سعد بن عبادہ
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| مکمل نام | سَعد بن عُبادة بن دُلَیم بن حارثہ خَزرَجی |
| کنیت | ابو ثابت یا ابو قیس |
| لقب | کامل |
| وجہ شہرت | صحابی |
| مہاجر/انصار | انصار |
| نمایاں کارنامے | |
| دیگر سرگرمیاں | |
سَعد بن عُبادہ خَزرَجی (متوفی ۱۵ ق) انصار دے علمبردار، جنگ احزاب وچ رسول اکرم (ص) دے مشتے تے ہور کئی غزوات وچ پیغمبر (ص) دے نال رہے۔ سعد مدینہ دے بزرگان و اشراف تے قبیلۂ خزرج دے رئیس سن ۔ اسلام توں پہلے سعد کامل دے نام توں جانے جاندے۔ رسول اکرم دے نال پیمان عقبہ وچ سعد بارہ نقبا وچوں اک سن ۔
رسول اللہ دے وصال دے بعد بعض انصار دے بزرگ سقیفہ وچ جمع ہوئے تے خلافت دے لئی انہاں دتی نگاہ سعد بن عبادہ اُتے ٹھہری سی لیکن حضرت ابو بکر، عمر تے ابو عبیدہ دے آنے توں سقیفہ دے مجمع نے حضرت ابو بکر دی طرف میلان پیدا کر ليا تے انہاں نے حضرت ابو بکر دی بیعت کے لئی۔ لیکن سعد نے خلیفۂ اول و دوم دی بیعت نئيں کيتی تے آخرکار دوسری خلافت دے دوران قتل ہوئے تے انہاں دے قتل نوں جنات دی طرف نسبت دتی گئی۔
خاندان
- نام: سَعد بن عُبادة بن دُلَیم بن حارثہ خَزرَجی
- کنیت: ابو ثابت یا ابو قیس
سعد دا خاندان قبیلہ خزرج اشراف وچوں سی تے انہاں دے والد عباده یثرب دے خزرج قبیلہ دے بزرگاں وچوں سن ۔ والدہ دا نام عمره بنت مسعود بن قیس، انہاں خواتین وچوں سی جنہاں نے رسول اللہ دی بیعت کيتی تے ہجرت دے پنجويں سال فوت ہوئیاں۔[۱]
سعد خود پیامبر اسلام(ص) دے صحابہ وچوں نيں۔ جاہلیت تے اسلام دے دور وچ مدینہ وچ خزرج قبیلے دے بزرگ منے جاندے سن ۔ [۲] ابن حزم دے بقول انہاں نے ۲۱ احادیث رسول اللہ توں نقل کيتیاں نيں۔ [۳] اسلام لیانے توں پہلے لکھنے، پڑھنے، تیراندازی تے تیراکی جاننے دی بنا اُتے سعد کامل دے نام توں معروف سن ۔ [۴]
زمانۂ جاہلیت وچ سعد تے انہاں دے آباء و اجداد سخاوتمندی تے سرداری وچ مشہور سن ۔[۵] ایہ شرافت تے سرداری اسلام قبول کرنے دے بعد وی انہاں وچ باقی رہی۔ ایہ لوگ مدینہ وچ لوگاں نوں کھانا کھلیانے والےآں وچ شمار ہُندے سن ۔[۶] کہیا گیا اے کہ عرباں دے کسی خاندان دی چار نسلاں وچ اس طرح مہمان نوازی دا سلسلہ جاری نئيں رہیا جدوں کہ سعد دا بیٹا قیس سب توں زیادہ مہمان نواز سی ۔[۷]
سعد دی سخاوتمندی دی اکثر حکایات معروف نيں؛ مروی اے کہ سعد دے جد دلیم دا اک گھر سی جس وچوں ہر روز کوئی آواز دیندا: جسنوں مرغن تے نرم غذا کھانا ہو اوہ دلیم دے گھر اُتے آ جائے۔ دلیم دی موت دے بعد سعد نے ایہی سلسلہ جاری رکھیا تے انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے قیس نے اپنے بزرگاں دی اس رسم دی پاسداری کيتی۔[۸]
اسی طرح ابن سیرین نے نقل کیتا اے کہ پیامبر (ص) ہر رات اہل صفہ دے اصحاب وچ کھانا تقسیم کردے سن ۔ بعض اک شخص نوں بعض دو نوں یا اس توں زیادہ جدوں کہ سعد ہر رات اسّی افراد نوں کھانا کھلیانے دے لئی اپنی منزل اُتے لے کے جاندے۔[۹]سعد تے انہاں دے بیٹےآں نے حضرت علی(ع) تے فاطمہ (س) دی شادی دے اسباب فراہم کرنے وچ بہت مدد کيتی۔[۱۰]
