Lamok

Lamok; Temporal na saklaw: 99–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Late Cretaceous (Cenomanian) – Recent
	Female Culiseta longiareolata
Klasipikasyong pang-agham
Dominyo:	Eukaryota
Kaharian:	Animalia
Kalapian:	Arthropoda
Hati:	Insecta
Orden:	Diptera
Superpamilya:	Culicoidea
Pamilya:	Culicidae; Meigen, 1818
Subfamilies
	Anophelinae; Culicinae;
Dibersidad
	41 genera

Ang lamok (Ingles: mosquito) ay isang espesye ng insekto ng maliliit na Diptera sa loob ng Culicidae. Mayroong 3,000 espesye ng lamok sa mundo. Ito ay itinuturing na peste na nagdadala ng mga nakakamatay na sakit sa mga tao at hayop

Ebolusyon ng lamok

Ang pinakamatandang fossil ng lamok ay mula 79 milyong taon ang nakakalipas bagaman naniniwala ang mga siyentipiko na ang mga lamok ay unang lumitaw noong 226 milyong taon ang nakakalipas. Noong 2019, natuklasan ng mga siyentipiko ang sang bagong espesye ng lamok sa isang amber mula sa Myanmar at pinaniniwalaang mula sa panahong Kretaseyoso noong mga 145 hanggang 65 milyong taon ang nakakalipas. Ayon sa mga entomologo, noong 10,000 taon ang nakakalipas, ang pagkagat ng lamok sa mga tao ay walang pakinabang sa mga lamok bago ang pagunlad ng agrikultura at sedentaryong lipunan ng tao. Ayon rin sa mga siyentipiko, ang ebolusyon ng mga lamok ay nauugnay sa kasaysayan ng pag-iral ng tao. Ang mga lamok ay nag-ebolb kasabay ng pagbabago sa pamumuhay ng mga tao. Ang maliit na praksiyon ng mga lamok ay nag-ebolb ng espesyalisasyon upang kumagat sa mga tao at ito ang responsable sa karamihan ng mga sakit na dala dala ng lamok sa buong mundo.^[2] Sa pagkukumpara ng mga gene ng mga lamok, ang lamok na Aedes aegypti ay nag-ebolb sa mga ninuno nito sa mga isla ng katimugang kanlurang Karagatang Indiyano noong 7 milyog taon ang nakakalipas. Ang mga lamok na ito ay lumaganap mula sa mga kapuluan tungo sa Aprika noong mga 25,000 hanggang 17,000 taon ang nakakalipas. Sa isang pag-aaral ng datos na kinabibilangan ng 1.38 bilyong baseng pares na naglalaman ng mga 15,419 genena nagkokodigo ng mga protina, ang sekwensiya ay nagpapakitang ang Aedis aegypti ay humiwalay mula sa Drosophila melanogaster hoong 250 milyong taon ang nakakalipas at ang Anopheles gambiae at ang espesyeng ito ay naghiwalay noong 150 milyogn taon ang nakakalipas.^[3]^[4] Natuklasan nina Matthews et al. noong 2018 na ang A. aegypti ay nagdadala ng malaki at iba't ibang bilang ng mga elementong transposable. Ang analisis ay nagmumungkahing ito ay karaniwan sa lahat ng mga lamok.^[5]

Mga kasapi ng lamok

Ang mga lamok ay kasapi ng pamilyang langaw na nematoceran. Ang mga subpamilya ng lamok ang Anophelinae at Culicinae. Ang mga lamok ay inuuri sa 112 genera.

Subpamilyang Anophelinae

Genus Anopheles Meigen, 1818

Subgenus Anopheles Meigen, 1818
Subgenus Baimaia Harbach, Rattanarithikul and Harrison, 2005
Subgenus Cellia Theobald, 1905
Subgenus Kerteszia Theobald, 1905
Subgenus Lophopodomyia Antunes, 1937
Subgenus Nyssorhynchus Blanchard, 1902

Section Albimanus
Section Argyritarsis
Section Myzorhynchella

Subgenus Stethomyia Theobald, 1902

Genus Bironella Theobald, 1905

Subgenus Bironella Theobald, 1905
Subgenus Brugella Edwards, 1930
Subgenus Neobironella Tenorio, 1977

