clickbaiting, news-faking, social media exploiting dark side | nazwisko = LaCapria | imię = Kim | data = 2 listopada 2016 | opublikowany = [[Snopes.com]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.businessinsider.com/facebook-users-crowdsource-fake-news-document-2016-11 | tytuł = Fed up with fake news, Facebook users are solving the problem with a simple list | autor = Ben Gilbert | data = 15 listopada 2016 | opublikowany = [[Business Insider]] | język = en | cytat = Some of these sites are intended to look like real publications (there are false versions of major outlets like ABC and MSNBC) but share only fake news; others are straight-up propaganda created by foreign nations (Russia and Macedonia, among others)}}</ref>. Adresy takich witryn mogą być upodabniane do [[Uniform Resource Locator|adresów URL]] znanych lub budzących zaufanie stron (np. różnić się jedną literą w nazwie lub rozszerzeniem)<ref>{{Cytuj stronę | url = https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/740FB3EF1F43CC55C125867600356FA7/$file/Analizy%20BAS%20152.pdf | tytuł = Fake newsy, trolle, boty i cyborgi w mediach społecznościowych | nazwisko = Grycuk | imię = Adrian | data = 8 lutego 2021 | praca = [[Analizy BAS]] | opublikowany = Biuro Analiz Sejmowych | strony = 6 | data dostępu = 2021-02-21}}</ref>.

W XXI wieku możliwości wprowadzania w błąd zostały rozszerzone poprzez szerokie wykorzystanie mediów społecznościowych. Jednym z serwisów, które ułatwiły rozprzestrzenianie się fałszywych wiadomości, był Facebook<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.nytimes.com/2016/11/14/technology/facebook-is-said-to-question-its-influence-in-election.html | tytuł = Facebook, in Cross Hairs After Election, Is Said to Question Its Influence | nazwisko = Isaac | imię = Mike | data = 12 grudnia 2016 | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.ft.com/content/2910a7a0-afd7-11e6-a37c-f4a01f1b0fa1 | tytuł = Harsh truths about fake news for Facebook, Google and Twitter | nazwisko = Matthew Garrahan and Tim Bradshaw | imię = Richard Waters, | data = 21 listopada 2016 | język = en}}</ref><ref name="politico.com">{{Cytuj stronę | url = http://www.politico.com/magazine/story/2016/12/fake-news-history-long-violent-214535 | tytuł = The Long and Brutal History of Fake News | język = en}}</ref>, jak również [[Twitter]]<ref name="politico.com" />. Z mediów społecznościowych jako źródła wiadomości w 2016 korzystało 62% Amerykanów<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.journalism.org/2016/05/26/news-use-across-social-media-platforms-2016/ | tytuł = News Use Across Social Media Platforms 2016 | nazwisko = Gottfried | imię = Jeffrey | data = 26 maja 2016 | opublikowany = Pew Research Center'sCenter’s Journalism Project | język = en}}</ref>, co, w połączeniu z rosnącymi podziałami politycznymi oraz zjawiskiem [[Bańka filtrująca|bańki filtrującej]], sprzyja tendencji ograniczania się do czytania nagłówków<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.theguardian.com/technology/2016/nov/10/facebook-fake-news-election-conspiracy-theories | tytuł = Facebook'sFacebook’s failure: did fake news and polarized politics get Trump elected? | nazwisko = Solon | imię = Olivia | data = 10 listopada 2016 | język = en}}</ref>.

