Istorija Azije

Više od 1000 godina Indija je bila glavna razvojna snaga ove regije i predstavljala je model za kulturu, umetnost i religiju Jugoistočne Azije. Njen je uticaj počeo je da opada nakon 1300. godine. Od 300. godine indijski su trgovci plovili do Tajlanda, Malezije, Indonezije i Filipina. Od početka 13. veka arapski trgovci širili su islam duž morskih trgovačkih puteva. Od početka 16. veka ova regija trgovala je i sa Evropom.

• Sijam

Vekovima su talasi doseljenika sa severa stizali u Sijam (Tajland) i ženidbeno se vezivali sa starosedelačkim plemenima. U 13. veku jedno je pleme Taj, ujedinilo Sijam u jednu državu sa jednim vladarom i jednom religijom - budizmom.

Vekovima su jedini putnici u negostoljubljivim krajolicima srednje Azije bili trgovci koji su koristili Put svile. Godine 1398. mongolski ratnik Timur (1336—1405) poreklom iz stepa osnovao Srednjeazijsko carstvo. Godine 1369. Timor je svoj glavni grad premestio u bogati Samarkand u današnjem Uzbekistanu. Grad je doživeo svoje zlatno doba i postao arhitektonski dragulj srednje Azije budući da su Timur i njegovi naslednici tamo podigli palate, astronomske opservatorije i islamske škole. Početkom 16. veka nomadi Uzbeci napali su ovaj grad.

Tokom 17, 18. i 19. veka cvetala je trgovina, iako su neke azijske zemlje za neupućene bile zatvorene. Rusija i evropske zemlje kupovale su svilu, čaj i porculan iz Kine. Indija je trgovala sa svetom i bila je poznata po svom ručno tkanom tekstilu, kao što je turska mustra koji je bio tradicionalni indijski uzorak. Tokom tog perioda zapadne su snage postale sve zainteresovanije za pripajanje azijskih teritorija radi trgovinskih ciljeva. Tokom 19. veka Rusija se proširila do srednje Azije. Britanci su strahovali da su Rusi naumili da preuzmu Indiju, pa su se dve zemlje počele uhoditi. Britanci su to nazvali Velikom igrom; Rusi su je poznavali kao Turnir senki.

Dinastija Mandžuraca

Kineska dinastija Mandžuraca (1664—1911) bila je ekspanzionistička i širila je kulturu zauzimanjem drugih teritorija, kao što su Mongolija (1697), Tibet (1751) i istočni Turkestan (1760). Međutim, kod kuće se ekonomska situacija pogoršavala. U 17. i 18. veku Kina, Japan, Koreja i Sijam (Tajland) pružili su otpor evropskoj ekspanziji. Kina je ograničila trgovinu sa Evropom na luke Makao i Kanton, Japan je trgovao samo sa Holandijom u Nagasakiju, a Koreja se zatvorila prema zapadu. Godine 1688. revolucijom u Sijamu okončani su francuski pokušaji da stekne uticaj u Bangkoku.

U 19. veku evropske sile kolonizovale su veći deo Azije; Britanci su preoteli Burmu, Malajsko poluostrvo, Severni Borneo i Hongkong, Francuzi su dominirali Indokinom, Holanđani su kontrolisali Indoneziju, dok su Rusi pripojili provincije u srednjoj Aziji. Krajem 16. veka španska kolonijalna vlast nagnala je Filipince da postanu rimokatolici, a misionarima je davala novčanu potporu. Do 18. veka većina je Filipinaca je u gradovima i nizinskim područjima prešla na katolicizam. Ostrvo Mindanao, međutim, okrenulo se islamu koji su tamo doneli muslimanski trgovci.

Zlatni istok

Kako je Evropa u 19. veku vojno i industrijski jačala tako se i širila, a Azija je postala bogat izvor hrane i sirovina. Evropski doseljenici razvijali su plantaže čaja, kafe i gume, osnivali rudnike, eksploatisali drvenu građu Azije i trgovali zlatom, srebrom i dragim kamenjem. Godine 1886. Burma je izgubila samostalnost i potpala pod Britaniju nakon niza ratova. To preuzimanje bilo je više strateške nego trgovačke naravi; Britanci su želeli da spreče da Francuzi steknu prevelik uticaj u Aziji.

