میتودیزم

په انګلستان کې د میتودیست بیا ژوندي کول د یو شمېر نارینه وو، لکه جان ویسلي (۱۷۰۳ – ۱۷۹۱) او د هغه کوچني ورور چارلز (۱۷۰۷ – ۱۷۸۸) سره په ۱۸ ز پېړۍ کې د انګلستان په کلیسا کې د یو حرکت یا غورځنګ په توګه پیل شول. د ویسلي ورونو په اکسفورد پوهنتون کې «سپېڅلی کلب / بهیر» پرانیست، چې هلته جان لومړی همکار او بیا وروسته د لینکلن پوهنتون استاد و. دې کلب یا بهیر به هره اونۍ ناستې دایرولې او ټولو یې په سیستماتیکه توګه سپېڅلی ژوند پیلاوه. دوی ټول داسې عادت شوي وو، چې هره اونۍ ماسختن مهال ذکر یا دایره وکړي، په منظمه توګه روژه ونیسي، له ډېرو چکرونو او تفریح نه ډډه وکړي او په دوامداره توګه د ناروغانو، بېوزلانو او دغه راز بندیانو لیدو ته ورشي. دا بهیر یا انجمن د هغې طریقې له امله چې د خپلو دیني اموراتو د ترسره کولو لپاره به یې له «قاعدې» او «طریقې» نه کار اخیسته د خپلو ملګرو او همدوره زده‌کوونکو له خوا د «میتودیست» په توګه پېژندل کېدل. جان چې د دې بهیر یا انجمن مشر او سرلاری و، دا هلې ځلې یې لومړی مسخره وګڼلې او وروسته یې بیا د ویاړ او افتخار لقب ورکړ. ^{[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]}

جان او چارلز ویسلي دواړه په ۱۷۳۵ ز کال کې د جورجیا مستعمرې د بنسټ ایښودونکي جنرال جیمز اوګلتورپ په بلنې سره امریکا ته لاړل، ترڅو د امریکا د بومیانو لپاره د ساختماني چارو او تبلیغي چارو وزیران اوسي. دا دواړه ورونه چې په خپل کار کې ډېر بریالي نه و، نو د ریښتینې مسیحي عقیدې او باور د نه موجودیت په پوهېدلو سره بېرته انګلستان ته راوګرځېدل. هغوی له پیتر بولر او د موراویا کلیسا له نورو غړو سره د مرستې په لټه کې وو. د ۱۷۳۸ ز کال د می میاشتې په ۲۴مه نېټه په الدررګیت کې د موراویایي په یو لړ مراسمو کې جان هغه څه تجربه کړل، چې د هغه په انجیلي باندې د تبدیلېدو په نامه یادېږي، یعنې هغه مهال کله چې هغه داسې احساس وکړ، چې «زړه یې په عجیبه توګه ګرم شوی دی». هغه د خپلو خاطراتو په کتابچه کې لیکي: «داسې احساس مې درلود، چې د ژغورنې لپاره مې په مسیح(ع)، یوازې مسیح(ع) باور وکړ او ماته دا ډاډ راکړل شو، چې هغه زما ګناوې، حتی زما خطاوې ټولې لرې کړي او زه یې د ګناه او مړینې له قانون او شریعت نه ژغورلی یم.» چارلز هم څو ورځې مخکې دې ته ورته تجربه بیان کړې او ښودلې وه. دا چې دا یوه اساسي او بنسټیزه شیبه ده، د دې په پام کې نیولو سره دانیل ال برنت لیکي: «د الدرسګیت (جان، ویسلي) د تجربې ارزښت او اهمیت نه هېرېدونکی دی، له دې پرته د ویسلي نوم او میتودیزم به تر ډېره حده د کلیسا د تاریخ اړوند پاڼو کې د پاورقیو یا کوچنیو نوټونو نه زیات بل هیڅ شی هم نه وي.^{[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹]}

د ویسلي وروڼو سمدلاسه په کورونو، مذهبي ټولنو او بېلابېلو کلیساوو کې بېلابېلو وګړو او ډلو ته د ایمان له لارې د عقیدې په واسطه د ژغورنې تبلیغ پیل کړ، چې د انجیلي مبلغینو پر وړاندې یې د خپل تبلیغ دروازې نه وې تړلې. جان ویسلي د هالندي ژبې ویونکي ژاکوبس ارمینیوس (۱۵۶۰ – ۱۶۰۹) تر اغېز لاندې راغی. ارمینیوس هغه کالوینستي عقیده او باور رد کړی و، چې ویل یې؛ خدای تعالی د خلکو له ډلې یو شمېر یې ابدی سعادت ته رسولي و، حال دا چې نور د ابد او دایم لپاره هلاک شوو. د دې پر خلاف جورج وایتفېلد (۱۷۱۴ – ۱۷۷۰)، هاول هاریس (۱۷۱۴ – ۱۷۷۳) او سلینا هستینګز او کنتس هانتینګتون (۱۷۰۷ – ۱۷۹۱) ددې له امله چې کالوینیستي میتودیستان و ډېر مشهور وو.^{[۳۰][۳۱][۳۲]}

جورج وایتفیلد په جورجیا کې له خپل ماموریت نه د بېرته راګرځېدو پر مهال د ویسلي له ورونو سره یوځای شو، چې په چټکۍ سره دا جګړه په یوې ملي صلیبي جګړې بدله شوه. وایتفیلد چې د ویسلیانو زده‌کوونکی او همداراز په اکسفورد کې د سپیڅلي بهیر یا کلب فعال او مخکښ غړی و، د خپل بې ریا او دوره یي خدمت پر بنسټ، چې په ازاده هوا کې به یې د زرګونو خلکو په منځ کې تبلیغ کاوه شهرت ترلاسه کړ. د وایتفیلد په څېر د خدمت د پراختیا په برخه کې د جان ویسلي یو اساسي ګام په کروندو، انبارونو او د کلیساوو په انګړونو کې هغو خلکو ته تبلیغ کول و، چې په منظمه توګه به یې د خپلې سیمې اړوند کلیسا په مراسمو کې ګډون نه کاوه. په دې توګه ډېر نوي لار موندونکي میتودیستان هغه کسان و، چې د انګلستان له کلیسا سره یې اړیکې او ارتباط ختم شوی و. ویسلي د مخکې جوړې شوې کلیسا یو مذهبي مشر پاتې شو او په دې یې ټینګار کاوه، چې میتودیستان دې په خپلو سیمه ییزو کلیساوو او دغه راز په میتودیستي ناستو او غونډو کې ګډون وکړي، ځکه چې یوازې یو ګومارل شوی خدمتګار کولای شي، مقدسات، د پاکۍ یا تعمید غسل او د شپې ذکر او اذکار ترسره کړي. ^[۳۳][۳۴]