Według niektórych ekspertów fake newsy mogły mieć wpływ na wynik [[Wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku|amerykańskich wyborów prezydenckich w 2016 roku]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.digitaltrends.com/social-media/fake-news-and-filter-bubbles/ | tytuł = Forget Facebook and Google, burst your own filter bubble | data = 6 grudnia 2016 | opublikowany = Digital Trends | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/nov/14/fake-news-donald-trump-election-alt-right-social-media-tech-companies | tytuł = Click and elect: how fake news helped Donald Trump win a real election | opublikowany = The Guardian | język = en}}</ref>. Fałszywe wiadomości miały wyższy wskaźnik udostępnień na Facebooku niż wiarygodne<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.buzzfeed.com/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook | tytuł = This Analysis Shows How Fake Election News Stories Outperformed Real News On Facebook | opublikowany = [[BuzzFeed]] | język = en}}</ref><ref name="pcworld.com">{{Cytuj stronę | url = http://www.pcworld.com/article/3142412/windows/just-how-partisan-is-facebooks-fake-news-we-tested-it.html | tytuł = Just how partisan is Facebook'sFacebook’s fake news? We tested it | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://6abc.com/news/fake-news-is-dominating-facebook/1621221/ | tytuł = Fake news is dominating Facebook | data = 23 listopada 2016 | opublikowany = 6abc Philadelphia | język = en}}</ref>. Zdaniem analityków było to spowodowane tym, że fałszywe wiadomości często lepiej zaspokajały oczekiwania czytelników<ref name="pcworld.com" />. [[Facebook]] początkowo zdementował te tezy<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.nytimes.com/2016/11/14/technology/facebook-is-said-to-question-its-influence-in-election.html | tytuł = Facebook, in Cross Hairs After Election, Is Said to Question Its Influence | nazwisko = Isaac | imię = Mike | data = 12 listopada 2016 | język = en}}</ref>. Sondaż przeprowadzony przez [[Pew Research]] w grudniu 2016 roku wykazał się, że 64% dorosłych Amerykanów uważa, że całkowicie fałszywe wiadomości wywołują „wiele zamieszania”, podczas gdy 24% stwierdziło, że wywołują „nieco zamieszania”, a 11% stwierdziło, że wywołują „niewiele lub wcale zamieszania”<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.journalism.org/2016/12/15/many-americans-believe-fake-news-is-sowing-confusion/ | tytuł = Many Americans Believe Fake News Is Sowing Confusion | nazwisko = Barthel | imię = Michael | data = 15 grudnia 2016 | opublikowany = Pew Research Center'sCenter’s Journalism Project | język = en}}</ref>. Ponadto, 23% ankietowanych przyznało, że osobiście, świadomie lub nie, udostępniło nieprawdziwą wiadomość<ref name="autonazwa1" />.

Około sierpnia 2017 Facebook zaprzestał używania terminu „''fake„fake newsnews”''”, zastępując go zwrotem „''false„false newsnews”''” (fałszywe informacje)<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.facebook.com/communitystandards/false_news | tytuł = Standardy społeczności. 21. Fałszywe informacje | praca = Facebook Inc. | opublikowany = facebook.com | data dostępu = 2021-02-21}}</ref>. Will Oremus z magazynu [[Slate]] napisał, że przyczyną tego był fakt, iż zwolennicy prezydenta Donalda Trumpa zaczęli odnosić termin ''fake news'' do opozycyjnych względem nich mediów. Według niego „ma sens dla Facebooka i innych odstąpić termin prawicowym trollom, którzy sobie go przywłaszczyli”<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.slate.com/blogs/future_tense/2017/08/08/facebook_has_stopped_saying_fake_news_is_false_news_any_better.html | tytuł = Facebook Has Stopped Saying „Fake News” | autor = Oremus, Will | data = 8 sierpnia 2017 | opublikowany = ''[[Slate (magazine)|Slate]]'' | język = en}}</ref>.

Badania z [[Northwestern University]] dowiodły, że 30% z wszystkich fake newsów ma związek z Facebookiem, podczas gdy prawdziwych wiadomości – 8%. Badacze doszli też do wniosku, że odbiorcy fałszywych wiadomości nie są zamknięci w [[Bańka filtrująca|bańce filtrującej]] i wielu z nich czerpie również informacje z renomowanych źródeł<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.cjr.org/analysis/fake-news-facebook-audience-drudge-breitbart-study.php | tytuł = Is 'fake‘fake news'news’ a fake problem? | język = en}}</ref>.

