Gastroenteritis

Ang gastroenteritis ay karaniwang kinasasangkutan ng parehong pagtatae at pagsusuka,^[5] o mas hindi karaniwan, ay nagpapakita ng isa lamang o ng isa pa.^[1] Maaari ring magkaroon ng pamumulikat ng tiyan.^[1] Ang mga palatandaan at sintomas ay karaniwang nagsisimula ng 12–72 oras pagkatapos makuha ang nakakahawang agent.^[6] Kung sanhi ng birus na agent, ang kondisyon ay karaniwang nalulutas sa loob ng isang linggo.^[5] Ang ilan sa mga sanhi ng birus ay maaaring may kasama ring lagnat, pagkapagod, sakit ng ulo, at pananakit ng kalamnan.^[5] Kung ang ang dumi ay may dugo, ang sanhi ay malamang na hindi birus^[5] at mas malamang na sanhi ng bakterya.^[7] Ang ilang mga impeksiyon na sanhi ng bakterya ay maaaring may kasamang matinding pananakit ng tiyan at maaaring tumagal ng ilang mga linggo.^[7]

Ang mga batang nahawahan ng rotabirus ay karaniwang ganap na gumagaling sa loob ng tatlo hanggang walong araw.^[8] Gayunpaman, sa mga mahihirap na bansa, ang paggamot ng mga matinding impeksiyon ay madalas na hindi nakukuha at ang paulit-ulit na pagtatae ay karaniwan.^[9] Ang pagkaubos ng tubig sa katawan ay isang karaniwang kumplikasyon ng pagtatae,^[10] at ang isang bata na may malaking antas ng pagkaubos ng tubig sa katawan ay maaaring magkaroon ng matagal na capillary refill o muling pagpuno ng capillary sa dugo, mahinangpagkabanat ng balat, at hindi normal na paghinga.^[11] Ang paulit-ulit na impeksiyon ay karaniwang nakikita sa mga lugar na may hindi sapat na kalinisan at malnutrisyon,^[6] naantalang paglaki, at maaaring magresulta sa pangmatagalang pagkaantala ng kamalayan.^[12]

Ang reaktibong arthritis ay nangyayari sa 1% ng mga tao kasunod ng pagkakaroon ng impeksiyon sa Campylobacter na uri, at ang Guillain-Barre syndrome ay nangyayari sa 0.1%.^[7] Ang hemolytic uremic syndrome (HUS) ay maaaring mangyari bilang resulta ng impeksiyon sa Escherichia coli o Shigella na mga uri na gumagawa nglason na Shiga, na nagreresulta sa mababang bilang ng platelet, mahinang paggana ng bato, at mababang bilang ng pulang selula ng dugo (sanhi ng kanilang pagkasira).^[13] Mas madaling mahawa ang mga bata ng HUS kaysa sa mga nasa sapat na gulang.^[12] Ang ilang mga impeksiyon na sanhi ng birus ay maaaring lumikha ng hindi malalang mga kumbulusyon sa sanggol.^[1]

Ang mga birus (lalo na ang rotabirus) at ang mga uri ng bakterya na Escherichia coli at Campylobacter ang mga pangunahing sanhi ng gastroenteritis.^[6][14] Gayunpaman, maraming ibang nakakahawang bagay ang maaaring magdulot sa sakit na ito.^[12] Ang mga hindi nakakahawang sanhi ay nakikita paminsan-minsan, ngunit ang mga ito ay malamang na hindi sanhi ng birus o bakterya.^[1] Ang panganib ng impeksiyon ay mas mataas sa mga bata dahil sa kanilang kakulangan sa panlaban sa sakit at medyo hindi sapat na kalinisan.^[1]

