اټومي بې وسلې کول

د اټومي وسلو ضد سازمانونه کې یو شمېر سازمانونه لکه د اټومي بې وسلې کولو عملیات، د سولې لپاره اقدام، د ساینس او ​​​​نړیوالو چارو په اړه د پګواش کنفرانسونه، ګلوبل زیرو، د اټومي جګړې مخنیوي لپاره نړیوال ډاکټران، د سولې ښاروالان، د اټومي وسلو له منځه وړلو نړیوال کمپاین او د اټومي عمر د سولې بنسټ شامل دي. دغه راز د اتومي وسلو پر ضد پراخه لاریونونه او مظاهرې هم شوي دي، چې د ۱۹۸۲ز کال د جون په ۱۲مه د نیویارک په مرکزي پارک کې یو میلیون کسانو د اټومي وسلو پر ضد او د سړې جګړې د وسلو د سیالۍ د پای ته رسولو لپاره مظاهره وکړه، چې دا د امریکا په تاریخ کې د اټومي ضد تر ټولو لویه او سیاسي مظاهره وه.^[۳][۴]

په وروستیو کلونو کې د امریکا یو شمېر نامتو سیاستوالو هم د اټومي بې وسلې کولو ملاتړ کړی دی، چې د یادو سیاستوالو له ډلې نه سام نون، ویلیم پیري، هینري کیسنجر او جورج شولټز له حکومتونو نه وغوښتل چې له اټومي وسلو نه د پاکې نړۍ لید ته غاړه کیږدي او په بېلابېلو اپ-ایډ کالمونو(op-ed columns) کې د دې موخې پای ته رسولو لپاره د سمدستي ګامونو یو مهم پروګرام وړاندیز کړی او د دې اجنډا د پرمختګ لپاره د اټومي امنیت پروژه رامنځته کړه. دغه راز ځینې سازمانونه لکه ګلوبل زیرو د نړۍ د ۳۰۰ مشرانو یوه نړیواله بې طرفه ډله ده چې د ټولو اټومي وسلو له منځه وړلو لپاره وقف شوې هم رامنځته شوي.

په ۱۹۴۵ز کال کې د نیو مکسیکو په دښته کې امریکايي ساینس پوهانو د «ټرینټي» په نوم د اتومي وسلو لومړۍ ازموینه ترسره کړه او په دې توګه یې د اټومي دورې پیل په نښه کړ. آن د ټرینټي ازموینې دمخه ملي مشرانو په کورني او بهرني سیاست باندې د اټومي وسلو د اغېزو په اړه خبرې اترې کړي وې. همدارنګه ساینسي ټولنې د اتومي ساینس پوهانو فدراسیون او د ساینس او ​​​​نړیوالو چارو په اړه د پوګواش کنفرانس په څېر سازمانونو له لارې د اټومي وسلو د تګلارو په اړه بحث کې برخه اخیستې. ^[۵][۶] 

د ۱۹۴۵ز کال د اګسټ په شپږمه د دویمې نړیوالې جګړې په پای کې د جاپان په هیروشیما ښار کې د «Little Boy» په نوم اټومي بم چاودنه وشوه، چې د یادې بم چاودنې او د تودوخې څپو له امله یې نږدې ۵۰،۰۰۰ ودانۍ ویجاړې شوې او له ۷۰،۰۰۰ نه تر ۸۰،۰۰۰ پورې کسان په کې ووژل شول، چې په ټولیزه توګه شاوخوا  ۹۰،۰۰۰-۱۴۶،۰۰۰کسان په کې مړه شول. همدارنګه درې ورځې وروسته د  "Fat Man" په نوم یو بل اټومي بم د ۱۹۴۵ز کال د اګسټ په ۹مه د جاپان په ناګاساکي ښار کې چاودنه وکړه چې له امله یې د ښار ۶۰ سلنه برخه ویجاړه او له ۳۵،۰۰۰ نه تر ۴۰،۰۰۰ پورې خلک یې ووژل، که څه هم د وخت په تیرېدو سره ممکن د ۴۰،۰۰۰ نه ډېر کسان په کې مړه شوي وي، چې له یادو پېښو وروسته په نړۍ کې د اټومي وسلو زېرمه زیاته شوه.^{[۷][۸][۹][۱۰][۱۱]}

