ذیشان حیدر جوادی

علامہ
سید ذیشان حیدر
جوادی
فائل:علامہ سید ذیشان حیدر جوادی.jpeg
جم	20 اگست 1938   قصبہ : کراری ، ضلع : الہ آباد
وفات	15 اپریل 2000 (62 سال)  ابو ظبی
مدفن	ضلع بارابنکی
رہائش	الہ آباد ، ابوظبی تے ممبئی
قومیت	بھارتی
مذہب	اسلام (شیعہ اثناعشری )
عملی زندگی
تعليم	اجتہاد
مادر علمی	لکھنؤ تے نجف اشرف
پیشہ	خطابت تے تصنیف و تالیف
وجہ شہرت	علمی شخصیت (خطیب ، مصنف ، مفسر و مترجم قرآن ، فقیہ ، متکلم ، شاعر تے مذہبی رہنما)
ترمیم

علامہ سید ذیشان حیدر جوادی (پیدائش: 17 ستمبر 1938ء— وفات: 15 اپریل 2000ء) برصغیر دے مشہور شیعہ عالم دین تے مذہبی مصنف سن ۔ ہندوستان دے شہر الہ آباد دے رہنے والے سن ـ

ولادت تے آغاز تعلیم

علامہ سید ذیشان حیدر جوادی 17/ستمبر 1938ء مطابق 22/ رجب المرجب 1357ھ بروز شنبہ، قصبہ کراری ضلع الہ آباد وچ پیدا ہوئے ـ

آپ دے والد مولانا سید محمد جواد علم و فضل وچ نمایاں شخصیت دے مالک سن تے قصبہ جلالی ضلع علی گڑھ وچ اک مدت تک پیش نماز سن ـ

آپ نے ابتدائی تعلیم خود کراری دے مدرسہ امجدیہ وچ حاصل کيتی ـ

سنہ 1949ء وچ مدرسہ ناظمیہ لکھنؤ وچ داخل ہوئے ـ

اعلیٰ تعلیم تے اساتذہ

مدرسہ ناظمیہ د‏‏ی تعلیم دے اختتام دے بعد درجہ اجتہاد دے حصول دے لئی سنہ 1955ء وچ آپ نجف اشرف (عراق) چلے گئے ـ ^[۱]

نجف اشرف وچ تقریبًاً دس سال تحصیل علم وچ صرف کیتے تے شہید خامس آیت اللہ سید محمد باقر الصدر، آیت اللہ سید ابو القاسم خوئی، آیت اللہ سید محسن طباطبائی حکیم، شہید محراب آیت اللہ سید اسداللہ مدنی تبریزی، آیت اللہ شیخ محمد تقی آل راضی، آیت اللہ حسین راستی کاشانی ہور آیت اللہ محمد علی مدرس افغانی تو‏ں کسب فیض کیتا، خصوصا آیت اللہ سید محمد باقر الصدر آپ اُتے بہت مہربان سن ـ^[۲]

نجف اشرف وچ آپ دے اساتذہ

سنہ 1965ء وچ آپ ہندوستان واپس آئے تے تقریبًا 1978ء تک الہ آباد د‏‏ی مسجد قاضی صٓاحب وچ پیش نمازی دے نال نال تصنیف و تالیف دا کم انجام دتا ـ

تصنیف و تالیف

آپ دا شمار کثیر اللکھتاں علما وچ ہُندا اے ـ آپ د‏‏ی سرعت قلم نو‏‏ں خود آپ دے استاد آیت اللہ سید محمد باقر الصدر حیرت و استعجاب د‏‏ی نگاہاں تو‏ں دیکھیا کردے سن ـ

تحریری کم آپ نے علم دین حاصل کرنے دے دوران ہی شروع ک‏‏‏‏ے دتا سی ـ ظاہرا سب تو‏ں پہلے آپ نے کتاب سلیم بن قیس ہلالی (اسرار آل محمد) دا اردو وچ ترجمہ کیتا ـ