Sanhi ng birus

Ang mga birus na kilalang nagdudulot ng gastroenteritis ay kinabibilangan ng rotabirus, norobirus, adenobirus, at astrobirus.^[5][15] Ang rotabirus ang pinaka-karaniwang sanhi ng gastroenteritis sa mga bata,^[14] at lumulikha ng parehong mga bilang ng pangyayari sa parehong maunlad at sa mga mahirap na bansa.^[8] Ang mga birus ang nagdudulot ng 70% ng mga kaso ng nakakahawang pagtatae sa pambatang pangkat na edad.^[16] Ang rotabirus ay mas hindi karaniwan sa mga nasa sapat na gulang dahil sa kanilang nakuhang panlaban sa sakit.^[17]

Ang norobirus naman ang pangunahing sanhi ng gastroenteritis sa mga nasa sapat na gulang sa Amerika, na nagdudulot ng mas mataas sa 90% ng mga paglaganap.^[5] Ang mga lokal na epidemya na ito ay karaniwang nagaganap kapag may ilang grupo ng mga tao na gumugugol ng oras nang magkakalapit sa isa’t-isa, tulad ng sa mga barkong pang-krusero,^[5] sa mga ospital, o kahit sa mga restawran.^[1] Maaaring manatiling nakakahawa ang mga tao kahit natapos na ang kanilang pagtatae.^[5] Ang norobirus ang sanhi ng humigit-kumulang na 10% ng mga kaso sa mga bata.^[1]

Sanhi ng bakterya

Sa mga maunlad na bansa, ang Campylobacter jejuni ang pangunahing sanhi ng gastroenteritis na sanhi ng bakterya at kalahati ng mga kasong ito ay iniuugnay sa pagkakalantad sa manok.^[7] Sa mga bata, ang bakterya ang sanhi ng humigit-kumulang 15% ng mga kaso at ang mga pinaka-karaniwang mga uri ay ang Escherichia coli, Salmonella,Shigella, at Campylobacter.^[16] Kung ang pagkain ay nakontamina ng bakterya at nanatili sa temperatura ng silid ng ilang oras, dumadami ang mga bakterya at tumataas ang panganib ng impeksiyon sa mga kumakain ng pagkaing ito.^[12] Ang ilang mga pagkain na karaniwang iniuugnay sa sakit ay kinabibialngan ng hilaw o hindi masyadong luto na karne, manok, pagkaing-dagat at itlog; mga hilaw na talbos; gatas na hindi pinakuluan at mga malalambot na keso; at mga katas galing sa prutas at gulay.^[18] Sa mga bansang mahirap, lalo na sa bahagi ng Sahara sa Aprika at Asya, ang kolera ang isang karaniwang sanhi ng gastroenteritis. Ang impeksiyon na ito ay karaniwang naisasalin sa pamamagitan ng kontaminadong tubig o pagkain.^[19]

Ang nakakalason na Clostridium difficile ay isang mahalagang sanhi ng pagtatae na mas nangyayari sa mga matatanda.^[12] Maaaring madala ng mga sanggol ang bakteryang ito nang hindi nagkakaroon ng mga sintomas.^[12] Ito ang isang karaniwang sanhi ng pagtatae sa mga nasa ospital at ito ay madalas na iniuugnay sa paggamit ng mga antibyotiko.^[20] Ang nakakahawang pagtatae na Staphylococcus aureus ay maaari ring mangyari sa mga gumamit ng mga antibyotiko.^[21] " Ang pagtatae ng manlalakbay" ay isang karaniwang uri ng gastroenteritis na sanhi ng bakterya. Ang gamot na nagpapahupa ng asido ay mukhang dinadagdagan ang panganib ng malubhang impeksiyon pagkatapos ng pagkakalantad sa ilang bilang ng mga organismo, kabilang ang mga Clostridium difficile, Salmonella, at Campylobacter na uri.^[22] Mas mataas ang panganib para sa mga umiinom ng mga proton pump inhibitor kaysa sa mga gumagamit ng mga H2 antagonist.^[22]