Genus Chagasia Cruz, 1906

Subpamilyang Culicinae

Tribong Aedeomyiini

Genus Aedeomyia

Subgenus Aedeomyia
Subgenus Lepiothauma

Tribe Aedini

Genus Abraedes
Genus Aedes
Genus Alanstonea
Genus Albuginosus
Genus Armigeres

Subgenus Armigeres
Subgenus Leicesteria

Genus Ayurakitia
Genus Aztecaedes
Genus Belkinius
Genus Borichinda
Genus Bothaella
Genus Bruceharrisonius
Genus Christophersiomyia
Genus Collessius

Subgenus Alloeomyia
Subgenus Collessius

Genus Dahliana
Genus Danielsia
Genus Diceromyia
Genus Dobrotworskyius
Genus Downsiomyia
Genus Edwardsaedes
Genus Eretmapodites
Genus Finlaya
Genus Fredwardsius
Genus Georgecraigius

Subgenus Georgecraigius
Subgenus Horsfallius

Genus Gilesius
Genus Gymnometopa
Genus Haemagogus^[6]

Subgenus Conopostegus
Subgenus Haemagogus

Genus Halaedes
Genus Heizmannia

Subgenus Heizmannia
Subgenus Mattinglyia

Genus Himalaius
Genus Hopkinsius

Subgenus Hopkinsius
Subgenus Yamada

Genus Howardina
Genus Huaedes
Genus Hulecoeteomyia
Genus Indusius
Genus Isoaedes
Genus Jarnellius

Subgenus Jarnellius
Subgenus Lewnielsenius

Genus Jihlienius
Genus Kenknightia
Genus Kompia
Genus Leptosomatomyia
Genus Lorrainea
Genus Luius
Genus Macleaya

Subgenus Chaetocruiomyia
Subgenus Macleaya

Genus Molpemyia
Genus Mucidus

Subgenus Mucidus
Subgenus Lewnielsenius

Genus Neomelaniconion
Genus Ochlerotatus

Subgenus Acartomyia
Subgenus Buvirilia
Subgenus Chrysoconops
Subgenus Culicelsa
Subgenus Empihals
Subgenus Geoskusea
Subgenus Gilesia
Subgenus Levua
Subgenus Ochlerotatus
Subgenus Pholeomyia
Subgenus Protoculex
Subgenus Pseudoskusea
Subgenus Rhinoskusea
Subgenus Rusticoidus
Subgenus Sallumia

Genus Opifex

Subgenus Nothoskusea
Subgenus Opifex

Genus Paraedes
Genus Patmarksia
Genus Phagomyia
Genus Pseudarmigeres
Genus Psorophora

Subgenus Grabhamia
Subgenus Janthinosoma
Subgenus Psorophora

Genus Rampamyia
Genus Scutomyia
Genus Skusea
Genus Stegomyia
Genus Tanakaius
Genus Tewarius
Genus Udaya
Genus Vansomerenis
Genus Verrallina

Subgenus Harbachius
Subgenus Neomacleaya
Subgenus Verrallina

Genus Zavortinkius
Genus Zeugnomyia

Tribong Culicini

Genus Culex

Subgenus Acalleomyia
Subgenus Acallyntrum
Subgenus Aedinus
Subgenus Afroculex
Subgenus Allimanta
Subgenus Anoedioporpa
Subgenus Barraudius
Subgenus Belkinomyia
Subgenus Carrollia
Subgenus Culex
Subgenus Culiciomyia
Subgenus Eumelanomyia
Subgenus Kitzmilleria
Subgenus Lasiosiphon
Subgenus Lophoceraomyia
Subgenus Maillotia
Subgenus Melanoconion
Subgenus Micraedes
Subgenus Microculex
Subgenus Neoculex
Subgenus Nicaromyia
Subgenus Oculeomyia
Subgenus Phenacomyia
Subgenus Phytotelmatomyia
Subgenus Sirivanakarnius
Subgenus Tinolestes

Genus Deinocerites
Genus Galindomyia
Genus Lutzia

Subgenus Insulalutzia
Subgenus Lutzia
Subgenus Metalutzia

Tribong Culisetini

Genus Culiseta

Subgenus Allotheobaldia
Subgenus Austrotheobaldia
Subgenus Climacura
Subgenus Culicella
Subgenus Culiseta
Subgenus Neotheobaldia
Subgenus Theomyia