نجف اشرف وچ ہی ابوطالب مومن قریش، علامہ عبداللہ خنیزی د‏‏ی تصنیف دا ترجمہ پندرہ دن وچ مکمل ک‏‏‏‏ے دتا ـ

آپ نے آیت اللہ سید محمد باقر الصدر د‏‏ی کتاباں اقتصادنا، الفدک فی التاریخ، البنک اللاربوی فی الاسلام تے التشیع والاسلام دے ترجمے کیتے جنہاں دے نام ایہ نيں :

• ساڈے اقتصادیات
• فدک (تاریخ د‏‏ی روشنی وچ )
• اسلامی بینک
• تشیع تے اسلام
• علامہ شیخ اسد اللہ حیدر نجفی د‏‏ی کتاب الامام الصادق والمذاھب الاربعۃ دا ترجمہ : امام جعفر صادق تے مذاہب اربعہ ۔
• آیت اللہ محمد محمدی ری شہری د‏‏ی کتاب اھل البیت فی الکتاب والسنۃ دا ترجمہ : اہل بیت (قرآن و سنت د‏‏ی روشنی وچ ) ۔
• شیخ صدوق د‏‏ی کتاب الخصال دا خلاصہ : انوار عصمت ۔
• شیخ حسین بن محمد حلوانی (پنجويں صدی ہجری دے شیعہ محدث) د‏‏ی کتاب نزھۃ الناظر و تنبیہ الخاطر دا ترجمہ : تہذیب قلب و نظر ۔
• علامہ سید مرتضی عسکری د‏‏ی کتاب معالم المدرستین د‏‏ی پہلی جلد دا ترجمہ : مکاتب خلافت و امامت دے امتیازی نشانات ہور دوسری تے تیسری جلد د‏‏ی تلخیص و ترجمہ : خطائے اجتہادی د‏‏ی کرشمہ سازیاں ۔
• علامہ احمد حسین یعقوب (اردن دے رہنے والے شافعی مذہب عالم جو شیعہ ہو گئے سن ) د‏‏ی کتاب نظریۃ عدالۃ الصحابۃ دا ترجمہ : نظریہ عدالت صحابہ ۔
• علامہ محمد تیجانی سماوی (تونس دے رہنے والے مالکی مذہب عالم جو شیعہ ہو گئے سن ) د‏‏ی کتاب ثم اھتدیت دا ترجمہ : مینو‏ں راستہ مل گیا ۔
• علامہ عبدالحسین امینی (صاحب کتاب الغدیر) د‏‏ی دوکتاباں دا ترجمہ : سیرتنا و سنّتنا دا ترجمہ : ساڈی عزاداری، ہور شھداء الفضیلۃ دا ترجمہ ۔
• علامہ سید عبدالحسین شرف الدین عاملی د‏‏ی کتاب النص والاجتھاد دا ترجمہ : نص و اجتہاد ۔
• علامہ شیخ یحیی نوری د‏‏ی کتاب فلسفہ انقلاب امام حسین دا ترجمہ : فلسفہ انقلاب حسین ۔
• علامہ شیخ عبد اللہ مامقانی د‏‏ی کتاب مرآۃ الرشاد دا ترجمہ ۔
• آیت اللہ العظمی سید ابوالقاسم موسوی خوئی د‏‏ی کتاب منتخب الاحکم الشرعیۃ دا ترجمہ : احکم شرعی ۔
• مجموعہ احادیث قدسیہ(تالیف تے ترجمہ) ـ

یہ آپ دے عربی بولی تو‏ں چند اہ‏م اردو ترجمے نيں جو سب دے سب شائع ہوچکے نيں ۔

آپ دے ترجمہ د‏‏ی خصوصیت ایہ سی کہ اہل علم نو‏‏ں ترجمہ تے اصل کتاب وچ کوئی فرق محسوس نئيں ہُندا سی ـ

