Аан дойду сылыйыыта
Аан Дойду сылыйыыта (Глобальнай сылыйыы) — Сир уонна Сир байҕалын уутун сыллааҕы орто температууралара сылыйыылара. ХНТ экспердэрэ этиилэринэн Сир орто температуурата киһи-аймах балысханнык сайдыбытын кэннэ (XVIII үйэ иккис аҥаарыттан ыла) 0,7 °C тахсыбыт үһү. Онтон улахан аҥаара бүтэһик 50 сылга буолбут диэн бэлиэтииллэр. Бу төрүөтүнэн киһи айылҕаҕа эппиэтинэһэ суохтук сыһыаннаһан, бастатан туран бырамыысыланнас таһаарар гаастарын (углекислай гаас, метан) дьайыытынан быһаараллар.
Бу экспердар сыаналарынан XXI үйэҕэ Сир орто температуурата 1,1 кыраадыстан 6,4 °C дылы үрдүөн сөп. Ону тэҥэ сорох сирдэргэ температуура намтыан сөп. Сир байҕалын уутун таһыма тыһыынчанан сылларга үрдүу туруо диэн сабаҕалыыллар. Ол байҕал уута улахан теплоемкостааҕынан быһаарыллар.
Байҕал уутун таһыма үрдүүрүттэн ураты өссө сөҥүү түһүүтэ уларыйыан сөп. Онтон сылтаан айылҕа быһылааннара (халаанннааһын, курааннааһын, силлиэлэр уо.д.а.) элбиэхтэрин сөп, тыа хаһаайыстыбатын үүнүүтэ кыччыан сөп, сорох биология көрүҥнэрэ суох буолуохтарын сөп.
Ол гынан баран сорох чинчийээччилэр Аан дойду итийиитин сымыйа дииллэр, сорохтор сылыйыы баар гынан баран киһи сабыдыала манна кыра дииллэр.