• Pobuna

Od pedesetih godina 19. veka počelo je da dolazi do pobuna protiv evropskog uplitanja u azijske poslove. Godine 1857. došlo je do Sepojske pobune u Indiji, a početkom 20. veka do Bokserskog ustanka u Kini. Obe pobune bile su protesti protiv zapadnjačke moći i kulture. Bile su ugušene od strane zapada ili kolonijalne vlasti.

• Rama V

Čulalonkorn (1853—1910) postao je sijamski kralj Rama V 1668. godine. Putovao je širom i odlučio da ojača svoju zemlju procesom modernizacije. Stvorio je modernu vojsku, civilnu službu i obrazovni sistem. Iako je Tajland izgubio nekoliko provincija u korist Britanije i Francuske, uspeo je da očuva svoj uticaj i nezavisnost.

Vremenska tabela

Nakon Prvog svetskog rata došlo je do porasta azijskog nacionalizma (vere u nezavisnost). Godine 1918. arapske vođe su srušile tursku vlast. Težnja Židova za stvaranjem nezavisne države dobila je potporu. Godine 1933. naselilo se u Palestini 238.000 Židova, a 1948. osnovana je država Izrael.

Drugi svetski rat

Između 1941. i 1942. godine Japan je okupirao Burmu, Indokinu i Indoneziju. Nakon užasa okupacije, sva su ova područja odbijala svaku stranu vlast. U Kini je Japancima otpor pružila komunistička gerila zadobivši tako popularnost i političku potporu. Tokom Drugog svetskog rata Japanci su gradili željezničku prugu koja je spajala Burmu i Tajland, a služila je opskrbljavanju japanskih jedinica u Burmi. Hiljade azijskih radnika i zapadnih zatvorenika umrlo je od neishranjenosti, bolesti i iscrpljenosti gradeći 420 km pruge koja je postala poznata kao Željeznička pruga smrti.

Pokreti za nezavisnost

Nakon 1945. mnoge su azijske zemlje svrgnule kolonijalnu vlast. Godine 1947. Indija i Pakistan borbom su stekle nezavisnost od Britanije, a 1948. zaživjela je domovina Židova, Izrael. Indonezija je stekla nezavisnost od Holandije 1949. godine, nakon četvorogodišnje borbe. Francuzi su pokušali da spreče osamostaljenje Vijetnama, ali poraženi su 1954. godine. Ostale francuske kolonije, Laos i Kambodža, stekle su nezavisnost 1954. odnosno 1953. godine.

Komunistička Azija

Godine 1949. komunisti su utemeljili Narodnu Republiku Kinu, najveću komunističku zemlju na svetu. Godine 1954. Severni Vijetnam stvorio je nezavisnu komunističku državu. Od 1960-ih komunistički pokreti u Indoneziji i Maleziji pretili su svrgavanjem postojećih vlasti.

• Srednjeistočni sukobi

Od 1948. godine Srednjim istokom dominira arapsko-izraelski teritorijalni sukob kao što je rat 1973. (kad su Egipat i Sirija napali Izrael). Postoje i sukobi među arapskim zemljama, na primer rat između Iraka i Irana (1980—1988). Iako je naftni procvat olakšavao ovakvu situaciju smanjujući siromaštvo, situacija na Srednjem istoku i dalje je bila nestabilna.

• Vijetnamski rat

Od 1954. komunisti iz Severnog Vijetnama silom su hteli da se ujedine sa nekomunističkim Južnim Vijetnamom. Prvobitno građanski rat, vijetnamski rat je eskalirao u međunarodni sukob s postupnom intervencijom Sjedinjenih Država 1960-ih. Usledili su porazi i brojne ljudske žrtve pa se SAD odlučio povući 1973. Godine 1975. snage severa ujedinile su obe polovine Vijetnama.

• Tajvanska izvozna roba

Tajvan je tradicionalno izvozio poljoprivredne proizvode kao što su šećer, ananas i banane, ali 1980-ih godina počeo je da izvozi moderne elektronske proizvode kao što su kompjuteri, televizori i prenosni telefoni.

Vremenska tabela