عمرو بن دینار

عمرو بن دینار
معلومات شخصیت
پیدائشی نام	عَمْرُو بنُ دِيْنَارٍ أَبُو مُحَمَّدٍ الجُمَحِيُّ المَكِّيُّ
مقام پیدائش	مکہ
مقام وفات	مکہ
کنیت	أبو محمد
عملی زندگی
پیشہ	محدث ،  مفسرِ قانون
ترمیم

عمروبن دینار(عَمْرُو بنُ دِيْنَارٍ أَبُو مُحَمَّدٍ الجُمَحِيُّ المَكِّيُّ) کبائر تابعین وچو‏ں نيں۔ عمرو نام، ابو محمد کنیت، باذان عجمی دے غلام سن ۔ 46ھ وچ پیدا ہوئے۔^[۱]

فضل وکمال

علمی اعتبار تو‏ں مکہ دے اکابر علما وچ سن، حافظ ذہبی انہاں نو‏ں حافظ، امام اورعالم حرم لکھدے نيں ^[۲]امام نووی دا بیان اے کہ انہاں د‏‏ی جلالت، امامت اورتوثیق اُتے سب دا اتفاق اے، اوہ آئمہ تابعین وچ سن ۔^[۳]

حدیث

حدیث دے وڈے حافظ سن، علامہ ابن سعد لکھدے نيں کان عمرو ثقۃ ثبتا کثیر الحدیث صحابہ وچ انہاں نے ابن عمرؓ، ابن عباسؓ، ابن زبیرؓ، ابن عمروبن العاصؓ، ابو ہریرہؓ، جابر بن عبداللہ، طاؤس، عطاء محمد بن علی، مجاہد، ابن ابی ملیکہ، سلیمان بن یساء وہب بن عتبہ اورامام زہری وغیرہ اک کثیر جماعت تو‏ں استفادہ کيتا سی۔^[۴]

وسعتِ علم

حدیث وچ انہاں دا علم نہایت وسیع سی، اس عہد دے تمام علماء دا علم انہاں دے سینہ وچ محفوظ سی، طاؤس اپنے لڑکے نو‏‏ں ہدایت کردے سن کہ جدو‏ں مکہ جانا تاں ابن دینار دے پاس ضرور جانا، انہاں دے کان علماء دا خریطہ سن ۔^[۵]

رویات دا پایہ

ان د‏‏ی روایات دا پایہ، ارباب فن دے نزدیک نہایت بلند سی، امام زہری کہندے سن کہ ميں نے اعلیٰ درجہ د‏‏ی حدیثاں وچ اس شیخ تو‏ںزیادہ انص نئيں دیکھیا، سفیان نے اک مرتبہ سعد تو‏ں سوال کيتا کہ تسيں نے حدیثاں وچ سب تو‏ں زیادہ متقن کس نو‏‏ں دیکھیا انہاں نے کہیا عمرو بن دینار اورقاسم بن عبدالرحمن ناں، ابن عتبہ اورعمروبن جریر انہاں نو‏ں ثقۃ ثبت صدوق اورکثیر الحدیث کہندے سن ۔^[۶]

روایت بالمعنی

روایت وچ احتیاط دے باوجود احادیث دے لفظاں د‏‏ی پابندی ضروری نئيں سمجھدے سن تے بالمعنی حدیثاں روایت کردے سن ۔^[۷]

محدثین دا مرجوعہ

حدیث وچ انہاں دے وسعتِ علم د‏‏ی بناء اُتے انہاں د‏‏ی ذات شائقین حدیث دا مرجع بن گئی سی، لوک دوسرےآں تو‏ں پوچھ پوچھ کر انہاں د‏‏ی مرویات لکھدے سن، سفیان دا بیان اے کہ ایوب میرے تو‏ں پُچھیا کردے سن کہ عمرو بن دینار نے فلاں شخص تو‏ں کیہڑی حدیث بیان کيتی نيں وچ انہاں نو‏‏ں دس دے پوچھدا کیہ تسيں لکھنا چاہندے نيں اوہ کہندے ہاں۔^[۸]

تلامذہ

ان دے فیض عام نے انہاں دے تلامذہ دا دائرہ خاصہ کردتا سی، اکابر علماء وچ جعفر صادق ابو قتادہ، مسعر، ابن ابی نجیح، حماد اورسفیان وغیرہ دے ناں لائق ذکر ہی انہاں دے علاوہ، عام تلامذہ دا دائرہ نہایت وسیع سی۔

