1595

Ovo je članak o godini 1595.

Događaji

16. 1. - Mehmed III je novi osmanski sultan (do 1603), ubio je 19-oro braće i polubraće, njegova majka Safiye Sultan je jedna od najmoćnijih žena u osmanskoj istoriji.
28. 1. - Sklopljen savez kralja Rudolfa i erdeljskog vojvode Žigmunda Batorija protiv Turaka^[1].

22. 3. - Walter Raleigh, koji inače traži El Dorado, pronašao Pitch Lake ("Jezero katrana") na Trinidadu.

14. 4. - Proglas kralja Rudolfa kršćanskim poglavicama u Kraljevini Bosni i susednim pokrajinama - poziv na ustanak, po ugledu na vojvode Erdelja, Vlaške i Moldavije i "brojne Rašane" u gornjoj Ugarskoj^[2].
26. 4. - Marino Grimani je novi mletački dužd (do 1605).

15. 5. - Sabor u Zagrebu, Tomo Erdedi položio bansku čast; kralj u srpnju određuje zagrebačkog biskupa Gašpara Stankovačkog i baruna Ivana II. Draškovića za administratore^[3].
18. 5. - Tjavzinski mir okončava Rusko-švedski rat: Rusija dobila nazad teritorije izgubljene 1583, sem Narve.
20. 5. - Vlaški vojvoda Mihaj Hrabri priznao sizerenstvo erdeljskog Žigmunda (koji mu pomaže protiv Turaka), dok je moldavski vojvoda Aron Tiranin u ovo vreme zarobljen i svrgnut jer to nije želeo.

5. 6. - Bitka kod Fontaine-Françaisea, pobeda Anrija IV nad Špancima.
10. 6. - Saveznici spalili Nikopol u Bugarskoj, vođa erdeljskih hajduka Horvat provaljuje do Sofije; Ferhat paša je bolestima i nestašicom hrane zadržan u Jedrenu^[1]. Harambaše Novak Debeljak i Starina Novak provaljuju u Bugarsku i Srbiju, nesigurni putevi u zapadnoj i centralnoj Srbiji^[4].
12. 6. - Brestovska unija: kijevska mitropolija odlučila priznati papu.

1. 7. - Kršćanska vojska grofa Karla Mansfelda napala Ostrogon^[5].
6. 7. - Sinan-paša ponovo veliki vezir, u avgustu će preći u Vlašku.
21. 7. - Álvaro de Mendaña de Neira otkrio Markiska ostrva: početni dobri odnosi se pretvorili u sukob u kome je poginilo oko 200 domorodaca.

4. 8. - Mansfeldova vojska porazila tursko pojačanje budimskog beglerbega Ostrogonu, zarobljeno 37 topova.
kolovoz - Slavonski general Herberstein upada u pakračko-cernički sandžak ("Mala Vlaška") i opsjeda Cernik^[2].
23. 8. - Bitka kod Călugărenija je pobeda Mihaja Hrabrog nad Sinan-pašom blizu Đurđua ali se ipak mora povući
- Turci zauzimaju Bukurešt i Trgovište, Saturdži Muhamed postavljen za beglerbega^[6].
14. ili 24. 8. - Grof Mansfeld umro, dolazi nadvojvoda Matija.

1. 9. - Kod Čaklovca poražen bosanski beglerbeg Apardi koji je išao u pomoć Cerniku; nakon ovoga dolazi do ustanka raje u pakračkom i požeškom sandžaku (ističe se hajduk Lovro Ilić), "do 300 sela" se oslobodilo turske vlasti^[2].
2. 9. - Turci u Ostrogonu se predali, zatim se i Višegrad predaje bez otpora.
22. 9. - U okršaju pred Petrinjom smrtno ranje Rustan-beg.
24. 9. - Eggenbergova vojska ulazi u ispražnjenu Petrinju, nakon čega Turci napuštaju i Hrastovicu i Gore; u listopadu će biti organizirana Petrinjska kapetanija^[7].

5. 10. - General Herberstein izveštava o razgovoru sa požeškim vladikom Vasilijem - "Vlasi" su spremni preći u kršćansku Slavoniju^[8].
18. 10. - Saveznička vojska povratila vlaško Trgovište.
30. 10. - Bitka kod Đurđua je pobeda Mihaja Hrabrog i Žigmunda Batorija, Turci izbačeni iz Vlaške, koja će zahvaljujući tome biti vazal a ne provincija Osmanskog carstva.
- U ovo doba Erdeljci uz pomoć lokalnih Srba zauzimaju Lipovo, Čanad, Vršac, Arad, Fačet i dr.^[9]

Starina Novak ("Baba Novak") prišao Mihaju Hrabrom^[10]^[11].
Aleksandar Komulović u Rusiji, u papinskoj misiji stvaranja antiturske koalicije.
Podignuta Arnaudija džamija u Banjoj Luci.
Derviš-paša Bajezidagić - Mostarac je beglerbeg Bosne (do 1603).
Faust Vrančić izdao je petojezični rječnik.
Nastao Korenić-Neorićev grbovnik.
U turskom dokumentu se pominje "arnautska tajfa" (razbojnička družina) koja hara u Pološkoj kotlini^[12].
Sofi Sinan-paša (različita ličnost od Sinan-paše) počeo gradnju džamije u Prizrenu^[13].
Josip Rabata vicedom u Kranjskoj, koja obuhvaća i Rijeku i Pazinsku grofoviju^[14].
Bartholomaeus Pitiscus uveo termin "trigonometrija".
Šekspir: moguće prvo izvođenje komada Romeo and Juliet i A Midsummer Night's Dream.
Antiturski pokreti 1595-96^[15]:
- U Kliškom sandžaku Poljičani pod knezom Pavlom Pavićem
- U Hercegovačkom episkop Visarion s knezovima (među kojima i Grdan)
- U Skadarskom Arbanasi i Brđani
- U Pećkom patrijarh Jovan.
1594-95 - Nezvanična španska ekspedicija Umane i Leybe na Velikim ravnicama.
1595-96 - U Osmanskom carstvu se pooštravaju odredbe o vezanosti raje za zemlju, "čift bozan resmi" (pristojba za napuštenu i zapuštenu zemlju) povećana sa 75 na 300 akči po čiftluku (raja često napušta zemljoradnju u korist trgovine i obrta)^[16].

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1595.

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1595.

Vjekoslav Klaić, Svezak treći: dio prvi..... Prva knjiga: Doba kraljeva Ferdinanda I., Maksimilijana i Rudolfa (1527-1608) (archive.org)
Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959