د (Operation Crossroads)عملیات د اتومي وسلو د ازموینو هغه لړۍ وه چې د متحده ایالاتو له خوا د ۱۹۴۶ز کال په دوبي کې د ارام سمندر په بیکني ټاپو کې ترسره شوه او موخه یې پر سمندري کښتیو باندې د اټومي وسلو د اغېزو ازموینه وه، خو د یو شمېر ساینس پوهانو او ډیپلوماټانو له خوا د Crossroads عملیاتو لغوه کولو فشارونه زیات شول. همدارنګه د منهاټن پروژې ساینس پوهانو اټومي ازموینې غیر ضروري او د چاپیریال له پلوه خطرناکه وباله. همدارنګه د اټومي ازموینې لپاره د بیکني ټاپوګانو چمتو کولو د دې لامل شو چې د بیکني اصلي اوسیدونکي له خپلو کورونو نه وایستل شي او په کوچنیو او غیر اباده ټاپوګانو کې مېشت شي چیرې چې دوی نه شو کولی د خپل ژوند چارې پر مخ بیوزي.^[۱۲] 

دغه راز کله چې د ارام سمندر د بم ازموینې په پایله کې د یوې جاپاني کب نیولو کښتۍ د (Lucky Dragon) په نامه کارکونکي اغېزمن کړه او له امله یې اوه میاشتې وروسته یو کب نیونکی په جاپان کې مړ شو نو ځکه د لومړي ځل لپاره په ۱۹۵۴ز کال کې اټومي وسلو د ازمایښت نه د راډیو اکټیو پایلو د خلکو پام ځانته راواړوه، چې یادې پیښې په ټوله نړۍ کې د پراخې اندیښنې لامل شو او په دې توګه د اټومي ضد حرکتونو په چټکۍ سره وده وکړه.^[۱۳][۱۴]

په ۱۹۵۴ز کال کې د «اتومي او هایدروجني بمونو په وړاندې د جاپاني شورا» په جوړولو سره جاپان کې  د سولې خوځښتونه راڅرګند شول، چې په ارام سمندر کې د اټومي وسلو ازموینو سره د جاپان مخالفت په پراخه کچه و او د اټومي وسلو د بندیز لپاره یې نږدې ۳۵ میلیون لاسلیکونه په غوښتنلیکونو کې راټول کړي وو. همدارنګه ۱۹۵۸ز کال کې په انګلستان کې د Aldermaston لاریونونه چې د مستقیم عمل کمیټې له خوا تنظیم شوی وو او د اتومي بې وسلې کولو عملیاتو له خوا یې ملاتړ کېده هغه مهال رامنځته شو، چې څو زره خلکو د څلورو ورځو لپاره د لندن له ټرافالګر چوک نه الډرماسټون ته نږدې د اټومي وسلو څېړنې مرکز ته لاریون وکړ، ترڅو له اټومي وسلو سره خپل مخالفت څرګند کړي.^{[۱۵][۱۶][۱۷]}

د ۱۹۶۱ز کال د نومبر په لومړۍ نېټه د سړې جګړې په اوج کې شاوخوا ۵۰ زره ښځو « د سولې لپاره د ښځو د اعتصاب » په نوم د امریکا په ۶۰ ښارونو کې د اتومي وسلو پر ضد مظاهرې وکړې، چې دا په شلمه پېړۍ کې د ښځو تر ټولو لویه ملي سوله ییزه مظاهره وه.^[۱۸][۱۹]

