Яковлев Иван Яковлевич

Яковлев Иван Яковлевич — (1848 сыл, муус устар 25, Кошки-Новотимбаево, Буинскай уйуос, Симбирскай күбүөрүнэ — 1930 сыл, алтынньы 23 Москуба) — сырдатааччы, педагог, православие миссионера, норуот оскуолаларын төрүттээччи. Казаан үөрэҕин уокуругун чувааш оскуолаларын иниспиэктэрэ (салайааччыта) (1875-1903)^[1] уонна Симбиирскэйдээҕи чувааш учууталларын оскуолатын төрүттээччитэ уонна салайааччыта (1868-1919), аныгы чувааш суругун-бичигин оҥорооччу (1870-с сылларга) уонна чувааш оҕолоругар аналлаах чувааш итиэннэ нуучча тылларын учуобунньуктарын ааптара, суруйааччы, тылбаасчыт, фольклорист. Действительнай статскай советник (1904).

1848 сыллаахха муус устар 25 (уруккуннан 13) Кошки-Новотимбаево диэн чувааш дэриэбинэтигэр төрөөбүт (Симбирскай күбүөрүнэ Буинскай уйуоһа). Ийэтэ — Настасья Васильевна Макарова, кинини төрөөрү өлбүт, аҕата биллибэт, онон бииргэ төрөөбүттэриттэн туһунан атын ыалга иитиллибит. Сэттэ сааһыгар 1856 сылтан Эргэ Бурундуктар диэн сэлиэнньэҕэ оскуолаҕа үөрэммит. Онно нуучча бааһынайын ыалыгар Мушкеевтарга олорбут. 1860 сыллаахха бастыҥ үөрэнээччи буолан Симбирскэйгэ уйуос учуулуссатыгар үөрэнэ киирбит.

Онно үөрэнэн иһэн сыл бүтэһигэр 1 кылаас үөрэнээччилэрин бөлөҕүн кытта саҥа аһыллыбыт Сибрискэй эр дьон гимназиятыгар көһөрүллүбүт. Онно землемерно-таксаторскай кылааска түбэспит, уонна 1863 сыллаахха диэри үөэммит. Бүтэрэн баран Симбирскэй удельнай хонтуоратыгар ыытыллыбыт, онно кээмэйдьит (мерщик) быһыытынан 4 сыл кэриҥэ үлэлээбит.

Бу кэмҥэ Иван Яковлев элбэхтик Симбирскэй, Казанскай уонна Самарскай күбүөрүнэлэринэн айаннаабыт, ол сылдьан нуучча, татаар, чувааш, эрзя омуктар хайдах олороллорун кэтээн көрбүт. XIX үйэ 60-с сылларыгар тарҕаммыт либеральнай өйүктэр сабыдыалларынан чувааш омугун олоҕун үөрэхтээһин көмөтүнэн чэпчэтэр туһунан толкуйдуур буолбут. Бу сылдьан чувааш култууратын сөргүтэр үлэни ыытар былааннаммыт. Бу былааннарын олоххо киллэрээри салгыы үөрэнэр туһунан санаталыыр буолбут.