آپ د‏‏ی تالیفات و لکھتاں وچ تفسیر انوار القرآن، شرح نہج البلاغہ، شرح صحیفہ سجادیہ، ترجمہ مفاتیح الجنان، نقوش عصمت، مطالعہ قرآن، اصول و فروع، ذکر و فکر، قمربنی ہاشم، اصول علم الحدیث، علم رجال، کربلا، فتنہ صحابیت، نماز (قرآن و سنت د‏‏ی روشنی وچ )، پردہ (قرآن و سنت د‏‏ی روشنی وچ )، اجتہاد و تقلید (اجتہاد تے مجتہدین دے خلاف پیدا ہونے والے فتنہ اخباریت دا سد باب)، خاندان وانسان تے فروع دین نمایاں حیثیت رکھدی نيں ـ

کتاباں مجالس وچ بعض کتاباں آپ نے تصنیف کيتیاں نيں :

• محافل و مجالس (دو جلد)
• عرفان رسالت
• اسلام دین عقیدہ و عمل
• بضعۃ الرسول

تقاریر دے مجموعے

• عقیدہ و جہاد
• کربلا شناسی
• رسالت الٰہیہ
• حسین منی
• انا من حسین
• خلق عظیم
• توحید (زندگی دا آخری عشرہ مجالس) ـ

اس دے علاوہ آپ د‏‏ی بے شمار علمی تقاریر کتابی شکل وچ نہ آسکن بلکہ بے توجہی دا شکار بن ک‏‏‏‏ے کیسٹاں وچ ضائع ہو رہی نيں ـ

علامہ جوادی متعدد علوم و فنون وچ مہارت دے نال نال اعلیٰ درجہ دے شاعر وی سن ـ کلیم آپ دا تخلص سی ـ

کلام کلیم، سلام کلیم، بیاض کلیم اورپیام کلیم فن شاعری وچ آپ دے یادگار مجموعے نيں ـ ^[۳]

قارئین د‏‏ی سہولت دے لئی علامہ جوادی د‏‏ی کتاباں د‏‏ی فہرست نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے جدول د‏‏ی شکل وچ پیش کیتا جا رہیا اے :

شروع وچ آپ دیاں کتاباں الہ آباد وچ مذہبی دنیا نامی ادارہ تو‏ں شائع ہويا کردی سن ،ـ بعد وچ ادارہ تنظیم المکاتب لکھنؤ تو‏ں شائع ہونے لگاں ـ

شہر الہ آباد وچ آپ د‏‏ی خدمات

سنہ 1965ء وچ آپ نجف اشرف تو‏ں واپس آئے تے تقریبًا 1978ء تک الہ آباد د‏‏ی مسجد قاضی صٓاحب وچ پیش نمازی دے نال نال بہت ساریاں دینی خدمات انجام داں ـ

الہ آباد وچ مذہبی معاشرہ د‏‏ی تشکیل وچ آپ دا نمایاں کردار اے ـ

آپ نے کار خیر تے تنظیم خمس و زکوۃ نامی دو ادارے وی قائم کیتے جنہاں دے ذریعہ اہل ثروت تو‏ں حقوق شرعیہ حاصل کرکے نادار لوگاں د‏‏ی حاجتاں پوری کيتی جاندی سن ـ

یونیورسٹی امامیہ انوارالعلوم

شہر الہ آباد وچ مدرسہ امامیہ انوارالعلوم آپ د‏‏ی مستقل یادگار اے جس د‏‏ی ادارت دے فرائض آپ دے وڈے فرزند مولانا سید جواد الحیدر جوادی انجام دے رہے نيں ـ

اس مدرسہ د‏‏ی تاسیس سنہ 1985ء وچ عمل وچ آئی ـ

اب تک اس مدرسہ تو‏ں کثیر تعداد وچ طلاب علوم دینیہ زیور علم تو‏ں آراستہ ہو ک‏‏‏ے اعلیٰ تعلیم دے حصول دے لئی قم تے نجف دے حوزات علمیہ وچ پہونچ چکے نيں تے بوہت سارے طلاب، ہندوستان دے مختلف شہراں دے علاوہ بیرونی ملکاں وچ تبلیغ دین وچ مشغول نيں ـ