Parasitiko

Maaaring maging sanhi ng gastroenteritis ang ilang bilang ng mga mga protozoan – ang pinaka-karaniwan ay ang Giardia lamblia – ngunit ang mga uri na Entamoeba histolytica at Cryptosporidium ay kasama rin.^[16] Bilang isang grupo, ang mga bagay na ito ay binubuo ng humigit-kumulang na 10% ng mga kaso sa mga bata.^[13] Ang Giardia ay mas karaniwang nangyayari sa mga mahihirap na bansa, ngunit ang bagay na ito ang nagiging sanhi ng ganitong uri ng sakit sa halos lahat ng lugar.^[23] Karaniwang nangyayari ito sa mga taong naglakbay sa mga lugar na may mataas na pagkalat nito, mga batang inaalagan sa mga sentro ng pang-umagang pag-aalaga (daycare) , mga lalaking nakikipagtalik sa ibang lalaki, at pagkatapos ng mga kalamidad.^[23]

Pagsasalin

Ang pagsasalin ay maaaring mangyari sa pamamagitan ng pag-inom ng kontaminadong tubig, o kapag ang mga tao ay nagbabahagi ng mga personal na bagay.^[6] Sa mga lugar na mayroong tag-ulan at tag-init na mga panahon, ang kalidad ng tubig ay karaniwang lumalala sa panahon ng tag-ulan, at ito ay iniuugnay sa panahon ng mga paglaganap.^[6] Sa mgamga lugar sa mundo na may mga panahon, mas karaniwan ang mga impeksiyon sa taglamig.^[12] Ang Pagpapasuso sa botelya sa mga sanggol na mayroong hindi wastong dinisimpektang mga botelya ay isang kapuna-punang sanhi sa isang pandaigdigang sukatan.^[6] Ang bilang ng pagsasalin ay iniuugnay rin sa kakulangan sa kalinisan, lalo na sa mga bata,^[5] sa mga masikip na sambahayan,^[24] at sa mga mayroong mga umiiral na kalagayan ng kakulangan sa nutrisyon.^[12] Pagkatapos bumuo ng toleransiya, maaaring magdala ng ilang mga organismo ang mga nasa sapat na gulang nang hindi nagpapakita ng mga palatandaan o sintomas, at sa gayon, gumaganap bilang mga natural na imbakan ng pagkakahawa.^[12] Habang ang ilan sa mga agent (tulad ng Shigella) ay makikita lamang sa mga primates o unggoy, ang iba ay maaaring makita sa malawak na sari-saring uri ng mga hayop (tulad ng Giardia).^[12]

Hindi nakakahawa

Maraming mga hindi nakakahawang dahilan ng pamamaga ng gastrointestinal tract (tiyan at mga bituka).^[1] Ang ilan sa mga mas karaniwan ay kinabibilangan ng mga gamot (tulad ng mga NSAID), ilang mga pagkain tulad ng lactose (para sa mga hindi hiyang), at gluten (para sa mga mayroong sakit na celiac o sakit sa tiyan). Ang Crohn's disease ay isa ring hindi nakakahawang pagmumulan ng (kadalasang malubhang) gastroenteritis (pamamaga ng tiyan at mga bituka).^[1] Ang pumapangalawang sakit sa mga lason ay maaari ring mangyari. Ang ilan sa mga kondisyon na may kaugnayan sa pagkain kasama ang pagkahilo, pagsusuka, at pagtatae ay kinabibilangan ng: pagkakalason sa ciguatera dahil sa pagkain ng kontaminadong naninilang (predatory) isda, scombroid na iniuugnay sa pagkain ng ilang mga uri ng sirang isda, pagkakalason sa tetrodotoxin mula sa pagkain sa puffer na isda higit sa lahat, at botulismo karaniwang sanhi ng hindi wastong nakapreserbang pagkain.^[25]

Ang gastroenteritis ay tinutukoy bilang pagsusuka o pagtatae sanhi ng impeksiyon ng maliit o malaking bituka.^[12] Ang mga pagbabago sa maliit na bituka ay karaniwang hindi namamaga, habang ang mga nasa malaking bituka ay namamaga.^[12] Ang bilang ng mga pathogen (birus o bakterya na nagdudulot ng sakit) na kinakailangan upang magdulot ng isang impeksiyon ay nagiiba-iba mula sa kasing kaunti ng isa (para sa Cryptosporidium) hanggang sa kasing dami ng 10⁸ (para saVibrio cholerae).^[12]

