Lumbang

Lumalaki sa taas na mga 30 m (98 tal) ang lumbang, na may mga unat na unat o nakalawit na sanga. Ang mga dahon ay maputlang berde, simple, at hugis-itlog o hugis-puso sa mga magulang na sanga, ngunit maaaring tatlo, lima, o pito ang umbok sa mga suwi.^[5] Hanggang 20 cm (7.9 pul) ang haba nito at hanggang 13 cm (5.1 pul) ang haba nito. Nakabalot ang mga batang dahon sa mga mabituing balahibo na kulay kalawang o kulay krema. Nakakaabot sa 12.5 cm (4.9 pul) ang haba ng mga pesiyolo at hanggang 5 mm (0.20 pul) naman ang mga estipula.^[6]

Maliliit ang mga bulaklak—halos 5 mm (0.20 pul) ang diyametro ng mga lalaking bulaklak, habang 9 mm (0.35 pul) naman ang mga babaeng bulaklak.^[6]

Isang sirwelas ang prutas na may diyametrong 4–6 cm (1.6–2.4 pul) na may isa o dalawang umbok; ang bawat umbok ay may isang malambot, maputi, mamantikang butil na nasa loob ng matigas na balat na may halos 2 cm (0.79 pul) diyametro.^[5] Nagmumula sa butil ang langis ng lumbang.^[7]

Unang inilarawan ang halamang ito ni Carl Linnaeus sa kanyang gawain Species Plantarum (Sp. Pl. 2: 1006 (1753)) noong 1753 bilang Jatropha moluccana.^[8] Pinalitan ito ng pangalan bilang Aleurites moluccana noong 1805 ni Carl Ludwig Willdenow sa susunod na edisyon ng Species Plantarum (Sp. Pl. 4: 590 (1805)),^[3] ngunit iwinasto ang huling bahagi nito upang tumugma ito sa kasarian ng sari sa Latin, Aleurites moluccanus.

Etimolohiya

Nagmula ang pangalan ng sari sa ἄλευρον (áleuron) sa Sinaunang Griyego, na nangangahulugan ng "harina" o "ulam", at tumutukoy sa mga bagong tubo na mukhang pinulbusan ng harina. Ang kahulugan ng bansag ng espesye ay "mula sa Moluccas".^[5]

Distribusyon

Imposibleng matukoy ang katutubong lawak dahilan sa pagkalat nito ng mga tao noong sinaunang panahon, at nakapamahagi na ang puno sa mga tropiko ng Bago at Lumang Mundo.

Unang nilinang ang lumbang sa mga isla ng Timog-silangang Asya. Nahukay ang mga labi ng inaning lumbang sa mga natuklasang lugar sa Timor at Morotai sa silangang Indonesia, na pinetsahan noong halos 13,000 at 11,000 BP, ayon sa pagkakasunod.^[9] Matatagpuan din ang katibayang arkeolohiko ng paglinang ng lumbang sa mga dakong Neolitiko ng kulturang Toaleano sa timog Sulawesi na pinetsahan mula noong 3,700 hanggang 2,300 BP.^[10][11] Malawakang ipinakilala ang mga lumbang sa Kapuluang Pasipiko ng mga sinaunang biyaherong Austronesyo at nanaturalisa sa mga matataas at mabulkan na isla.^[12][13][14]

Habitasyon

Tumutubo ang lumbang sa mga kagubatan sa tropiko at sa mga kagubatan na malapit sa ilog. Isa itong punongkahoy na mabilis lumaki at madlas lumilitaw sa mga naistorbong ulanggubat. Sa Australya, ang saklaw ng altitud ay mula lebel ng dagat hanggang 800 m (2,600 tal).^[6]

• 
  Mga bulaklak
• 
  Mga batang dahon na nagpapakita ng katangiang mabuhok
• 
  Inplorensensya
• 
  Mga lumbang (kemiri) mula sa Indonesia
• 
  Nilagaring kahoy, Lombok, Indonesia
• 
  Mga gawang-kamay mula sa kahoy nitong espesye, Lombok, Indonesia