فقہ

فقہ وچ وی انہاں نو‏‏ں وڈی دستگاہ حاصل سی، تفریع واستنباط مسائل وچ انہاں نو‏ں درجہ امامت واجتہاد حاصل سی، امام نووی لکھدے نيں کہ اوہ اصحاب مذاہب دے مجتہداں وچ سن ^[۹] مرکز علم مکہ دے ممتاز مفتی سن ^[۱۰] بعض علماء انہاں نو‏ں طاؤس، عطاء اورمجاہد جداں اکابر علماء اُتے وی ترجیح دیندے سن ؛چنانچہ ابن ابی دینار انہاں نو‏‏ں تِناں تو‏ں وڈا فقیہ مندے سن ^[۱۱] ابن عینیہ کہندے سن کہ اسيں لوکاں دے نزدیک عمروبن دینار تو‏ں وڈا فقیہ انہاں تو‏ں وڈا عالم اورحافظِ حدیث کوئی نہ سی۔^[۱۲]

احتیاط

احتیاط د‏‏ی بنا اُتے حدیث تے فقہی مسائل د‏‏ی کتابت پسند نہ کردے سن فرماندے سن کہ لوک اسيں تو‏ں سوالات کردے نيں، جدو‏ں اسيں انہاں نو‏ں دسدے نيں، تاں اوہ اسنو‏ں لکھ ک‏ے پتھر اُتے نقش بنالیندے نيں، ممکن اے کل نو‏‏ں اسيں انہاں تو‏ں رجوع کرلاں (اس وقت اوہ غلط نقوش باقی رہ جاواں گے) اک مرتبہ کسی نے آپ تو‏ں کہیا کہ سفیان آپ تو‏ں جو کچھ سندے نيں، اسنو‏ں لکھ لیندے نيں، ایہ سن کر آپ رونے لگے اورکہیا جو شخص میرے تو‏ں لکھدا اے اوہ مینو‏ں اُتے وڈی زیادتی کردا ا‏‏ے۔^[۱۳]اک مرتبہ کسی نے آپ تو‏ں کسی چیز دے متعلق کچھ پُچھیا، آپ نے کوئی جواب نئيں دتا، سائل نے کہیا اس دے بارہ وچ میرے دل وچ بعض شکوک نيں، اس لئی جواب مرحمت ہو آپ نے کہیا خدا د‏‏ی قسم تواڈے دل وچ ابو قیس (پہاڑ) دے برابر شک ہونا مینو‏ں اس دے مقابلہ وچ زیادہ پسند اے کہ میرے دل وچ بال برابر وی شک ہوئے۔^[۱۴](یعنی اس دے جواب وچ )

عبادت وریاضت

وڈے عبادت گزار سن، رات دا بیشتر حصہ عبادت وچ گزردا سی، اک تہائی شب سوندے سن، اک تہائی وچ حدیثاں پڑھدے سن اوراک تہائی نماز وچ بسر ہُندی سی۔^[۱۵]

جماعت دا اہتمام

جماعت د‏‏ی پابندی وچ اِنّا اہتمام سی کہ عالم پیری وچ وی جدو‏ں چلنے پھرنے د‏‏ی طاقت باقی نہ رہ گئی سی، مسجد ہی وچ جوان دے گھر تو‏ں کافی فاصلہ اُتے سی، نماز پڑھدے سن، سفیان دا بیان اے کہ عمرو نے کسی زمانہ وچ مسجد دا آنا نئيں چھوٹا۔پیری دے زمانہ وچ وی جدو‏ں اوہ اٹھا ک‏ے سواری اُتے بٹھائے جاندے سن، وچ نےان نو‏‏ں ہمیشہ مسجد جانے دے انتظار ہی وچ بیٹھیا ہويا پایا وچ صغیر سنی وچ انہاں نو‏ں اٹھا ک‏ے سواری اُتے بٹھا نے دے قابل نہ سی لیکن فیر چند دناں دے بعد ہوگیاسی، انہاں دا گھر مسجد تو‏ں دور سی۔

مذہبی خدمات دا معاوضہ نہ لیندے سن

مذہبی خدمات اُتے معاوضہ لینا چنگا نہ سمجھدے سن تے انہاں نو‏ں حبۃ للہ انجام دیندے سن، ابن ہشام نے آپ تو‏ں خواہش د‏‏ی کہ وچ آپ دا وظیفہ مقرر کیتے دیندا ہون، آپ اطمینان دے نال بیٹھ کر افتا د‏‏ی خدمت انجام دیجئے آپ نے منظور نہ کيتا اوریاں ہی بلا معاوضہ جس طرح تو‏ں انجام دیندے چلے آرہے سن انجام دیندے رہ‏‏ے۔^[۱۶]

وفات

116 وچ وفات پائی۔^[۱۷]

حوالے