دھولاویرا

دھولاویرا

تاریخ
ادوار	ہڑپا 2 توں ہڑپا 5
ثقافتاں	وادی سندھ دی رہتل
تقریبات	gcy
Site notes
کھدائی دی تریخ	1990 توں ہن تک
حالت	کھنڈر
ملکیت	عوامی
عوامی رسائی	ہاں

دھولاویرا (گجراتی : ધોળાવીર) بھارت دے صوبہ گجرات وچ ہڑپا تہذیب نال جڑی عالمی پدھر اتے مشہور تھاں اے،جتھوں دنیا دا سبھ توں پرانا سٹیڈیم ملیا اے۔

دھولاویرا (گجراتی : ધોળાવીરા) بھارت دے گجرات دے ضلع کچھ دے بھچاؤ وچ ہڑپا رہتل نال جڑیا اک آثار قدیما ٹکانا اے،جتھوں دنیا دا سبھ توں پرانا سٹیڈیم ملیا اے۔ اسدا ناں اجکلھ دے پنڈ توں ہی لیا گیا اے، جہڑا اتھوں 1 کلومیٹر (3,280 فٹ 10 انچ) دوری تے لمے وچ اے۔ ایہ پنڈ ردھنپور توں 165 کلومیٹر (541,000 فٹ) دوری تے اے۔ اسنوں دیسی بولی وچ کوٹڑا ٹمبا وی کہیا جاندا اے۔ اس ٹھکاݨے اتے وادی سندھ دی رہتل (ہڑپا رہتل) دے بہت سارے کھنڈر ملدے نیں۔^[۱] دھولاویرا دا قحل وقوع کرک ریکھا دے اپر اے۔ دھولاویرا ہڑپا رہتل دے پنج سبھ توں وڈے ٹکانیاں وچوں اک اے۔^[۲] اتے بھارت وچ ملن والے وادی سندھ دی رہتل (ہڑپا رہتل) دے ٹھکاݨیاں وچوں سبھ توں مشہور اے۔^[۳] ایہنوں اپݨے ویلے دے وڈے شہراں وچوں اک منیا گیا اے۔^[۴] ایہہ رݨ کچھ وچ کچھ ماروتھل جنگلی جیون پناہ دے کھادر بیٹ جزیرے وچ واقع اے۔ ایہہ 47 ہیکٹیئر دا رقبہ دو موسمی نالیاں، شمال وچ منسار تے لمے وچ منہار دے وچالے آ۔^[۵] ایہہ شہر c.2650 ق م توں پوری طرحاں آبادی نال وسیا ہویا سی، جہڑا کہ لگ بھگ 2100 ق م توں ہولی-ہولی ختم ہونا شروع ہو گیا۔ ایہہ شہر c.1450 ق م تک پوری طرحاں چھڈ دتا گیا تے فیرر اس ویلے توں اتھے دوبارا وسیب شروع ہوگیا۔^[۶]

حالت تے کھوج

ایہ ضلع کچھ وچ واقع اے ۔ سبھ توں پہلاں (جے۔ پی۔ جوشی) نے ایہدی کھوج کیتی سی فیر اس تھاں تے 1990 وچ بھارتی آثار قدیما دے محکمے ولوں کھدائی دا کم شروع کیتا گیا ۔

اس جگہ دی کھوج 1967–1968 وچ جے پی جوشی نے کیتی ۔ ایہہ ہڑپا دے 8 مکھ ٹکانیاں وچوں اک اے۔ ایہہ جگہ 1990 توں بھارتی آثار قدیمہ ڈیپارٹمنٹ ولوں پھر کھدائی تحت اے، جناں دا مننا اے کہ "دھولاویرا نے ہڑپا رہتل دے وہار وچ نویں آیام جوڑے ہن۔"^[۷] سندھ گھاٹی دیاں ہور کھوجیاں گئیاں تھاواں ہن: ہڑپا، موہنجودڑو، گنیریوالا، راکھیگڑھی، کالیبنگن، روپنگر اتے لودھل۔

دھولاویرا دا خاکا

آر۔ ایس۔ بشت، جہڑے کہ دھولاویرا کھدائی دے ڈریکٹر ہن، نے اس جگہ دے وسیبے دے ستّ پڑاؤ واضع کیتے ہن۔^[۸]

کھدایاں

کھدائی دا کم بھارتی آثار قدیما ڈیپارٹمنٹ ولوں 1989 وچ شروع کیتا گیا سی ۔ جیہدے سربراہ (آر۔ ایس۔ بشت) سن۔ ۔ 1990 توں 2005 تک 13 واری کھدائی کیتی گئی۔^[۲] کھدائی وچ سائنسداناں نوں ہڑپا رہتل دیاں شہری سکیماں تے آرکیٹیکچر بارے پتا لگا۔ اس توں علاوا بہت وڈی گنتی وچ موہراں، موتی، پسوآں دیاں ہڈیاں، سونا، چاندی، ٹیریکوٹا دے گہنے، پوٹری اتے پتل دے بھانڈے ملے۔ آثار قدیمہ سائنسدان مندے ہنسانچہ:Vague کہ دھولاویرا دکھنی گجرات، سندھ، پنجاب تے لہندے ایشیا دیاں رہتلاں دا اک اہم وپار مرکز سی۔^[۹][۱۰]