Ang gastroenteritis ay karaniwang klinikal na nasusuri, batay sa mga palatandaan at sintomas ng isang tao.^[5] Ang pag-alam sa eksaktong sanhi ay karaniwang hindi kailangan dahil hindi nito nababago ang pamamahala sa kondisyon.^[6] Gayunpaman, dapat isagawa ang mga pagsusuri sa dumi sa mga mayroong dugo sa dumi, sa mga maaaring nalantad sa pagkakalason sa pagkain, at sa mga kamakailan na naglakbay sa mahirap na bansa.^[16] Ang diyagnostikong pagsusuri ay maaari ring gawin para sa pagbabantay.^[5] Habang nangyayari ang hypoglycemia o kakulangan ng glucose sa dugo sa humigit-kumulang na 10% ng mga sanggol at mga bata, ang pagsukat sa serum na glucose sa populasyon na ito ay inirerekomenda.^[11] Ang mga Elektrolaytes at ang paggana ng bato ay dapat ding suriin kapag mayroong problema tungkol sa malubhang pagkaubos ng tubig sa katawan.^[16]

Pagkaubos ng tubig sa katawan

Ang pag-alam kung ang isang tao ay mayroong pagkaubos ng tubig sa katawan o wala, ay isang mahalagang bahagi ng pagtatasa, kung saan ang pagkaubos ng tubig sa katawan ay karaniwang nahahati sa hindi malubha (3–5%), katamtaman (6–9%), at malubha (≥10%) na mga kaso.^[1] Sa mga bata, ang pinakatamang mga palatandaan ng katamtaman o malubhang pagkaubos ng tubig sa katawan ay ang isang matagal na capillary refill o muling pagpuno ng capillary sa dugo, mahinang pagkabanat ng balat, at hindi normal na paghinga.^[11][26] Ang ibang kapaki-pakinabang na mga matutuklasan (kapag ginamit nang magkasama) ay kinabibilangan ng pagkalubog ng mga mata, nabawasan na aktibidad, kakulangan sa mga luha, at tuyong bibig.^[1] Ang isang normal na pag-ihi at pag-inom ng likido ay nakakaalis ng alalahanin.^[11] Ang pagsusuri sa laboratoryo ay mayroong kaunting klinikal na benepisyo sa pagtukoy ng tindi ng pagkaubos ng tubig sa katawan.^[1]

Sistematikong diyagnosis

Ang ibang mga posibleng palatandaan at sintomas na gumagaya sa mga nakikitang sintomas sa gastroenteritis na kailangang ihiwalay ay kinabibilangan ng apendisitis,volvulus, inflammatory bowel disease o pamamaga ng kolon, mga impeksiyon sa daluyan ng ihi, at dyabetis melitus.^[16] Ang kakulangan ng paglalabas ng pancreas ng enzyme na panunaw, short bowel syndrome o sakit pagkatapos tanggalin ang maliit na bahagi ng maliit na bituka, Whipple's disease, coeliac disease, at ang pang-aabuso sa laksatiba ay dapat ding isaalang-alang.^[27] Ang sistematikong diyagnosis ay maaaring maging medyo mahirap maunawaan kung ang tao ay nagpapakita lamang ng pagsusuka o pagtatae (sa halip na pareho nito).^[1]