پیغمبر (ص) نے اک دن افطار دے بعد ایويں دعا فرمائی:
روزه دار تے نیک لوگ تواڈے دستر خوان اُتے کھانا کھا رہے نيں تے فرشتے تساں اُتے درود بھیجدے نيں۔[۱۱]
اسلام قبول کرنا
بیعت عقبہ دے موقع اُتے سعد بن عبادہ نے اہل یثرب دے انصار وچوں ستّر افراد دے ہمراہ رسول خدا(ص) دی بیعت کيتی۔ جدوں سعد نے اسلام قبول کیہ تو منذر بن عمرو تے ابودُجانہ دے نال مل کے بنی ساعده دے بتاں نوں توڑا۔[۱۲] سعد انہاں بارہ نقبا وچوں نيں جنہاں نوں رسول اللہ نے جبرائیل دے اشارے اُتے متعین فرمایا۔[۱۳]
غزوات وچ شرکت
سعد اکثر غزوات وچ رسول خدا (ص) دے نال شریک ہوئے۔ لیکن جنگ بدر وچ انہاں دی شرکت محل اختلاف اے۔[۱۴] اوہ رسول اللہ دے مورد اعتماد تے مشتے افراد وچ سن ۔ جنگ احزاب وچ پیغمبر (ص) نے سعد بن عباده تے سعد بن معاذ دے اسلام تے رسول خدا دی حیثیت تے دفاع دے سخت مؤقف تے مشورے دے بعد ہی مشرکین توں مذاکرات دی پیش کش نوں رد کے دتا۔[۱۵]
کتاباں وچ انہاں نوں اسلام دے پرچمداراں وچ شمار کیتا اے۔ غزوات پیامبر (ص) وچ مہاجرین دا علم امام علی(ع) تے انصار دا پرچم سعد وچ رہیا۔[۱۶] اگرچہ فتح مکہ دے موقع اُتے وی علم سعد بن عباده دے ہتھوں وچ ہی سی ۔[۱۷] لیکن سعد بن عبادہ توں انتقام جوئی تے خونریزی اُتے مشتمل شعار رسول اللہ دے کاناں وچ پڑے تو آپ نے علی توں فرمایا: اے علی(ع) جاؤ تے سعد توں پرچم لے لو، مرحمت تے عفو اُتے مشتمل شعار کہو۔اک ہور روایت دے مطابق قیس بن سعد بن عباده نوں اس کم اُتے مامور کیتا۔[۱۸]
خلافت ابوبکر
پیامبر (ص) دے وصال دے بعد سعد بن عباده شہر مدینہ دے بزرگاں دے نال سقیفہ بنی ساعده وچ خلافت دے حصول دے لئی اکٹھے ہوئے۔[۱۹] لیکن ابو بکر بن ابی قحافہ، عمر تے ابو عبیدہ جراح دے سقیفہ وچ آنے دی وجہ توں حاضرین نے ابوبکر دی طرف رجحان پیدا کر ليا۔ سعد دی سخت مخالفت دے باوجود حاضرین نے ابو بکر دا خلیفہ دے عنوان توں انتخاب کیتا تے انہاں دی بیعت دی البتہ بعض دا کہنا اے کہ سعد نے اپنے لئے خلافت دا دعوی نئيں کیتا سی بلکہ خزرجی سن جو سعد دے خلیفہ ہونے نوں چاہندے سن ۔[۲۰] حضرت ابوبکر دی بیعت دے بعد وی سعد تے اس دے قبیلے نے سعد دی پیروی کردے ہوئے ابو بکر دی بیعت نئيں کيتی۔[۲۱] اس دے مقابلے وچ بعض نے لکھیا اے کہ سعد خلافت دا خواہاں سی لیکن جدوں اسنوں حاصل نہ کے سکا تو حضرت ابو بکر دی بیعت نئيں کيتی۔[۲۲]
اس دے بعد خلافت اول نے انہاں توں بیعت لینے کوشش کيتی لیکن انہاں نے انکار کردے ہوئے کہیا:
خلافت عمر
خلیفہ اول دے لئی بیعت لینے تے سعد دے انکار دا واقعہ دوبارہ خلافت ثانیہ وچ فیر تکرار ہويا۔ ہرچند خلیفہ دوم نے سعد توں بیعت لینے دا اصرار کیتا لیکن اوہ اس وچ کامیاب نہ ہوئے۔ منقول اے کہ سعد دے قبیلے دی طاقت تے قوت دے پیش نظر حکومت وقت اس دا سامنا کرنے توں کتراندی سی۔[۲۴]