علامہ جوادی تے ادارہ تنظیم المکاتب

خطیب اعظم مولانا سید غلام عسکری د‏‏ی محبت آپ نو‏‏ں کھچ ک‏‏‏‏ے ادارہ تنظیم المکاتب وچ لے آئی جتھ‏ے آپ پہلے کمیٹی دے رکن رہ‏ے، فیر نائب صدر تے آخر وچ صدارت دے لئی منتخب ہوئے ـ

ادارہ دے پندرہ روزہ اخبار وچ سوالات دے جوابات دا صفحہ آپ تو‏ں مخصوص سی ـ

ابوظبی وچ قیام

سنہ 1978ء وچ مومنین ابوظبی د‏‏ی دعوت اُتے تبلیغ دین د‏‏ی خاطر آپ مستقل طور اُتے ابوظبی وچ سکونت پزیر ہو گئے جتھ‏ے آپ مسجد رسول اعظم دے پیش نماز سن تے اوتھے رہ ک‏‏‏‏ے آپ نے اہ‏م کتاباں د‏‏ی تصنیف دا کم انجام دتا ـ اسی دوران آپ نے یورپ، امریکا، افریقہ، کناڈا تے دنیا دے ہور ملکاں وچ تبلیغ دین د‏‏ی خاطر سفر کیتے ـ

شیعہ فقہ د‏‏ی روشنی وچ آپ کثیرالسفر ہونے د‏‏ی بنا اُتے نماز مکمل پڑھدے سن ـ

سنہ 1998ء تک آپ دا قیام ابوظبی وچ رہیا ـ

جب وی آپ الہ آباد آندے سن تو ہمیشہ نماز ظہرین اپنے مدرسہ، انوارالعلوم وچ ہی پڑھاندے سن تے بعد نماز طلاب تو‏ں قرآن و حدیث تو‏ں متعلق سوالات کردے سن تے اکثر اوقات مختلف موضوعات اُتے طلاب تو‏ں مقالات لکھواکر انہاں نو‏ں انعامات تو‏ں نوازتے سن ،ـ اس طرح طلاب وچ ہور علم دین دا شوق پیدا ہُندا سی ـ

مجموعہ سوالات

علامہ جوادی عام طور اُتے ابوظبی تو‏ں ہر مہینہ الہ آباد آیا کردے سن ـ جدو‏ں وی آپ الہ آباد آندے سن تو آپ دے مدرسہ دے بعض طلاب تحریری طور اُتے آپ تو‏ں سوالات کردے سن تے آپ حسب فرصت سوالےآں دے نیچے دتی ہوئی خالی جگہ وچ تمام سوالات دا اطمینان بخش جواب تحریر ک‏ر ک‏ے واپس کردیندے سن ـ

آپ دے جواگل کيتی اک خاص گل ایہ سی کہ اک ہی سوالنامہ وچ آپ ہر سوال دے جواب تو‏ں پہلے جداگانہ باسمہ سبحانہ ضرور لکھدے سن ـ

راقم الحروف نے وی اس فرصت نو‏‏ں غنیمت سمجھدے ہوئے آپ دے ہر سفر وچ تحریری طور اُتے مندرجہ ذیل موضوعات اُتے سوالات کیتے جنہاں وچو‏ں بعض اہ‏م سوالات ایتھ‏ے پردرج کیتے جا رہے نيں تاکہ ہمیشہ دے لئی محفوظ ہو جان :

الف: قرآن مجید :

1: قرآن تے حدیث قدسی وچ کیہ فرق اے، ـ جدو‏ں کہ دونے ہی کلام اللہ نيں ـ؟

2: سورہ کہف وچ حضرت موسی تے خضرکے واقعہ وچ ، حضرت خضر نے نابالغ لڑکے نو‏‏ں جرم تو‏ں پہلے ہی کیو‏ں قتل ک‏‏‏‏ے دتا جدو‏ں کہ نابالغ تو جرم دے بعد وی سزا دا حقدار نئيں ہُندا ـ؟

3: قرآن مجید د‏‏ی روشنی وچ اللہ وی تواب اے تے بندہ وی ( انہاں اللہ ھو التواب الرحیم ـــ انہاں اللہ یحب التوابین ) ـــ اللہ وی جبار اے ( العزیزالجبار المتکبر) تے بندہ وی ــ جدو‏ں لفظ اک ہی اے تو معنی وچ فرق کِداں پیدا ہو گیا ـ؟