په ۱۹۸۰ لسیزه کې د وسلو د پراختیا او د متحده ایالاتو د ولسمشر رونالډ ریګن د څرګندونو په پایله کې د اټومي وسلو ضد غورځنګونو یو ځل بیا زور واخیست. ځکه ریګن «د اټومي وسلو نه پاکه نړۍ» د خپل شخصي ماموریت په توګه ګڼه او له همدې امله د ریګن دا دریځ په لویه کچه په اروپا کې تر نیوکو لاندې راغۍ. دغه راز ریګن وکولاې شو چې له شوروي اتحاد سره د اټومي بې وسلې کولو په اړه بحث پیل کړي. هغه د SALT (د سټراټیژیکو وسلو د محدودیت خبرې اترې) نوم په Start (د سټراټیژیکو وسلو د کمولو خبرې اترې) بدل کړ.^{[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]} 

د ۱۹۸۲ز کال د جون په ۱۲مه د نیویارک په مرکزي پارک کې یو میلیون کسانو د اټومي وسلو پر ضد او د سړې جګړې د وسلو د سیالۍ د پای ته رسولو لپاره مظاهره وکړه. دا د امریکا په تاریخ کې د اټومي ضد تر ټولو لویه او سیاسي مظاهره وګڼل شوه. همدارنګه د ۱۹۸۳ز کال د جون په ۲۰مه د اټومي بې وسلې کولو نړیوالې ورځې کې د متحده ایالاتو په ۵۰ ځایونو کې لاریونونه ترسره شو. دغه راز په ۱۹۸۶ز کال کې د نړیوالې اتومي بې وسلې کولو لپاره د سولې لوی لاریون ترڅ کې له لاس انجلس نه سلګونه کسان واشنګټن ډي سي ته لاړل. همدارنګه د ۲۰۰۵ز کال د مې په لومړۍ نېټه د هیروشیما او ناګاساکي له اتومي بمونو ۶۰ کاله وروسته په نیویارک کې د ملګرو ملتونو پر وړاندې ۴۰ زره کسانو د اټومي ضد او جګړې ضد لاریون وکړ. ^{[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴]}

په ۲۰۱۷ز کال کې « د اټومي وسلو د له منځه وړلو نړیوال عملیاتو» سازمان ته د هغه کار لپاره د نوبل د سولې جایزه ورکړل شوه چې د اټومي وسلو د هر ډول کارونې ویجاړونکي بشري پایلو ته او د تړون پر بنسټ د وسلو بندیز د ترلاسه کولو لپاره د  نوښتګړو هڅو ته پام واړوه.^{[۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶]}

په ۱۹۸۶ز کال کې د متحده ایالاتو د ولسمشر رونالډ ریګن او د شوروي نوي عمومي منشي میخایل ګورباچوف تر منځ د ریکیویک سرمشریزې وروسته د اټومي وسلو د کمولو دوه مهم تړونونه لاسلیک کړل، چې لومړي یې د INF تړون (۱۹۸۷ز کال) او دویم یې START I (۱۹۹۱ز کال) تړون و، خو د سړې جګړې له پای ته رسېدو وروسته متحده ایالاتو او د روسیې فدراسیون د سټراټیژیک یرغل د کمولو تړون (۲۰۰۳ز کال) او د START I تړون (۲۰۱۰ز کال) پای ته ورساوه. همدارنګه د متحده ایالات د ولسمشر ډونالډ ټرمپ په مشرۍ په ۲۰۱۹ز کال کې له INF تړون نه ووتل، خو د ولسمشر جو بایډن په مشرۍ په ۲۰۲۱ز کال کې د متحده ایالاتو او روسیې ترمنځ د سټراټیژیک ثبات خبرې اترې (SSD) پیل شوې.

کله چې د سړې جګړې پر مهال د اټومي جګړې او د اټومي وسلو د لرلو تاوانونه ټولو خواوو ته څرګند شو نو د امریکا، شوروي اتحاد او د نړۍ  یو شمېر نورو هېوادونو ترمنځ د بې وسلې کولو او نه خپراوي تړونونه لاسلیک شول، چې ډېری دا تړونونه د کلونو خبرو اترو په پایله کې وو  او داسې ښکارېده چې د وسلو کمولو او د اټومي جګړې خطر کمولو کې مهم ګامونه پورته کړي.