W Chinach dochodziło do przypadków, kiedy fałszywe wiadomości przenikały do bardziej renomowanych witryn informacyjnych, powodując skandal<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.politifact.com/truth-o-meter/statements/2016/nov/04/conservative-daily-post/evidence-ridiculously-thin-sensational-claim-huge-/ | tytuł = Evidence ridiculously thin for Clinton sex network claim | opublikowany = [[PolitiFact.com]] | język = en}}</ref>. W następstwie zdarzeń na Zachodzie Ren Xianling z Cyberspace Administration of China zaproponował wprowadzenie systemu nagród i kar w celu walki z fałszywymi wiadomościami<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.reuters.com/article/us-china-internet-idUSKBN13F01K | tytuł = China says terrorism, fake news impel greater global internet curbs | data = 20 listopada 2016 | opublikowany = [[Reuters]] | język = en}}</ref>.

Za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości odpowiedzialni są także internetowi [[Trollowanie|trolle]], w szczególności w serwisach takich jak Twitter czy Facebook<ref>{{Cytuj stronę | url = http://time.com/4457110/internet-trolls/ | tytuł = How Trolls Are Ruining the Internet | nazwisko = Steain | imię = Joel | data = 18 sierpnia 2016 | język = en}}</ref>. W okresie wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku, Rosja finansowała ponad 1000 trolli mających rozpowszechniać nieprawdziwe informacje na temat [[Hillary Clinton]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.huffingtonpost.com/entry/russian-trolls-fake-news_us_58dde6bae4b08194e3b8d5c4 | tytuł = 1,000 Paid Russian Trolls Spread Fake News On Hillary Clinton, Senate Intelligence Heads Told | nazwisko = Papenfuss | imię = Mary | data = 31 marca 2017 | opublikowany = [[The Huffington Post]] | język = en}}</ref>.

Do rozpowszechniania fake newsów wykorzystywane są również [[Bot społecznościowy|boty społecznościowe]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.nature.com/articles/s41467-018-06930-7 | tytuł = The spread of low-credibility content by social bots | nazwisko = Shao i in. | imię = Chengcheng | data = 2018 | praca = Nature Communications 9(1) | data dostępu = 2021-02-20}}</ref>.

