پنجاب سنکٹ تے پنجابی ساہت

پنجاب سنکٹ دیاں جڑاں پنجاب دے تریخی پچھوکڑ وچ پئیاں ہن۔پنجاب سنکٹ دے پیدا اتے ودھن پچھے معاشی، سماجی، سیاسی تے مذہبی کارن پئے ہن۔پنجاب سنکٹ دے جم دا پہلاں کارن 1966 دی پنجاب ونڈ سی جس نال پانیاں دا *چنڈیگڑھ دا اتے پنجابی بولدے علاقیاں دا مسئلہ ظاہر ہویا۔دوجا مکھ کارن 1978 دی سکھاں اتے نرنکاریاں دی جھڑپ سی۔1984 تک *سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالے دا اثر بہت ودھ گیا سی۔صحافی ہرندر بویجا دے کتھن انار، "اوہ ذیل سنگھ دی کھوج سی تے سنجے گاندھی ولوں مُتحرک کیتا گیا سی۔^[۱]بھنڈرانوالے نوں ختم کرن لئی سرکار نے '*اپریشن بلیو سٹار' کیتا جسنے سکھاں دی مذہبی بھاونا نوں ڈھاہ لائی۔اس دے بعد *اندرا گاندھی دے قتل مگروں ہوئے 'سکھ قتل عام دی گھٹنا واپری۔جسدے خلاف وجوں پنجاب وچ ات گردی نے سر چکیا جو کہ 1992 تک دبا دتا گیا۔

ساہت انسان دی نفسیات اتے عقل دے پدھر نوں درساؤن والا پیمانہ اے۔پنجاب سنکٹ دا جو اثر پنجابیاں دی نفسیات اپر پیا اسنوں ساہت دے وکھ-وکھ روپاں راہیں سرجیا گیا اے۔

1980 توں پہلاں یعنی پنجاب سنکٹ دے ابھار توں پہلاں شاعری وچ ترقی پسندی، نوَ-ترقی پسندی جاں پرگیتک شاعری دی رچنا ہو رہی سی پر جدوں پنجاب دے ماحول وچ مسئلہ اتے سنکٹ دے پرچھاویں ڈونگھے ہون لگے تاں پنجابی شاعر وی اس توں ابھجّ نہ رہِ سکے] ۔^[۲]ڈاکٹر۔ستندر سنگھ نور مطابق، "[پنجاب دی مسئلہ نے سمچی شاعری نوں ڈونگھی طرحاں متاثر کیتا۔^[۳] جنہاں شاعراں نے سنکٹ توں متاثر ہو کے شاعری لکھی اوہ اس طرحاں ہن-

• ہربھجن ہندل -اگّ دا بوٹا
• سورنجیت سوی -درد پیادے ہون دا
• جگتار -جنگنو دیوا تے دریا
• سرجیت پاتر -ہنیرے وچ سلگدی ورن مالا، برکھ عرض کرے
• روندر روی -گنڈھاں
• سوراجویر -23 مارچ
• اجمیر روڈے -شبھ چنتک
• سرجیت جج -آؤندے دنی

1980 توں 1990 دے دہاکے دا پنجابی ناٹک سبھ توں ودھ پنجاب سنکٹ دی پیشکاری دا ناٹک بن کے ابھریاں جس دا شروع

• آتمجیت دے ناٹک 'رشتیاں دا کی رکھیئے ناں' توں ہویا۔^[۴]اس توں اگے پنجاب سنکٹ نال متعلق
• اجمیر سنگھ اؤلکھ نے انے نشانچی، گانی
• چرنداس سدھو نے پنج کھوہاں والے، بھائیاں حاکم سیوں اتے
• گرشرن سنگھ نے اک کرسی، اک مورچہ، بابا بولدا اے، کلاج تیرا ناں پنجاب اتے
• روندر روی نے روح پنجاب دی
• پالی بھپندر نے تہاڈا کی خیال اے ورگے ناٹکاں دی رچنا کیتی۔

پنجابی کہانی کاراں نے وکھ-وکھ درشٹیکوناں توں اس مسئلہ نوں دیکھیا اتے پرگٹایا اے۔ودھیرے کہانی کار اس نوں سیاسی تراسدی دے روپ وچ دیکھدے ہن۔^[۵] کجھ پرمکھ کہانی کار تے اوہناں دیاں رچناواں اس طرحاں ہن-

• وریام سندھو -بھجیاں باہیں، چوتھی کوٹ
• بلدیو سنگھ - رات دی ککھّ وچلا سورج
• جسبیر بھلر -بڈھی لومبڑی تے جنگلی گھوڑے
• رام سروپ انکھی-اپنی دھرتی
• سنتوکھ سنگھ دھیر -بدلی ہوئی ہوا
• منیندر کانگ-بھار
• دلبیر چیتن-دھرم لڑائی جاری اے
• اجیت کور -نہ مارو

پنجاب دی سنکٹ حالت پنجابی ناولکاری دے روپ نوں موڑ دندی اے۔پنجابی ناول کار اس سنکٹ نوں سمجھن سمجھاؤن دی عمل وچ اجیہے ناولاں دی رچنا کردے ہن جنہاں وچ سنکٹ دی حالت تے وستو ویرویاں بارے وکھ وکھ وچاردھارائی پوزیشناں توں بحثاں نوں پیش کیتا گیا اے۔^[۶]

• اوم پرکاش گاسوتتی ہوا، موت در موت
• شاہ چمن-جخمی گلاب
• تلوندر سنگھ-جنگجو
• بلجندر نسرالی-ویہویں صدی دی آخری کہانی
• ہرمندر چاہل -بلی
• نرنجن تسنیم-گواچے مطلب
• کرتار سنگھ دگل- پھلاں دا ساتھ
• رام سروپ انکھی-جنی سر سوہن پٹیاں