Maaaring magkaroon ng apendisitis na may kasamang pagsusuka, pananakit ng tiyan, at isang maliit na dami ng pagtatae sa hanggang 33% ng mga kaso.^[1] Ito ay salungat sa malaking dami ng pagtatae na tipikal sa gastroenteritis.^[1] Ang mga impeksiyon sa baga o sa daluyan ng ihi sa mga bata ay maaari ring madulot ng pagsusuka o pagtatae.^[1] Ang klasikal na diyabetikong ketoacidosis (DKA) ay nagpapakita ng pananakit ng tiyan, pagkahilo, at pagsusuka, ngunit walang pagtatae.^[1] Natuklasan ng isang pag-aaral na ang 17% ng mga bata na mayroong DKA ay inisyal na nasuri bilang mayroong gastroenteritis.^[1]

Pamumuhay

Ang isang suplay ng madaling makuhang hindi kontaminadong tubig at magandang kasanayan sa kalinisan ay mahalaga sa pagbawas ng mga bilang ng impeksiyon at ang kapansin-pansing gastroenteritis.^[12] Ang mga personal na pamamaraan (tulad ng paghuhugas ng kamay) ay napag-alaman na pinapababa ang pangyayari at pagkalat ng bilang ng mga gastroenteritis sa kapwa maunlad at mahirap na bansa na katumbas ng 30%.^[11] Ang mga gel na gawa sa alkohol ay maaaring mabisa rin.^[11] Ang Pagpapasuso ay mahalaga, lalo na sa mga lugar na mahina ang kalinisan, gayundin ang pagpapahusay sa kalinisan sa pangkalahatan.^[6] Binabawasan ng pagpapasuso ng gatas ang parehong dalas ng mga impeksiyon at ang tagal nito.^[1] Ang pag-iwas sa kontaminadong pagkain o inumin ay dapat ding mabisa.^[28]

Pagbabakuna

Dahil sa parehong bisa at kaligtasan nito, noong 2009 inirekomenda ng World Health Organization na ang bakunang rotabirus ay dapat ibigay sa lahat ng mga bata sa buong daigdig.^[14][29] Dalawang mga bakunang rotabirus ang mayroon at marami pa ang binubuo.^[29] Sa Aprika at Asya binawasan ng mga bakunang ito ang malubhang sakit sa mga sanggol^[29] at ang mga bansa na naglagay ng mga programa para sa imunisasyon ay nakakita ng pagbaba sa mga bilang at kalubhaan ng sakit.^[30][31] Maaari ring iwasan ng bakunang ito ang sakit sa mga hindi binakunahang bata sa pamamagitan ng pagbawas sa bilang ng umiikot na mga impeksiyon.^[32] Simula noong 2000, ang pagpapatupad ng isang programa para sa pagbabakuna ng rotabirus sa Estados Unidos ay nabawasan ang bilang ng mga kaso ng pagtatae sa pangkalahatan na katumbas ng 80 porsiyento.^[33][34][35] Ang unang dosis ng bakuna ay dapat ibigay sa mga sanggol na nasa pagitan ng 6 at 15 linggo ng edad.^[14] Ang iniinom na bakuna para sa kolera ay natuklasan na 50–60% mabisa sa mahigit na 2 taon.^[36]

Ang gastroenteritis ay karaniwang isang malala at sakit na tumatagal sa isang nakatakdang panahon na hindi kinakailangan ng paggamot.^[10] Ang mas gugustuhing paggamot sa mga mayroong hindi malubha hanggang katamtaman na pagkaubos ng tubig ay ang oral rehydration therapy o terapewtika sa muling paglalagay ng tubig sa katawan sa pamamagitan ng pag-inom (ORT).^[13] Ang Metoclopramide at/o ondansetron, gayunpaman, ay maaaring makatulong sa ilang mga bata,^[37] at ang butylscopolamine ay kapaki-pakinabang sa paggamot ng pananakit ng tiyan.^[38]