W czasie wyborów prezydenckich w USA w 2016 roku znacznie wzrosła liczba i zasięgi fałszywych wiadomości<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.politifact.com/truth-o-meter/article/2016/dec/13/2016-lie-year-fake-news/ | tytuł = 2016 Lie of the Year: Fake news | nazwisko = Holan | imię = Angie Drobnic | data = 13 grudnia 2016 | opublikowany = [[PolitiFact.com]] | język = en}}</ref>. To przełożyło się na rozpowszechnienie walki z ich rozprzestrzenianiem<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.snopes.com/2016/01/14/fake-news-sites/ | tytuł = Snopes'Snopes’ Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors | nazwisko = LaCapria | imię = Kim | data = 2 marca 2017 | opublikowany = [[Snopes.com]] | język = en}}</ref><ref name="forbes.com">{{Cytuj stronę | url = https://www.forbes.com/sites/bernardmarr/2017/03/01/fake-news-how-big-data-and-ai-can-help/#34a4a58270d5 | tytuł = Fake News: How Big Data And AI Can Help | nazwisko = Marr | imię = Bernard | data = 1 marca 2017 | opublikowany = [[Forbes]] | język = en}}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cytuj stronę | url = https://www.nytimes.com/2017/01/25/technology/google-facebook-fake-news.html | tytuł = In Race Against Fake News, Google and Facebook Stroll to the Starting Line | nazwisko = Wakabayashi | imię = Isaac | data = 25 stycznia 2017 | język = en}}</ref>. Strony publikujące fałszywe wiadomości nie podejmowały współpracy z instytucjami weryfikującymi informacje, dlatego musiały one działać na własną rękę<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.politifact.com/punditfact/article/2017/jan/27/fact-checking-fake-news-reveals-how-hard-it-kill-p/ | tytuł = Fact-checking fake news reveals how hard it is to kill pervasive 'nasty‘nasty weed'weed’ online | nazwisko = Gillin | imię = Joshua | data = 27 stycznia 2017 | opublikowany = [[PolitiFact.com]] | język = en}}</ref>. W celu zmniejszania oddziaływania fałszywych wiadomości strony, takie jak [[Snopes.com]] czy FactCheck.org, przedstawiły wytyczne pomagające w wykrywaniu fałszywych serwisów<ref name="snopes.com" /><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.factcheck.org/2016/11/how-to-spot-fake-news/ | tytuł = How To Spot Fake News | nazwisko = Kiely | imię = Eugene | data = 18 listopada 2016 | opublikowany = [[FactCheck.org]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.thefakenewsdispatch.com/ |tytuł = The Fake News Dispatch |archiwum = https://web.archive.org/web/20180413041538/http://www.thefakenewsdispatch.com/ | zarchiwizowano = 2018-04-13 |język url=http://www.thefakenewsdispatch.com/ | tytuł=The Fake News Dispatch | język=en | data dostępu = 2017-09-02 }}</ref>. Serwisy społecznościowe i wyszukiwarki, takie jak [[Facebook]] i [[Wyszukiwarka Google|Google]], były krytykowane za wspieranie rozpowszechniania się fałszywych wiadomości. Obie te instytucje podjęły działania, aby zdecydowanie ukrócić ten trend, jednak ich krytycy nadal uważają, że trzeba w tym celu robić więcej<ref name="ReferenceA" />.

Po amerykańskich wyborach w 2016 roku Facebook zaczął oznaczać niewiarygodne wiadomości i ostrzegać przed nimi użytkowników<ref>{{Cytuj stronę | url = http://money.cnn.com/2017/01/15/media/facebook-fake-news-warning-labels-germany/index.html | tytuł = Facebook to begin warning users of fake news before German election | nazwisko = Stelter | imię = Brian | data = 15 stycznia 2017 | opublikowany = [[CNNMoney]] | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.niemanlab.org/2016/12/clamping-down-on-viral-fake-news-facebook-partners-with-sites-like-snopes-and-adds-new-user-reporting/ | tytuł = Clamping down on viral fake news, Facebook partners with sites like Snopes and adds new user reporting | opublikowany = [[Nieman Foundation for Journalism]] | język = en}}</ref>. Do walki z fake newsami może również zostać wykorzystana [[sztuczna inteligencja]]<ref name="forbes.com" />. W 2017 roku Facebook wykrył 30 000 kont odpowiedzialnych za rozprzestrzenianie dezinformacji na temat [[Wybory prezydenckie we Francji w 2017 roku|francuskich wyborów prezydenckich]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://abcnews.go.com/Technology/wireStory/facebook-targets-30000-fake-france-accounts-election-46793944 | tytuł = Facebook targets 30,000 fake France accounts before election | data = 14 kwietnia 2017 | opublikowany = [[ABC News]] | język = en}}</ref>. Spółka zaczęła regularnie publikować raporty na temat działań podejmowanych w stosunku do takich „skoordynowanych nieuatentycznych zachowań“zachowań” (''coordinated inauthentic behavior'', CIB) swoich użytkowników<ref>{{Cytuj stronę | url = https://about.fb.com/news/tag/coordinated-inauthentic-behavior/ | tytuł = Coordinated Inauthentic Behavior | praca = Facebook Inc. | opublikowany = about.fb.com | data dostępu = 2021-02-21}}</ref>.

zwalczania dezinformacji (Code of Practice on Disinformation)<ref>{{Cytuj stronę | url = https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/code-practice-disinformation | tytuł = Code of Practice on Disinformation | praca = European Commission | data dostępu = 2021-02-21}}</ref>.

