لویدیځ "غربی" کلتور

غربي کلتور چې د لويديځ تمدن، اقليمي کلتور، يا غربي ټولنې په نوم هم ياديږي، د لويديځې نړۍ د ټولنيزو نورمونو، اخلاقي ارزښتونو، عنعنوي دودونو، عقيدوي یا سياسي نظامونو، هنري آثارو او تکنالوژۍ ميراث دی. غربي ارزښتونه د غربي ټولنو د کلتور لپاره چې د واک له لارې د غالب ذهنیت سمبول ګرځي. دا اصطلاح د اروپا څخه بهر په هغو هیوادونو او کلتورونو باندې هم تطبیق کیږي چې تاریخونه یې د کډوالۍ، استعمار، یا نفوذ له لارې په کلکه له اروپا سره تړلي دي. د بېلګې په توګه:غربی کلتور د امریکا او اوشینیا هېوادونو کې شامل دي. لويديځ کلتور تر ډېره د يوناني فلسفې، روم قانون او عيسوي کلتور تر اغېز لاندې دی.^[۱][۲]

د ختیځې مدیترانې په هیلنیسټیک نړۍ کې د یوناني کلتور پراختیا، د یونان او نږدې ختیځ کلتورونو تر مینځ د ترکیب لامل شوه او په ادبیاتو ، انجینرۍ او ساینس کې لوی پرمختګونه  او د لومړني مسیحیت پراختیا او کلتور ته وده ورکړه. د یونان نوې عهد نامه په دې دوره کې له روم سره یوځای روانه وه او تعقیب شوه، کوم چې د قانون، حکومت، انجینرۍ او سیاسي سازمان په برخه کې مهمې مرستې کړې.^{[۳][۴][۵][۶][۷]}

د لوېدځې نړی کلتور، د يو لړهنري، فلسفي، ادبي او حقوقي موضوعاتو او دودونو له مخې پېژندل شوى دى. د یهودیت په څېر عیسویت هم په لومړي سر کې د روم کاتولیک کلیسا او وروسته پروتستانتزم لږ تر لږه د څلورمې پیړۍ راهیسې د لویدیځ تمدن په جوړښت کې مهم رول لوبولی دی. د غربي آند بنسټ ډبره، په لرغوني یونان کې پیل او د منځني پیړیو او عصری کولو سره جوغت روان دی، د ژوند په مختلفو برخو کې د عقلیت مفکوره ده چې د هیلنیسټیک فلسفې، سکالستیزم او انسانیت له خوا رامینځته شوې. تجربې وروسته ساینسي تګلارې، ساینسي بدلون او روښانه عصر ته وده ورکړه.^{[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]}

لوېدیځ کلتور د منځنیو پیړیو په اوږدو کې په اروپایی ټولنه کې د عیسویت پراختیا ته دوام ورکړ، هغه اصلاحات چې د دولسمې او دیارلسمې پیړۍ د رینسانس "د منځنۍ دورې څخه عصري دورې ته د لیږد" له لارې د الاندلس او سیسلي له لارې د اسلامي نړۍ تر اغېز لاندې راغلل (د ټیکنالوژۍ لېږد په شمول. د ساینس او فلسفې په اړه د عربي متنونو ختیځ، او لاتیني ژباړې) او د ایټالوي رینسانس په توګه یوناني پوهان چې د قسطنطنیې د مسلمانانو له فتحې وروسته د بیزانتینی سترواکۍ له سقوط څخه وتښتېدل کلاسیک دودونه اوفلسفې را وړې. دا لوی بدلون د لویدیځو هېوادو پرته، نورو هیوادونو او د هغوی د استوګنو لپاره د عصري کولو په برخه کې د پرمختګ ښکارندوی دی. د منځنیو پیړیو عیسویت ته د عصري پوهنتون، عصري روغتیایي سیسټم، ساینسي اقتصاد او طبیعي قانون (چې وروسته به د نړیوال قانون په جوړولو اغېزه وکړي) د جوړولو اعتبار ورکړل شوی دی. عیسویت په کافرو ټولنو کې د عامو رواجونو په پای ته رسولو، لکه: د انسان قرباني، غلامۍ، ماشوم وژنې "سقط جنین" او څو ګونو ودونو کې رول لوبولی دی. اروپایی کلتور د منځنیو پېړیو د فلسفې، پوهې پالنې "پوهاویزم"، تصوف او عیسوی او سیکولر انسان پالنې پېچلې لړۍ ته وده ورکړه. هغه نظریات چې دعصري لویدیځو ټولنو د تعریف لپاره راغلي دي، د سیاسي ټولنې مفهوم، انفرادیت، د مهمو فرعي یا ضد کلتورونو (لکه د نوي عصر حرکتونه) او د نړیوال کېدو او بشري مهاجرت په پایله کې د کلتوري همغږۍ زیاتوالی دي.^{[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]}