Хазар тыла

Хазар тыла — хазар төрөөбүт тыллара, сабаҕалааһын быһыытынан түүр тыллар булгар бөлөҕөр киирэр^[1].

Хазардыы тиэкистэр көстө иликтэр. Хазардар бэйэлэрэ суруйбут үс тиэкис баар, барыта былыргы иврит тылынан суруллубуттар (холобур, Дьэбириэй хазар суруйсуута, Киев суруга). Хазардар рууна суруктаах этилэр, ону туоһулуур араас тааска суруктар бааллар, ол эрээри кинилэр суруктарын чинчийээччилэр кыайан ааҕа иликтэр.

Атын тыллаах былыргы кинигэлэртэн (бастатан туран арааб уонна Византия) 60-ча хазар тус аата уонна сир аата көстүбүт. Олортон сорохторо аат тыл буолаллара быһаарыллыбыт. Холобур, bulan — "таба", kel — "башня", čiček — "сибэкки"; даҕааһын ааттар: alp — "албан", өҥнөр: sār — "белый", sārïg — "саһархай" уо.д.а. Ааттар уонна сололор үксүлэрэ түүрдүүлэр.

Чинчийээччилэр хазар тыла түүр тыллар биир саамай былыргы салаатыгар, ол аата булгар бөлөҕөр киирэрин Саркэл диэн куорат аатын ырытаннар быһаарбыттар. Ону таһынан ал-Истахри уонна ибн-Хаукаль диэн арааб тыллаах айанньыттар хазар тыла булгар тылыгар майгынныырын уонна атын түүр тыллартан уратытын туһунан суруйан хаалларбыттар.

Билиҥҥи тыыннаах түүр тылларыттан хазар тылыгар ордук чугас чуваш тыла буолуон сөп. Хазар тылын сабыдыала атын түүр тылларыгар да баар, холобур, караим, кумык уонна азербайдьаан тылыгар.