Улун

Улун эбэтэр өрүс улуна (нууч. длинноносый крохаль, лат. Mergus serrator L.) — уһун синньигэс тумустаах орто кустарга киирэр сэдэх көтөр.

Атыыра саас дьэрэкээн өҥнөөх буолар. Төбөтө, кынаттара, кутуруга хара, моонньун иннэ хара бээтинэлэрдээх кытархайдыҥы-хоҥор. Иһэ үрүҥ, кынатыгар үрүҥ сиэркилэлээх. Төбөтүгэр көҕүллээх. Тумса кыһыл, хара үрдүнэн кырыылаах уонна төбөлөөх, атахтара оранжевай.

Саха сиригэр улун ойуур зонатыга барытыга уйаланар. Өлүөнэ, Дьааҥы уонна Халыма хочолорунан муораҕа тиийэ тарҕанар. Ахсаана ханна да аҕыйах. Өрөспүүбүлүкэ таһыгар хотугу уонна киин ойуур уонна ойуурдаах туундара зоналарыгар Европаҕа, Азияҕа уонна Хотугу Америкаҕа баар. Кыстыыр сирдэрэ: Курил арыылара, Дьоппуон арыылара уонна Корея. Аҕыйах ахсааннаах кустар Илин Камчааткаҕа, Командор арыыларын таһыгар, Илин Кытайга кыстыыллар. Хотугу Америкаҕа Чуумпу байҕал кытылыгар кыстыыллар.

Саас Туймаада хочотунан ыам ыйын иккис декадатыгар көтөн ааһаллара саҕаланар. Маассабай кэлиитэ ыам ыйын үһүс декадатыгар, бэс ыйын саҥатыгар буолар. Саха сирин киинигэр бэс ыйын бастакы аҥаарыгар сымыыттыыр. Үксүн бу кустар балыктаах улахан күөллэр кытылларыгар, хапталга устар өрүстэргэ уйаланар. Уйаларын сиргэ, ойуур саҕата ууга ыган кэлэр сиригэр, күөл кытыытынааҕы хонууларга, таастар быыстарыгар туттар. Онто уҥкучахха оту уонна ньуолах түүнү ууран оҥоһуллубут буолар. Толору уйаҕа 7-9 от күөхтүҥү саһархай сымыыт баар буолар. Оҕолоро от ыйын иккис декадатыгаh тахсан бараллар. Күһүҥҥү көтүүтэ орто Өлүөнэҕэ балаҕан ыйын ортотуттан алтынньы бастакы декадатыгар дылы буолар. Биирдиилээн көтөрдөр өрүскэ кыдьымах тахсыар дылы баар буолаллар.

Аһылыга балык. Өрүскэ күстэх, кыһыл харах, алыһар оҕотун, күөллэргэ кыра быччыкылары уонна мундуну сиир. Арыт уу үөннэрин сиир: тоноҕосчуттар ыамаларын, уу хомурдуостарын, атын үөннэрин сиир.