Ғарбгароӣ

Ғарбгароӣ дар асрҳои 18-19 дар ҳаёти иҷтимоию маънавии Шарқ аввал дар муҳити буржуазияи миллии навтавлидёфта зери таъсири капитализми Ғарб ва баъдан дар доираҳои зеҳнӣ ва илмии мардумони Шарқ, ки идеологҳои буржуазияи навтавлид буданд, ташаккул ёфт. Ғарб дар се садаи охир бо сабаби ком­ёбӣ дар самти рушди илму техника ва иқтисодиёти пешрафта, на танҳо ҳаёти иқтисодию сиёсии кишварҳои мусулмониро дар тобеияти худ қарор дод, балки кӯшиш мекард, ки тамоми ҷанбаҳои ҳаёти маънавию фарҳангии он­ҳоро низ зери нуфузи худ дарорад. Ин сиёсатро Руссия ҳам дар замони ҳукумати под­шо­ҳӣ ва Иттиҳоди Шӯравӣ дар кишварҳои Осиёи Мар­ка­зӣ пиёда месохт.

Сабаби зуҳури ғарбгароӣ на танҳо дар қафомонии ҳаёти илмӣ-тех­никӣ, иқтисодию иҷтимоӣ ва сиёсии мамлакатҳои Шарқ, балки дар огоҳии сатҳӣ ва шинохти яктарафаи онҳо аз дас­то­вардҳои тамаддуни Ғарб низ буд. Фарҳанг ва тамаддуни Ғарб аз пуштибонии дониш ва коршиносии ҷадид бар­хур­дор буд, аммо олами Шарқ дар он замон чунин имкон надошт, аз ин рӯ, ба таъсири фарҳангу тамаддуни неруманди ғар­бӣ дучор омад. Азбаски Шарқ дар рӯбарӯи ҳу­ҷум­ҳои рӯ­заф­зуни тамаддунию фарҳангии Ғарб истодагарӣ карда натавонист, зери фишори он монда, ба «ҳайрати фар­ҳангӣ» афтод, ки ин оқибат Ғарбгароӣ-ро ба бор овард. Ғарбгароӣ робитаи инсонро аз таърихи гузаштаи худ гусаста, аз ин нигоҳ маънои асо­лат­бохтагӣ, беҳувиятиро дорад.

Дар заминаи Ғарбгароӣ ғарбзадагӣ зуҳур мекунад, ки ҳолати ифротии он аст. Ғарбзада фардест, ки ба бегонагон тақ­лид мекунад. Дар киш­варҳои шарқӣ дар муқобили ғарбгароӣ падидаи шарқгароӣ зуҳур кард, ки ҳадафи асосии он тоза кардани ҳаёти фар­ҳан­гию маънавӣ ва та­факкури ҷомеа аз ғарбгароӣ аст. Му­нақ­қидони ғарбгароӣ баъ­зан ба иф­рот роҳ дода, дар ақиб­мон­дагии Шарқ тан­ҳо Ғарб­ро айбдор дониста, дар айни замон дигар сабаб­ҳои қафомонии он, аз ҷумла таассуби диниеро, ки сад­со­ла­ҳо ба рушди илму техника монеа эҷод кард ва он­ро побанди дастовардҳои Ғарб сохт, нодида мегиранд. Ғарбгароӣ аз ғарб­ши­но­сӣ тафовут дорад, чунки ғарб­ши­носӣ шинохти во­қеъ­би­нонаву ҳамаҷонибаи Ғарб ва интихобу истифодаи бошууронаи дастовардҳои навини фар­ҳан­гу тамаддуни он бо назардошти манфиатҳои миллии шар­қӣ аст.

• Ғарбгароӣ / Қ. Нурулҳақов // Ғ — Дироя. — Д. : СИЭМТ, 2016. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 5). — ISBN 978-99947-33-67-5.