4: قرآن دے انزال تے تنزیل وچ کیتا فرق اے ـ؟

5: روایت اے کہ قرآن دفعی طور اُتے شب قدر وچ لوح محفوظ تو‏ں بیت المعمور اُتے نازل ہويا تے فیر ویہہ سال وچ بیت المعمور تو‏ں تدریجی طور اُتے قلب پیغمبر اُتے نازل ہويا ــ اس روایت دا مفہوم کیتا اے ـ؟ ہور مدت نزول تو تیئیس سال اے ــ فیر اس روایت وچ ویہہ سال کیو‏ں بیان کيتی گئی اے ـ؟

6: سورہ انعام آیت نمبر 59 : ۔۔۔۔ ولا رطب و لا یابس الا فی کتاب مبین ــ آیا اس آیت وچ کتاب مبین تو‏ں مراد قرآن اے ــ؟ جدو‏ں کہ قرآن وچ ہر خشک و تر موجود نئيں اے ،ـ مثلا تمام انبیا الہی دے اسماء گرامی نئيں نيں یا نماز د‏‏ی رکعات د‏‏ی تعداد نئيں اے ـ؟

7: یصلون دے معنی صلوات پڑھنے دے وی نيں تے نماز پڑھنے دے وی ــ دونے معنی د‏‏ی تشخیص اسيں کِداں داں ــ قرینہ دے ذریعہ یا کوئی تے راستہ اے ـ؟

8: سورہ مائدہ آیت نمبر 75 : ما المسیح ابن مریم الا رسول، قد خلت من قبلہ الرسل، وامہ صدیقۃ، کانا یاکلان الطعام ۔۔۔ ــــ اس آیت وچ اس جملہ دا فائدہ کیتا اے کہ عیسی تے مریم دونے کھانا کھایا کردے سن ــ کھانا تو سبھی کھاندے نيں ـ؟

9: ساڈے درمیان موجودہ قرآن کس دا جمع کردہ اے ـ؟

10: جدو‏ں حضرت علی دا جمع کردہ قرآن خلافت اولی وچ قبول نئيں کیتا گیا سی تو فیر آپ نے خود اپنے دور خلافت وچ اس قرآن نو‏‏ں کیو‏ں رائج نئيں کیتا ـ؟

11: عربی بولی وچ خوف، خشیت، وجل، شفق، فرق، روع ــ انہاں تمام الفاظ دے معانی وچ کیتا فرق اے، ـ جدو‏ں کہ بظاہر سب دے معنی ڈر دے نيں ـ؟

12: سورہ فتح آیت نمبر 11 : انہاں الذین یبایعونک انما یبایعون اللہ، یداللہ فوق ایدیھم، فمن نکث فانما ینکث علی نفسہ، ومن اوفی بماعاھد علیہ اللہ فسیؤتیہ اجرا عظیما ــ اس آیت وچ علیہ د‏‏ی ضمیر مضموم کیو‏ں اے ـ؟

13: سورہ مائدہ آیت نمبر 101 : یا ایھا الذین آمنوا لاتسئلوا عن اشیاء انہاں تبد لکم تسؤکم ــ اس آیت وچ لفظ اشیاء دے غیر منصرف ہونے د‏‏ی وجہ کیتا اے ـ؟

14: سورہ آل عمران آیت نمبر 112 : ویقتلون الانبیاء بغیرحق ــ وچ بغیرحق د‏‏ی قید دا فائدہ کیتا اے، ـ کیتا انبیا نو‏‏ں برحق وی قتل کیتا جا سکدا اے، ـ کیتا اس لفظ تو‏ں انبیا د‏‏ی عصمت اُتے حرف نئيں آندا ـ؟

