Adrien-Marie Legendre

Adrien-Marie Legendre a l'era un matemàtich.
A l'era nassù a Paris ël 18 dë stèmber dël 1752 e a l'é mòrt a Auteuil ël 10 ëd gené dël 1833.Ël discors a soa sepoltura a l'ha falo Poisson.

Chërsù a Paris, apress avèj studià al colegi Masarin, dal 1775 al 1780 a mostra a la Scòla militar.Ant ël 1783 a l'é elegiù mèmber ëd l'Academia Fransèisa, al pòst ëd d'Alembert.Dal 1795 a mostra a l'École Normale.
Durant la rivolussion fransèisa, Legendre a l'ha avù dle carie pùbliche amportante, ant la comission dij pèis e mzure e ant l'anstrussion pùblica.

Sò travaj

Jë studi che Legendre a l'ha soagnà 'd pì a son coj d'anàlisi infinitesimal e ëd geometrìa.

Ij sò prim ëscrit publicà a son d'artìcoj ch'a fan part dël Traité de mécanique (1774) ëd sò professor, l'abà Marie, bele che ël nòm ëd Legendre a-i sia pà mensionà.Dël 1782 soa memòria Dissertation sur la question de balistique a vagna ël premi dl'académia ëd Berlin.A trata dla trajetòria d'un projétil ant un mojen arzistent.Apopré ëd cost'época a l'ha scrivù Recherches sur la figure des planètes, publicà ant le Memòrie dl'Academia fransèisa.

Fonsion elìtiche

Sò soget d'arserca prinsipal a son ëstàite le fonsion elìtiche, ansima a le quaj a l'ha travajà për pì 'd quarant'agn.Ant ël 1786 a arpija ël travaj d'Euler, Lagrange e Landen.Ij sò prim travaj publicà a son ëstàit doi artìcoj dël 1786 ant le Memòrie dl'Academia fransèisa, an sj'arch elìtich; ant ël 1792 a l'ha presentà a l'Academia na memòria an sij trassendent elìtich.Ël contnù ëd coste memòrie a l'é part dël prim volum dij sò Exercices de calcul intégral (1811), dont ël ters volum a conten j'arnomà tàule d'antëgraj elìtich da chiel calcolà, con na spiegassion dla fasson ch'a son ëstàite otnùe.
Dël 1827 a seurt sò Traité des fonctions elliptiques (2 volum, 1825 e 1826).Tre suplement, gropà a j'arserche d'Abel e Jacobi a son publicà dël 1828-1830 e a na formo un ters volum.

Legendre a l'ha studià j'antëgraj elìtich dal 1786 al 1827, ma ij sò arzultà a son ëstàit bele che ignorà daj sò contemporani, fin-a che, ant ël 1827, j'arserche indipendente ëd doi giovo matemàtich dësconossù, Abel e Jacobi, a l'han daje ëd neuve base al soget, an arvolussionand-lo d'autut.

Teorìa dij nùmer

Sò Théorie des nombres a l'é un travaj motobin amportant.Soa prima edission a l'é surtìa ant ël 1798, con ël tìtol Essai sur la théorie des nombres; na sconda edission a l'é dël 1808.Un prim suplement a l'é stàit publicà dël 1816 e në scond ant ël 1825.La tersa edission, con ël tìtol Théorie des nombres, a l'é surtìa dël 1830 an doi volum.

Legendre a dimostra la lai ëd ressiprossità quadràtica, ciamà da Gauss ël bisó dl'aritmética.A l'é stàita smonùa la prima vira da Legendre ant le Memòrie dl'Academia dël 1785, ma con na dimostrassion nen completa.

Atrassion dj'elissòid

Legendre a l'é stàit autor ëd quatr memòrie amportante an s'ës soget.A l'ha fàit vëdde che ël teorema ëd Maclaurin rëspet a d'elissòid cofocaj a l'é giust për tute le posission dël pont esterior cand j'elissòid a son dij sòlid ëd rotassion.

Métod dij mìnim quadrà

Dël 1806 a l'é surtije sò Nouvelles méthodes pour la détermination des orbites des comètes, anté ch'a-i compariss la prima idèja publicà dël métod dij mìnim quadrà.

J'element ëd geometrìa

An sò Éléments de géométrie, surtì dël 1794 e ch'a l'han avù vàire edission, a arpija j'Element d'Euclid, an rangiand mej l'euvra e an semplificand na bon-a part ëd proposission.Ës lìber a l'é 'n sucess.An cost'euvra a dimostra tra l'àotr che ${\displaystyle \pi ^{2}}$ a l'é 'n nùmer irassional, an dasend dl'irassionalità ëd ${\displaystyle \pi }$ na dimostrassion pì sempia che cola ëd Lambert, bele ch'a jë smija ant ij prinsipi; a congetura che ${\displaystyle \pi }$ a sia trassendent.
Ant ës lìber Legendre a buta 'dcò chèich sò tentativ ëd dimostré ël quint postulà d'Euclid.Për fé front a j'obiession an sël tratament dle paralele an cost travaj, Legendre a l'ha publicà ant ël 1803 Nouvelle théorie des parallèles.

Geodesìa

Legendre a l'ha travajà ëdcò an geodesìa e an particolar a la triangolassion dla Fransa.

A pòrto sò nòm

• Sìmbol ëd Legendre
• Equassion diferensial ëd Legendre, dont le solussion as ciamo fonsion ëd Legendre
• Polinòmi ëd Legendre
• Strop ëd Legendre

Euvre prinsipaj

• Éléments de géométrie (vàire edission, dal 1794 al 1823)
• Essai sur la théorie des nombres (1797-1798)
• Nouvelle théorie des parallèles (1803)
• Nouvelles méthodes pour la détermination des orbites des comètes (1806);
• Exercices de calcul intégral (1811-1819)
• Traité des fonctions elliptiques et des intégrales eulériennes (1825-1827)
• Théorie des nombres (1830)