اک روز سعد دا بیٹا عمر نوں نصیحت کردے ہوئے کہندا اے: سعد نے قسم اٹھائی اے کہ اوہ تواڈی بیعت نئيں کريں گا تے تساں زبردستی اس توں بیعت نئيں لے سکدے ہو مگر ایہ کہ تساں اسنوں قتل کے دو! سعد دا قتل تمام خزرج قبیلے دے قتل اُتے موقوف تے خزرج دا قتل تمام اوس دے قتل اُتے تے انہاں دا قتل تمام یمنی قبیلےآں دے قتل اُتے موقوف اے تے ایہ تواڈے بس دی گل نئيں اے۔ پس سعد دے نال حالات بہتر رکھو۔[۲۵]
قیس بن سعد
قیس بن سعد انہاں پہلےافراد وچوں سن کہ جنہاں نے وفات پیغمبر دے بعد واقعہ سقیفہ تے حضرت ابوبکر دے انتخاب خلافت وچ ابوبکر دی بیعت نئيں کيتی سی۔ انہاں نے امیرالمؤمنین(ع) دا نال دتا تے انہاں دے اصحاب وچ رہے۔[۲۶]
وفات
سعد بن عبادہ دی وفات ۱۵ ق[۲۷] وچ شام دے علاقے حوران دے راستے وچ واقع ہوئی۔ البتہ تاریخ وفات ۱۱ ق، ۱۴ق وی ذکر ہوئی اے لیکن ۱۵ ق درست تر معلوم ہُندی اے۔
ان دی کیفیت وفات وچ اختلاف مذکور اے۔ کچھ کہندے نيں کہ جدوں انہاں نے عمر دی بیعت توں انکار کیہ تو انہاں دے کہنے اُتے مدینہ توں باہر آئے تے حوران شام [۲۸] دے راستے وچ انہاں دی موت طبیعی واقع ہوئی۔[۲۹] لیکن کچھ معتقد نيں کہ انہاں نوں قتل کیتا گیا۔ انہاں دے قتل وچ دو آرا پائی جاندیاں نيں۔ کچھ اہل سنت مآخذاں دے مطابق پہلی رائے ایہ اے کہ کھڑے ہو کے پیشاب کرنے دی وجہ توں جنات نے اسنوں قتل کیتا[۳۰]ان دے قتل دے بعد دف بجاندے ہوئے ایہ شعر پڑھ رہے سن :[۳۱]
| قد قَتَلنا سیدَ الخزرجِ سَعدَ بن عُبادة | ورَمَیناهُ بسهمین فلم یخطِ فُؤادَه | |
| ہم نے خزرج دے سردار سعد بن عبادہ نوں قتل کے دیا | ہم نے اسنوں دو تیر مارے کسی اک نے دل توں خطا نئيں کیا |
اس داستان نوں بعض اہل سنت شک و تردید دی نگاہ توں دیکھدے نيں۔ مروی اے کہ اک اہل سنت شخص نے شیعہ توں سوال کیتا: جے خلافت علی دا حق سی تے ابوبکر نے اسنوں غصب کیتا سی تو علی نے کیوں اس دے حصول دے لئی قیام نئيں کیتا؟ شیعہ نے جواب دتا: علی اس گل توں ڈر گئے کہ کدرے انہاں نوں وی جنات قتل نہ کے دتیاں۔[۳۲]جنات دے ہتھوں سعد دے قتل دی داستان دے رد وچ درج ذیل شعر کہیا گیا:
| یقولون سعد شقت الجن بطنه | الا ربما حققت فعلک بالغدر | |
| وہ کہندے نيں:جنات نے سعد دا شکم پارہ کیا | آگاہ رہو تساں نے کس قدر چالاکی توں اپنا فعل انجام دیا | |
| و ماذنب سعد انه بال قائماً | و لکن سعداً لم یبایع ابابکر | |
| سعد دا ایہ گناہ نئيں سی کہ اسنے کھڑے ہو کے پیشاب کیا | بلکہ انہاں دا ( گناہ ایہ سی کہ) انہاں نے ابوبکر دی بیعت نئيں کيتی تھی |
بعض معتقد نيں کہ خالد بن ولید تے محمد بن سلمہ انصاری عمر دی طرف مامور ہوئے کہ اوہ شام وچ اس توں بیعت لاں۔ جدوں سعد دے روبرو ہوئے تو انہاں نے بیعت کيتی مخالفت کيتی۔ انہاں دونے نے انہاں نوں تیر مارے جس توں انہاں دتی موت واقع ہوئی۔[۳۳]