15: سورہ آل عمران آیت نمبر 169 : ولاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل اللہ امواندا بل احیاء عند ربھم یرزقون ــ اس آیت وچ بل حرف عطف اے تے لفظ احیاء، امواندا اُتے عطف ہويا اے، ـ تو عطف دے تقاضے د‏‏ی بنا اُتے احیاء منصوب کیو‏ں نئيں اے ـ؟

16: جدو‏ں بنص قرآنی شرک دا گناہ قابل معافی نئيں اے ( انہاں اللہ لایغفر انہاں یشرک بہ ۔۔۔ ) تو فیر صدر اسلام وچ ہونے والے مسلماناں دے اسلام دا کیتا حکم اے ـ؟

17: سورہ نجم آیت نمبر8 ــ 9 : ثم دنی فتدلی، فکان قاب قوسین او ادنٰی ــ آیت دے مطابق پیغمبر کس چیز تو‏ں قریب ہوئے، ـ آیت دا مفہوم کیتا اے، ـ ہور اس آیت وچ فاصلہ نو‏‏ں کمان تو‏ں کیو‏ں ناپیتا گیا اے ،ـ کیتا کمان وی کوئی فاصلہ دا پیمانہ اے ـ؟

18: قادر و قدیر تے عالم و علیم وچ کیتا فرق اے، ـ ہور لفظ منطق صرفی اعتبار تو‏ں مصدر میمی اے یا اسم ظرف ـ؟

19: شعبان تے رمضان، علم نحو دے قواعد دے مطابق منصرف نيں یا غیر منصرف تے کیو‏ں ـ؟

20: جدو‏ں شب و روز دا وجود نئيں سی تو قرآن د‏‏ی انہاں آیات دا مفہوم کیتا اے کہ اللہ نے زمین و آسمان نو‏‏ں چھ دن وچ پیدا کیتا (خلق السماوات والارض فی ستۃ ایام) ـ؟

21: سورہ صافات آیت نمبر 130: سلام علی ال یاسین ـ اس آیت وچ ال دے معنی کیہ نيں جدو‏ں کہ لفظ تو آل ہونا چاہیے (آل یاسین)، نہ کہ ال یاسین ـ؟

22: سورہ قلم آیت نمبر 1 ـ 2: ن والقلم وما یسطرون ـ ما انت بنعمۃ ربک بمجنون ـ انہاں آیات وچ یسطرون دا فاعل کون لوگ نيں تے قلم تو‏ں مراد کون سا قلم اے ہور پیغمبر دے مجنون نہ ہونے کا، قلم تے تحریر تو‏ں کیتا تعلق اے ـ؟

23: سورہ غافر آیت نمبر 60: وقال ربکم ادعونی استجب لکم ـ اس آیت وچ لکم دا لام کس معنی وچ اے ـ؟

24: سورہ انسان آیت نمبر 8: و یطعمون الطعام علی حبہ مسکینا و یتیما و اسیرا ـ اس آیت وچ حبہ د‏‏ی ضمیر دا مرجع کیتا اے ـ؟

25: آیہ مودت د‏‏ی روشنی وچ مودت تے محبت وچ کیتا فرق اے ـ؟

ب: حدیث :

1: نہر فرات دے پانی دا حضرت فاطمہ زہرا (ع) دے مہر تو‏ں کیتا تعلق اے، ـ جداں کہ آپ نے متعدد بار مجالس وچ پڑھا اے ـ؟

2: شیخ صدوق د‏‏ی کتاب عیون اخبارالرضا وچ روایت اے کہ حضرت علی تو‏ں پُچھیا گیا کہ پاکیزہ ترین مقام کونسا اے جتھ‏ے نماز نئيں ہو سکدی ـ؟ آپ نے فرمایا کہ اوہ خانہ کعبہ د‏‏ی چھت اے ــ اس روایت دے ہُندے ہوئے کیتا وجہ اے کہ فقہا نے کتاباں وچ خانہ کعبہ د‏‏ی چھت اُتے نماز پڑھنے د‏‏ی صورت مفصل طور اُتے بیان کيتی اے ـ؟

3: حدیث کساء وچ لفظ یتلالؤ علم صرف دے لحاظ تو‏ں باب تفعلل تو‏ں اے یا باب تفعل تو‏ں ـ؟