آرکیٹیکچر اتے عام چیزاں

اس شہر نوں بندرگاہی شہر لوتھل نالوں پرانا دسیا گیا اے،^[۱۱] اس شہر دی بنتر آئتاکار اتے ایہہ 22 ہیکٹیئر وچ پھیلیا ہویا اے ۔ رقبے وچ لمبائی 771.1 میٹر (2,530 فٹ) اتے چوڑائی 616.85 میٹر (2,023.8 فٹ) اے۔^[۷] ایہہ شہر بنتر وچ ہڑپا تے موہنجودڑو توں الگ اے کیونکہ پہلاں متھی گئی سکیم دے حساب نال بنایا گیا سی، جس وچ تن درجے سن - اک گڑھی، اک وچکارلا قصبہ تے اک ہیٹھلا قصبا سن۔^[۱۲] قلعے اتے وچکارلے قصبے وچ اپنا دفاعی نظام سی۔ اس توں علاوہ دروازے، گلیاں، کھوہ تے ہور کھلیاں تھاں واں سن۔ قلعے دے آلے دوالے خاص چاردیواری ہندی سی۔^[۷] میناراں والے محلاں نوں دوہریاں کندھاں نال تحفظ دتا ہویا سی۔^[۱۳] قلعا بندی دے اندر شہر دا رقبا 48 ha (120 acre) اے۔ قلعہ بندی توں باہر وی ایہو جہی ہی بنتر والیاں عمارتاں ملدیاں ہن۔ کندھاں توں باہر اک ہور وسیب وی ملیا اے۔^[۷] اس شہر دی سبھ توں خاص گل ایہہ اے کہ اسدیاں ساریاں عمارتاں، جتھوں تک ہن تک سمبھالیاں ہوئیاں عمارتاں دا سوال اے، پتھر دیاں بنیاں ہوئیاں سن، جدکہ ہڑپا اتے اتھوں تک کہ موہنجودڑو وچ وی عمارتاں اٹاں دیاں بنیاں ہوئیاں سن۔^[۱۴] دھولاویرا پانی دے دو موسمی سومیاں، منسار اتے منہار نال گھریا ہویا سی۔

پاݨی دے تلاب

آر۔ ایس۔ بشت دا کہنا اے کہ اج توں 5 ہزار پہلاں دے حساب نال دھولاویرا وچ جنے ودھیا طریقے نال پاݨی دی سنبھال اتے پربندھ کیتا گیا اے، اس توں اوہناں دے علم دا اندازا بخوبی لایا جا سکدا اے۔^[۲] اس شہر دی سبھ توں وڈی خاصیت پاݨی دی سنبھال دا جدید تے بہت بہتر طریق سی۔^[۱۵] اس طرحاں دا انتظام دنیا وچ سبھ توں پہلاں اتھے ہی ملی اے۔

موہراں بناؤنا

دھولاویرا وچ ملیاں کجھ موہراں، تیجے پڑاؤ نال متعلق ہن، جس وچ صرف پسوآں دیاں آکرتیاں ہن اتے کسے وی طرحاں دی لپی دا استعمال نہیں کیتا گیا۔ اس توں ایہہ اندازہ لایا گیا اے کہ سندھو گھاٹی وچ سبھ توں پہلاں اس طرحاں دیاں موہراں دا ہی استعمال کیتا گیا سی۔

سائین بورڈ

دھولاویرا دیاں سبھ توں مکھ کھوجاں وچوں اک دھولاویرا دا سائینبورڈ اے، جس اتے اس لپی دے دس اکھر لکھے ملدے ہن۔ ایہہ سائینبورڈ شہر دے شمالی دروازے کول ملیا سی۔ ہڑپا واسیاں نے جپسم دھات نال دس اکھراں جاں لپی جاں آکرتیاں دے چنہ بنائے اتے ایہناں نوں لکڑ دی تختی اپر لایا سی۔^[۱۶] کسے ویلے ایہہ بورڈ جاں تختی ہیٹھاں ڈگّ پئی اتے لکڑ گل گئی، پر اکھراں دی شکل کسے طرحاں بچی رہِ گئی۔ ایہہ اکھر وڈیاں اٹاں جڈے ہن جہڑیاں کہ نیڑلیاں کندھاں بناؤن لئی ورتیاں گئیاں سن۔ ہریک چنہ لگبھگ 37 سینٹی میٹر (1.21 فٹ) اچا اے اتے بورڈ جس اتے ایہہ چنہ بنے ہوئے سن، 3 میٹر لمبا اے۔^[۱۷] ایہہ کتبہ سندھو گھاٹی رہتل وچ ملیا سبھ توں لما کتبہ اے، جس وچ اک چنہ چار وار دوہرایا گیا اے۔ اسدی عوامی طور تے ورتوں اتے اسدے وڈے سائز کرکے ودوان ایہہ اندازہ لاؤندے ہن کہ سندھو گھاٹی دی لپی پورن سی اتے سارے لوک اسنوں سمجھ سکدے سن۔ اک وڈے سائز دے چار چنھاں دا کتبا جہڑا کہ اک پتھر اتے اکریا اے، وی دھولاویرا وچ ملدا اے، جہڑا کہ ریتلے پتھر اتے ملیا کسے وی ہڑپا رہتل وچ، سبھ توں پہلا کتبہ اے۔^[۲]

پراݨ

دھولاویرا پہلی وار 2650 ق م نوں وسایا گیا تے ہولی ہولی 2100 ق۔م توں بعد نگھار ول جاندا گیا۔ کجھ ویلے لئی ویران رہن دے بعد ایہہ پھیر وسیا تے 1450 ق۔م تک وسیا رہا۔

اہمیت دی وجہ

1.ایہہ پرانے (پرانا) شہر ہڑپہ رہتل دا چوتھا وڈا شہر اے۔
2.اتھے دنیا دا سبھ توں پرانا سٹیڈیم ملیا اے۔
3.اتھے عامَ شہریاں دی جانکاری لئی اک اطلاع بورڈ وی ملیا اے،اس نوں پڑھن وچ اجے کامیابی نہیں ملی اے۔

حوالے