Muling paglalagay ng tubig sa katawan

Ang pangunahing paggamot sa gastroenteritis sa kapwa mga bata at nasa sapat na gulang ay ang muling paglalagay ng tubig sa katawan. Ito ay natatamo sa pamamagitan ng oral rehydration therapy o terapewtika sa muling paglalagay ng tubig sa katawan sa pamamagitan ng pag-inom, bagaman ang intravenous therapy o pagtuturok ng gamot sa ugat na paghahatid ay maaaring kailanganin kung mayroong pagbaba ng antas ng kamalayan o kung ang pagkaubos ng tubig sa katawan ay malubha.^[39][40] Ang mga produkto ng terapewtika na iniinom para sa pagpapalit sa nawalang tubig na gawa sa masalimuot na carbohydrates (iyon ay ang mga gawa mula sa trigo o palay) ay maaaring nakalalamang sa mga gawa sa simpleng asukal.^[41] Ang mga inumin lalo na ang mataas sa simpleng asukal, tulad ng mga soft drinks at mga fruit juice, ay hindi inirerekomenda sa mga bata na mababa sa 5 taong gulang dahil maaari nitong pataasin ang pagtatae.^[10] Maaaring gamitin ang walang halong tubig kung walang magagamit na tiyak at mabisang mga paghahanda ng ORT o hindi kaaya-aya sa panlasa.^[10] Ang isang tubo na ipinapasok sa ilong ay maaaring gamitin sa mga bata upang magbigay ng mga likido kung iniuutos.^[16]

Pandiyeta

Inirerekomenda na ang mga sumususong sanggol ay patuloy pa ring pasusuhin sa karaniwang gawi, at ang mga batang umiinom ng tinitimplang gatas (pormula) ay dapat kaagad na ipagpatuloy ang pag-inom pagkatapos ng muling paglalagay ng tubig sa katawan sa pamamagitan ng pag-inom (oral rehydration therapy o ORT).^[42] Hindi karaniwang kailangan ng tinitimplang gatas (pormula) na wala o binawasan ng lactose.^[42] Dapat ipagpatuloy ng mga bata ang kanilang karaniwang diyeta sa panahon ng pagtatae maliban sa mga pagkaing mataas sa mga simpleng asukal na dapat iwasan.^[42] Ang diyetang BRAT (saging (banana), kanin (rice), sabaw ng mansanas (applesauce) at tostadong tinapay at tsaa) ay hindi na inirerekomenda, dahil ito ay kulang sa sapat na sustansiya at walang naidudulot na kabutihan kung ihahambing sa karaniwang pagpapasuso.^[42] Ang ilang mga probiyotiko ay napatunayang nakabubuti sa pagbawas ng parehong tagal ng sakit at dalas ng pagdumi.^[43] Maaari rin silang maging kapaki-pakinabang sa pag-iwas at paggamot ng pagtataeng sanhi ng antibiyotiko.^[44] Ang mga produktong gatas na binuro o fermented (tulad ng yogurt) ay nakabubuti din.^[45] Ang karagdagan ng sink ay mukhang mabisa sa parehong paggamot at pag-iwas sa pagtatae sa mga batang nasa mahirap na bansa.^[46]

Mga Antiemetiko

Ang mga gamot na antiemetiko ay maaaring makatulong sa paggamot ng pagsusuka sa mga bata. Ang ondansetron ay may kapakinabangan, na may isang dosis na iniuugnay sa kakaunting pangangailangan ng likidong itinuturok sa ugat, mas kaunting pagka-ospital at binawasan na pagsusuka.^[47][48][49] Ang metoclopramide ay maaari ring makatulong.^[49] Gayunpaman, ang paggamit ng ondansetron ay maaaring maugnay sa pagtaas ng dami ng pagbalik sa ospital sa mga bata.^[50] Ang paghahanda ng ondansetron na itinuturok sa ugat ay maaaring ibigay sa pamamagitan ng pag-inom kung ginagarantiya ng klinikal na pagpapasiya.^[51] Ang dimenhydrinate, bagaman binabawasan ang pagsusuka, ay mukhang walang malaking klinikal na kabutihang naidudulot.^[1]