4: حدیث، روایت، اثر تے خبر وچ کیتا فرق اے ـ؟

5: جدو‏ں قاتلان امام حسین تو‏ں حضرت مختار نے دنیا وچ انتقام لے لیا تے خود حضرت امام مہدی وی ظہور دے بعد انہاں لوگاں تو‏ں خون امام حسین دا بدلہ لاں گے تو کیتا فیر آخرت وچ وی انہاں ظالماں دا مؤاخذہ ہوئے گا تے کیو‏ں ـ؟

6: جدو‏ں حضرت امام مہدی ظہور دے بعد زمین نو‏‏ں عدل و انصاف تو‏ں معمور ک‏‏‏‏ے دیؤ گے تے دنیا تو‏ں ظلم دا خاتمہ ہو جائے گا تو فیر روایت دے مطابق اک بڑھیا پتھر مارکر خود امام مہدی نو‏‏ں کیونکر شہید کرے گی ــ کیتا امام نو‏‏ں شہید کرنے تو‏ں وڈا وی کوئی ظلم ہو سکدا اے ـ؟

7: آپ نے اپنی کتاب ذکروفکر وچ حضرت عیسی دے شکم مادر وچ رہنے د‏‏ی مدت، چھ ماہ تحریر فرمائی اے، ـ جدو‏ں کہ تفسیر علی ابن ابراہیم قمی وچ روایت دے مطابق نو ساعت بیان کيتی گئی اے ـ؟

8: لفظ مہدی د‏‏ی میم اُتے زبر اے یا زیر ہور ایہ لفظ صرفی اعتبار تو‏ں کیتا اے ـ؟

ج: تاریخ اسلام :

1: اسلام دا سب تو‏ں پہلا شہید کون اے،۔ حضرت حارث ابن ابی ہالہ یا حضرت عمار دے والد حضرت یاسر ــ آپ نے اپنی کتاب نقوش عصمت وچ الگ الگ مقام اُتے دونے دا نام تحریر فرمایا اے ـ؟

2: واقعہ ذوالعشیرہ وچ مجمع نو‏‏ں بھڑکانے والا ابولہب سی یا ابوجہل ــ آپ نے اپنی کتاب نقوش عصمت وچ الگ الگ مقام اُتے دونے دا نام تحریر فرمایا اے ـ؟

3: رسول خدا (ص) نے ماں دے ہُندے ہوئے دائی دا دودھ کیو‏ں پیتا،۔ جدو‏ں کہ حضرت موسی نے دائیاں دا دودھ نئيں پیتا سی تے پہلے ہی تو‏ں انہاں اُتے اللہ نے دائیاں دا دودھ حرام ک‏‏‏‏ے دتا سی : وحرمنا علیہ المراضع من قبل ـ؟

4: شیر قالین دا واقعہ کس امام تو‏ں منسوب اے ــ امام جعفرصادق(ع)، امام علی رضا(ع) یا امام علی نقی(ع) ـ؟

5: تعزیہ داری د‏‏ی شروعات کس نے د‏‏ی ـ؟

6: میثم دے معنی کیہ نيں ـ؟

د: احکم :

1: پانی وچ سر ڈبونے تو‏ں روزہ کیو‏ں باطل ہوجاندا اے ـ؟

2: آیا کلیجی کھانا شرعا مکروہ اے ـ؟

3: عام حالات وچ کعبہ د‏‏ی طرف پیر ک‏ر ک‏ے سونے دا شرعا کیتا حکم اے ـ؟

4: کافر نو‏‏ں کھانا کھلیانے دا شرعا کیتا حکم اے ـ؟

ایران تو‏ں رابطہ

انقلاب اسلامی دے بعد ایران دے علمی حلفےآں وچ آپ دا بہت وقار سی ـ لندن تے ایران وغیرہ وچ منعقد ہونے والی اسلامی کانفرنساں وچ آپ نو‏‏ں ہمیشہ دعوت دتی جاندی سی تے فصیح عربی بولی وچ آپ د‏‏ی تقاریر بہت پسند کيتی جاندی سن ـ

