Vosges
Vosges ( shqiptimi frëngjisht: [voʒ] (
dëgjoni); Shqip: Vosgesi ) është një departament në rajonin Grand Est në Francën Verilindore. Ajo mbulon një pjesë të vargmalit malor Vosges, sipas të cilit edhe është emërtuar. Vosges përbëhet nga tre rrethe, 17 kantone dhe 507 komuna, [1] duke përfshirë Domrémy-la-Pucelle, ku lindi Zhan d'Arku . [2] Në vitin 2019, ajo kishte një popullsi prej 364,499 me një sipërfaqe prej 5,874 km 2 (2,268 sq mi); [3] prefektura e saj është Épinal .
Vosgesi | |
|---|---|
   .jpg) Clockwise from top: Épinal seen from the castle ruins, Bussang, Bruyères with Mont Avison in the background, La Bresse | |
 Flamuri  Stema | |
 Vendndodhja e Vosgesit në Francë | |
| Koordinatat: 48°10′N 06°25′E / 48.167°N 6.417°E | |
| Shteti | Franca |
| Rajoni | Grand Est |
| Prefektura | Épinal |
| Subprefectures | Neufchâteau Saint-Dié-des-Vosges |
| Qeveria | |
| • President of the Departmental Council | François Vannson[1] (LR) |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 5.874 km2 (2,268 sq mi) |
| Popullsia (Janar 2019) | |
| • Gjithsej | 364.499 |
| • Vendi | 67ti |
| • Dendësia | 62/km2 (160/sq mi) |
| Zona kohore | UTC+1 (CET) |
| • Verës (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Department number | 88 |
| Arrondissements | 3 |
| Cantons | 17 |
| Communes | 507 |
| ^1 French Land Register data, which exclude estuaries and lakes, ponds and glaciers larger than 1 km2 | |
Historia
Lufta njëqindvjeçare
Zhan d'Ark lindi në fshatin Domrémy, asokohe në pjesën franceze të Dukatit të Barit, ose Barrois mouvant, që ndodhet në perëndim të Mëzë . Pjesa e dukatit që shtrihej në lindje të Mëzës ishte pjesë e Perandorisë së Shenjtë Romake . Dukati i Barit më vonë u bë pjesë e provincës së Lorenës . Fshati Domrémy u riemërua Domrémy-la-Pucelle për nder të Zhanës. [4]
Revolucioni Francez
Departamenti i Vosgesit është një nga 83 departamentet origjinale të Francës, i krijuar më 4 mars 1790 gjatë Revolucionit Francez . Përbëhej nga territore që kishin qenë pjesë e provincës së Lorenës . Në gjermanisht quhet Vogesen .
Në 1793, Principata e pavarur e Salm-Salmit (qyteti Senones dhe rrethinat e tij), i mbyllur brenda departamentit të Vosgesit, iu aneksua Francës dhe u përfshi në Vosges. Në 1795, zona e Schirmeckut u shkëput nga departamenti i Rinit të Ulët dhe u përfshi në departamentin e Vosgesit. [5] Departamenti Vosges atëherë kishte një sipërfaqe prej 6,127 km 2, të cilën e mbajti deri në 1871.
Në 1794, Vosges ishte vendi i një beteje të madhe midis forcave të Francës Revolucionare dhe Koalicionit Aleat. Sheshi më i vjetër në Paris, Place Royale, u riemërua Place des Vosges në 1800 kur departamenti u bë i pari që paguajti taksat e reja revolucionare.
Lufta Franko-Prusiane
Pas humbjes së Francës në Luftën Franko-Prusiane të 1870-1871, 4% e departamentit të Vosgesit në verilindjen ekstreme iu aneksua Perandorisë Gjermane nga Traktati i Frankfurtit me arsyetimin se njerëzit atje flisnin dialekte gjermanike. Zona e aneksuar më 18 maj 1871, korrespondonte me kantonin e Schirmeckut dhe gjysmën veriore të kantonit Saales . Schirmeck dhe Saales kishin qenë historikisht pjesë e Alzasës . Këto territore, së bashku me pjesën tjetër të Alzasës dhe territoret e aneksuara të Lorenës, u bënë pjesë e Reichsland -itElsaß-Lothringen . Kështu, zona e departamentit të Vosgesit u reduktua në 5,874 km 2.
Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore
Në vitin 1919, me fitoren e aleatëve në Luftën e Parë Botërore, Alsace-Lorraine u kthye në Francë nga Gjermania në Traktatin e Versajës . Megjithatë, Schirmeck dhe Saales nuk u kthyen në departamentin e Vosges, por në vend të kësaj u përfshinë në departamentin e rikrijuar Bas-Rhin .
Një mision fatkeq i Shërbimit Special Ajror (SAS) i quajtur Operacioni Loyton u zhvillua në pyjet e Vosgesit në 1944.
Varreza të ndryshme ushtarake ndodhen në departament, më e madhja prej të cilave është Varrezat Amerikane dhe Memoriali Epinal në Dinozé, afër Épinalit . Ajo u ndërtua nga Divizioni i 45-të i Këmbësorisë Amerikane në shtator 1944 dhe përfundoi në 1959. Aty janë varrosur 5253 ushtarë të vrarë gjatë luftimeve në Francë, Vosges, luginën e Rhine dhe Gjermani. [6]
Gjeografia
Ndërsa pjesa perëndimore e Vosges është tokë e sheshtë sedimentare (e përshtatshme për ujërat minerale), pjesa lindore dominohet nga vargmali i Vosges dhe Parku Natyror Ballons des Vosges . Hohneck në 1363 m është maja më e lartë e departamentit të Vosges. [7] Monts Faucilles përshkojnë jugun e departamentit në një kurbë të gjerë që bie në veri në pllaja të ngritura, në jug duke rrethuar pellgun e sipërm të lumit Saône . Ky zinxhir, që ndan pellgjet e Ronës dhe Rinit, përbën një pjesë të pellgut ujëmbledhës evropian midis pellgjeve të Mesdheut dhe Atlantikut. 48% e departamentit mbulohet nga pyje dhe pyje (i treti më i lartë në Francë), ndërsa 45% e tokës është në përdorim bujqësor. [8]
Saona (e emërtuar pas perëndeshës kelte Sagona) [9] ngrihet në Vioménil, në Vosges. Përmes tij kalon edhe lumi Anger .
Qytetet kryesore
Komuna më e populluar është Épinal, prefektura. Që nga viti 2019, ka 9 komuna me më shumë se 5000 banorë: [10]
| Komuna | Popullsia (2019) |
|---|---|
| Épinal | 32256 |
| Saint-Dié-des-Vosges | 19,576 |
| Golbey | 8798 |
| Thaon-les-Vosges | 8634 |
| Gérardmer | 7807 |
| Remiremont | 7691 |
| Neufchâteau | 6636 |
| Raon-l'Étape | 6205 |
| Rambervillers | 5096 |
Demografia
Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1801:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kultura
Qyteti i fortifikuar romak i Grandit, që ndodhet 30 km nga Toul, ka një amfiteatër dhe një tempull të Kultit të Apollonit . Në La Bure, që ndodhet pak kilometra larg Saint-Dié-des-Vosges, arkeologët kanë gjetur prova për banimin njerëzor që nga viti 2000 para Krishtit.
Kalatë Séré de Rivières
Si zonë kufitare, rajoni i Vosgesit ishte një rrugë për pushtim të mundshëm. Si të tilla, katër kala të rëndësishme u ndërtuan në departament: Kalaja Bourlémont në Mont-les-Neufchâteau (ndërtuar midis 1878 dhe 1881); Uxegney Fort (ndërtuar midis 1882 dhe 1884); Bois l'Abbé Fort (ndërtuar në 1884 dhe 1885); dhe Fort Le Parmont në Remiremont (ndërtuar midis 1874 dhe 1876). [11]
Turizmi
Fortesa e Epinalit
Shtëpia e lindjes së Zhan d'Arkut në Domrémy-la-Pucelle
Statuja e Zhan d'Arkut e ngritur në vitin 1909 në ish kufirin me Alzasë-Lorenën
Vargmali Vosges në La Bresse
Katedralja Saint-Dié
Lac de Gérardmer
Rainkopf
.jpg)