Tribe Ficalbiini

Genus Ficalbia
Genus Mimomyia

Subgenus Etorleptiomyia
Subgenus Ingramia
Subgenus Mimomyia

Tribong Hodgesiini

Genus Hodgesia

Tribong Mansoniini

Genus Coquillettidia

Subgenus Austromansonia
Subgenus Coquillettidia
Subgenus Rhynchotaenia

Genus Mansonia

Subgenus Coquillettidia
Subgenus Mansonioides

Tribong Orthopodomyiini

Genus Orthopodomyia

Tribong Sabethini

Genus Isostomyia
Genus Johnbelkinia
Genus Kimia
Genus Limatus
Genus Malaya
Genus Maorigoeldia
Genus Onirion
Genus Runchomyia

Subgenus Ctenogoeldia
Subgenus Runchomyia

Genus Sabethes

Subgenus Davismyia
Subgenus Peytonulus
Subgenus Sabethes
Subgenus Sabethinus
Subgenus Sabethoides

Genus Shannoniana
Genus Topomyia

Subgenus Suaymyia
Subgenus Topomyia

Genus Trichoprosopon
Genus Tripteroides

Subgenus Polylepidomyia
Subgenus Rachionotomyia
Subgenus Rachisoura
Subgenus Tricholeptomyia
Subgenus Tripteroides

Genus Wyeomyia

Subgenus Antunesmyia
Subgenus Caenomyiella
Subgenus Cruzmyia
Subgenus Decamyia
Subgenus Dendromyia
Subgenus Dodecamyia
Subgenus Exallomyia
Subgenus Hystatamyia
Subgenus Menolepis
Subgenus Nunezia
Subgenus Phoniomyia
Subgenus Prosopolepis
Subgenus Spilonympha
Subgenus Wyeomyia
Subgenus Zinzala

Tribong Toxorhynchitini

Genus Toxorhynchites

Subgenus Afrorhynchus
Subgenus Ankylorhynchus
Subgenus Lynchiella
Subgenus Toxorhynchites

Tribong Uranotaeniini

Genus Uranotaenia

Subgenus Pseudoficalbia
Subgenus Uranotaenia

Tagapagdala ng sakit

Ang mga lamok ay mga vector o tagapagdala o nagpapasa ng maraming mga sakit na sanhi ng mga virus at parasito. Kabilang sa mga sakit na dala dala ng mga lamok ang malaria, dengue, West Nile virus, chikungunya, yellow fever, filariasis, tularemia, dirofilariasis, Japanese encephalitis, Saint Louis encephalitis, Western equine encephalitis, Eastern equine encephalitis,^[7] Venezuelan equine encephalitis, Ross River fever, Barmah Forest fever, La Crosse encephalitis, and Zika fever,^[7] gayundin ang bagong natukoy na Keystone virus at Rift Valley fever. Walang ebidensiya na ang COVID-19 ay maipapasa ng kagat ng lamok sa tao o kahit ang HIV.^[8]^[9]

Ang kagat ng mga babaeng lamok ng genus na Anopheles ay nagdadala ng parasitong malaria. Ang apat na espesye ng protozoa na nagsasanhi ng malaria ang Plasmodium falciparum, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale at Plasmodium vivax^[10] (see Plasmodium). Sa buong mundo, ang malaria ang pangunahing sanhi ng maagang kamatayan lalo na sa mga bata sa ilalim ng edad na lima na may 207 milyong kaso ang higit sa kalahting milyong kamatayan noong 2012. Ang kamatayan sa kagat ng lamok na nagsanhi ng malaria ay umabot ng isang milyong noong 2018 ayon sa American Mosquito Control Association.^[11]

Ang ilang espesye ng lamok ay nagsasanhi ng uod na filariasis na isang parasitong nagsasanhi ng elephantiasis na nagdudulot ng kapansanan sa mga tao.

Ang mga sakit na virus na yellow fever, dengue fever, Zika fever at chikungunya ay dulot ng kagat ng mga lamok naAedes aegypti mosquitoes.

Ang ibang mga sakit gaya ng epidemic polyarthritis, Rift Valley fever, Ross River fever, St. Louis encephalitis, West Nile fever, Japanese encephalitis, La Crosse encephalitis at ilang encephalitis ay sanhi ng ilang lamok. Ang Eastern equine encephalitis (EEE) at Western equine encephalitis (WEE) ay nangyayari sa Estados Unidos na nagsasanhi ng sakit sa mga tao, kabayo at ibon. Dahil sa mataas na kamatayan sa mga sakit na ito, ang EEE at WEE ay itinuturing na pinakaseryosong sakit sa Estados Unidos. Ang mga sintomas nito ay transkaso, coma at kamatayan.^[12]

Mga sanggunian

Ang lathalaing ito na tungkol sa Kulisap ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Search