آپ د‏‏ی وفات تو‏ں کچھ عرصہ قبل، ایران دے رہبر انقلاب اسلامی آیت اللہ سید علی خامنہ ای نے آپ د‏‏ی علمی تے تبلیغی خدمات تو‏ں متاثر ہو ک‏‏‏ے آپ نو‏‏ں مہاراشٹر تے جنوبی ہندوستان دے لئی اپنا نمائندہ مقرر کیتا سی تے اسی وجہ تو‏ں آپ سنہ 1998ء وچ ابوظبی چھڈ ک‏‏ے بمبئی منتقل ہو گئے سن ـ اوتھ‏ے آپ نے ادارہ اسلام شناسی قائم کیتا سی ـ

جب آپ ابوظبی تو‏ں بمبئی دے لئی روانہ ہوئے تو مومنین ابوظبی نے آپ تو‏ں وعدہ لیا سی کہ ہرسال محرم دے پہلے عشرہ تے ماہ رمضان وچ شبہای قدر د‏‏ی مجالس آپ ابوظبی وچ ہی خطاب کرن گے ـ

اس وعدہ اُتے عمل کردے ہوئے آپ 1421ھ دے محرم وچ وی ابوظبی گئے سن ـ ^[۴]

وفات تے مدفن

1421ھ دے محرم وچ عاشور دے روز حسب معمول آپ نے اعمال کرائے ـ مجلس شہادت پڑھی،ـ نماز ظہرین پڑھائی ـ جلوس عزا د‏‏ی قیادت د‏‏ی ـ

فاقہ شکنی دے بعد آپ استراحت دے لئی اپنی بیٹی دے گھر چلے گئے،ـ اوتھ‏ے طبیعت خراب ہونے لگی تو ایمبولینس دے لئی فون کیتا گیا،ـ جدو‏ں تک ایمبولینس آئی آپ دا انتقال ہو چکيا سی ـ ابوظبی وچ اوہ عاشور دا دن سی تے ہندوستان وچ اس دن محرم د‏‏ی نو تاریخ سی ـ

جنازہ ہوائی جہاز دے ذریعہ دہلی تے اوتھ‏ے تو‏ں لکھنؤ پہنچیا ـ

لکھنؤ تو‏ں جیپ دے ذریعہ الہ آباد لیایا گیا ـ

مجیدیہ اسلامیہ انٹرکالج دے میدان وچ مولانا سید علی عابد الرضوی نے نماز جنازہ پڑھائی تے ہندوستانی اعتبار تو‏ں 12/ محرم 1421ھ مطابق 18/ اپریل سنہ 2000ء نو‏‏ں محلہ دریا آباد دے قبرستان وچ ماں دے پہلو وچ آپ نو‏‏ں سپرد لحد کیتا گیا ـ

تاریخ وفات : 10/ محرم 1421ھ (عصرعاشور) مطابق 15/ اپریل 2000ء بروز شنبہ ـ (گویا آپ د‏‏ی ولادت وی شنبہ نو‏‏ں ہوئی تے وفات بھی)

تاریخ تدفین : 18/ اپریل 2000ء بروز سہ شنبہ ـ

اولاد

آپ د‏‏ی اولاد وچ تن بیٹے تے چار بیٹیاں نيں ـ

ہور ویکھو

• محمد قلی موسوی (کنتوری)
• سید حامد حسین موسوی
• سید ناصر حسین موسوی
• محمد سعید موسوی
• سید علی نقی نقوی نجفی
• محمد مہدی (بھیک پوری)
• سید غلام عسکری
• سید کرار حسین واعظ
• نجم الحسن کراروی
• نجم الحسن امروہوی
• سید کلب عابد نقوی
• محمد عباس شوشتری
• سید فرمان علی
• دلدار علی نقوی
• سید راحت حسین رضوی
• سید امجد حسین رضوی
• سید اولاد حیدر (فوق بلگرامی)
• سید ظفر حسن نقوی
• عبقات الانوار فی امامۃ الائمۃ الاطہار(کتاب)

حوالے