Mga Antibiyotiko

Ang mga antibiyotiko ay hindi karaniwang ginagamit para sa gastroenteritis, bagaman ang mga ito ay inirerekomenda minsan kung ang mga sintomas ay talagang malubha^[52] o kung ang mahahawahan ng sanhi ng bakterya ay ibinukod o pinaghihinalaan.^[53] Kung gagamit ng mga antibiyotiko, ang isang macrolide (tulad ng azithromycin) ay mas gugustuhin kaysa sa fluoroquinolone dahil sa mas mataas na bilang ng panlaban kaysa sa nahuling binanggit na gamot.^[7] Ang pseudomembranous colitis, karaniwang dulot ng paggamit ng antibiyotiko, ay napapamahalaan sa pamamagitan ng pagtigil sa agent na nagdudulot nito at ginagamot ito gamit ang alinman sa metronidazole o vancomycin.^[54] Ang mga bakterya at protozoan na tumutugon sa paggamot ay kiinabibilangan ng Shigella^[55] Salmonella typhi,^[56] at Giardia na uri.^[23] Sa mga may Giardia o Entamoeba histolytica na uri, ang paggamot gamit angtinidazole ay inirerekomenda at mas mahusay sa metronidazole.^[23][57] Ang Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan (WHO) ay inirerekomenda ang paggamit ng mga antibiyotiko sa mga batang may parehong madugong pagtatae at lagnat.^[1]

Mga antimotility agent (mga agent na pumipigil sa pagliit ng bituka)

Ang mga gamot na pumipigil sa pagliit ng bituka ayon sa teorya ay may panganib na magdulot ng mga komplikasyon, at bagaman naipakita ng karanasan sa klinika na ito ay maaaring hindi mangyari,^[27] ang mga gamot na ito ay hindi hinihikayat na gamitin sa mga taong may madugong pagtatae na pinalubha ng lagnat.^[58] Ang loperamide, isang opioid na kapareho ang hitsura, ay karaniwang ginagamit sa paggamot ng mga sintomas ng pagtatae.^[59] Gayunpaman, ang loperamide ay hindi inirerekomenda sa mga bata, dahil ito ay maaaring tumawid sa wala pa sa gulang na hangganan ng dugo at utak at magdulot ng pagkalason. Ang bismuth subsalicylate, isang hindi natutunaw na complex ng trivalent bismuth at salicylate, ay maaaring gamitin sa mga kasong hindi malubha hanggang katamtaman,^[27] ngunit maaaring magkaroon ng pagkalason sa salicylate.^[1]

Tinatayang may tatlo hanggang limang bilyong mga kaso ng gastroenteritis na nangyayari sa buong mundo sa taun-taon,^[13] na pangunahing nakakaapekto sa mga bata at sa mga nasa mahirap na bansa.^[6] Ito ay nagdulot ng halos 1.3 milyong pagkamatay sa mga batang wala pang limang taong gulang noong 2008,^[60] ang karamihan sa mga ito ay nagaganap sa mga pinakamahihirap na bansa sa buong mundo.^[12] Mahigit sa 450,000 na mga pagkamatay na ito ay sanhi ng rotabirus sa mga batang wala pang limang taong gulang.^[61][62] Ang kolera ay nagdudulot ng humigit-kumulang na tatlo hanggang limang milyong mga kaso ng sakit at kumikitil sa humigit-kumulang na 100,000 tao taun-taon.^[19] Sa mga mahirap na bansa, ang mga batang wala pang dalawang taong gulang ay madalas na makakuha ng anim o mahigit pang impeksiyon sa loob ng isang taon na nagreresulta sa malaking epekto ng gastroenteritis.^[12] Ito ay hindi karaniwan sa mga nasa sapat ng gulang, dahil sa pagbuo ng nakuhang panlaban sa sakit.^[5]