Analizę fałszywych wiadomości podawanych przez rosyjskie media, prowadzi m.in. EUvsDisinfo<ref>{{Cytuj stronę | url = https://euvsdisinfo.eu/ | tytuł = EUvsDisinfo | autor = EUvsDisinfo | opublikowany = | data = | język = en | data dostępu = 2019-01-25}}</ref>, utworzone przez [[Unia Europejska|Unię Europejską]] w marcu 2015<ref>{{Cytuj stronę | url = https://euvsdisinfo.eu/about/| |tytuł = EUvsDisinfo: About| |autor = EUvsDisinfo| |opublikowany = |język = en |data dostępu = 2019-01-25| język = en}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/2116/-questions-and-answers-about-the-east-stratcom-task-force_en| |tytuł = Questions and Answers about the East StratCom Task Force| |autor = European External Action Service | opublikowany = | data = 2018-12-05 | język = en}}</ref>.

Zajmuje się tym StopFake<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.stopfake.org/pl | tytuł = StopFake| |autor = StopFake | opublikowany = | data = | język = pl | data dostępu = 2019-01-25}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.stopfake.org/en/ | tytuł = StopFake | autor = StopFake | opublikowany = | data = | język = en | data dostępu = 2019-01-25}}</ref> utworzone przez wykładowców, studentów i absolwentów Mohylańskiej Szkoły Dziennikarstwa oraz dziennikarzy wolontariuszy w marcu 2014<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.stopfake.org/pl/o-nas-pl/ | tytuł = O nas | autor = StopFake | opublikowany = | data = | język = pl| |data dostępu = 2019-01-13}}</ref>.

W Polsce organizacją zajmującą się wykrywaniem fałszywych wypowiedzi, głównie polityków<ref>{{Cytuj |tytuł = Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą |data dostępu = 2017-09-03 |opublikowany = demagog.org.pl |url = http://demagog.org.pl/o-nas/factcheck/ |język = pl}}</ref>, jest [[Stowarzyszenie Demagog]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą |data dostępu = 2017-09-03 |opublikowany = demagog.org.pl |url = http://demagog.org.pl/o-nas/stowarzyszenie-demagog/ |język = pl}}</ref>, członek ''[[International Fact-Checking Network]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą |data dostępu = 2017-09-03 |opublikowany = demagog.org.pl |url = http://demagog.org.pl/o-nas/demagog-czlonkiem-international-fact-checking-network/ |język = pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20170904020233/http://demagog.org.pl/o-nas/demagog-czlonkiem-international-fact-checking-network/ |zarchiwizowano = 2017-09-04}}</ref>''. Tematykę dezinformacji i fake newsów w Polsce i na świecie porusza m.in. portal „fakenews.pl”<ref>{{cytuj |url = https://fakenews.pl/ |tytuł = Fakenews.pl -– O nas |data dostępu = 2020-06-20}}</ref> oraz inne organizacje zajmujące się sprawdzaniem prawdziwości treści {{Ang.|fact-checking}}<ref>{{Cytuj |autor = Rafał Babraj |tytuł = Cyberpolicy NASK -– Czym jest fact-checking? – zarys inicjatyw na świecie i w Polsce |data dostępu = 2021-03-30 |opublikowany = Cyberpolicy NASK |url = https://cyberpolicy.nask.pl/czym-jest-fact-checking-zarys-inicjatyw-na-swiecie-i-w-polsce |język = pl-PL}}</ref>.

* [[dezinformacja]]

* [[kaczka dziennikarska]]

* [[Pacynka (informatyka)|pacynka]]

* [[manipulacja (psychologia)|socjotechniczne techniki manipulacji]]