Noong 1980, ang gastroenteritis na mula sa lahat ng sanhi ay nagdulot ng 4.6 na milyong mga pagkamatay sa mga bata, at karamihan sa mga ito ay nangyayari sa mga mahirap na bansa.^[54] Ang mga bilang ng pagkamatay ay nabawasan nang husto (sa humigit-kumulang na 1.5 milyong pagkamatay taun-taon) sa taong 2000, dulot ng pagpapakilala at malawakang paggamit ng oral rehydration therapy o terapewtika ng muling paglalagay ng tubig sa katawan sa pamamagitan ng pag-inom.^[63] Sa Estados Unidos, ang mga impeksiyong nagdudulot ng gastroenteritis ang pangalawang pinaka-karaniwang impeksiyon (pagkatapos ng pangkaraniwang sipon), at nagdulot ang mga ito ng sa pagitan ng 200 hanggang 375 milyong mga kaso ng malubhang pagtatae^[5][12] at humigit-kumulang na sampung libong pagkamatay taun-taon,^[12] na may 150 hanggang 300 sa mga ito sa mga batang wala pang limang taong gulang.^[1]

Ang unang paggamit ng “gastroenteritis” ay noong 1825.^[64] Bago ang panahon na ito, mas partikular na kilala ito bilang tipus o "kolera morbus", bukod pa sa iba, at hindi gaanong partikular bilang "pasumpong-sumpong na pananakit ng bituka", "pagkabundat", "labis na pagdumi", "kabag", "pagrereklamo sa pagdumi", o anuman sa isa sa maraming bilang ng iba pang sinaunang pangalan para sa malubhang pagtatae.^[65]

Ang gastroenteritis ay inuugnay sa maraming pangkaraniwang mga pangalan, kabilang ang "ganti ni Montezuma", "tiyang Delhi", "ang turista", at "pagtakbo sa likuran ng pintuan", bukod sa iba.^[12] Nagkaroon ito ng tungkulin sa maraming mga pangangampanya sa militar at ito ang pinaniniwalaang pinanggalingan ng kasabihang "walang bituka walang luwalhati".^[12]

Ang gastroenteritis ang pangunahing dahilan ng 3.7 milyong mga pagbisita sa mga doktor kada isang taon sa Estados Unidos^[1] at 3 milyong pagbisita sa Pransiya.^[66] Sa Estados Unidos, ang gastroenteritis sa kabuuan ay pinaniniwalaang nagbubunga ng halagang 23  bilyong dolares kada taon^[67] at iyan ay dahil sa rotabirus lamang na nagbubunga sa humigit-kulang na 1 bilyong dolyares na halaga kada isang taon.^[1]

Maraming mga bakuna ang binubuo pa lamang laban sa gastroenteritis. Halimbawa, mga bakuna laban sa Shigella at ang organismong lumilikha ng lason sa bituka at tiyan na Escherichia coli (ETEC), dalawa sa mga pangunahing bakterya na nagdudulot ng gastroenteritis sa buong mundo.^[68][69]

Ang gastroenteritis sa mga pusa at aso ay dulot ng maraming parehong mga agent katulad ng sa tao. Ang pinaka-karaniwang mga organismo ay ang: Campylobacter, Clostridium difficile, Clostridium perfringens, at Salmonella.^[70] Maraming mga halaman na nakakalason ang maaari ring magdulot ng mga sintomas.^[71] Ang ilang mga agent ay mas tiyak para sa ilang mga uri. Ang transmissible gastroenteritis coronavirus o naihahawang gastroenteritis sanhi ng koronabirus (TGEV) ay nangyayari sa mga baboy na nagdudulot ng pagsusuka, pagtatae at pagkaubos ng tubig sa katawan.^[72] Ito ay pinaniniwalaang nadadala sa mga baboy ng mga ligaw na ibon at walang tiyak na magagamit na paggamot.^[73] Ito ay hindi naihahawa sa mga tao.^[74]

Notes

• Dolin, [edited by] Gerald L. Mandell, John E. Bennett, Raphael (2010). Mandell, Douglas, and Bennett's principles and practice of infectious diseases (7th ed. pat.). Philadelphia, PA: Churchill Livingstone/Elsevier. ISBN 0-443-06839-9. {{cite book}}: |edition= has extra text (tulong); |first= has generic name (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)