Salaping fiat
Ang salaping fiat o perang fiat (mula sa Latin: fīat; "hayaan maging") ay anumang pera na tinatanggap ng isang pamahalaan sa pagbabayad ng buwis o utang, ngunit hindi kaakibat sa o suportado ng ginto at iba pang mga mahahalagang bagay (walang pamantayang ginto ang mga fiat na sistema ng pera). Walang makabuluhang likas na halaga (intrinsic value) o halaga sa paggamit (use value) ang perang fiat (likas na pakinabang, di-gaya ng katad ng baka o beaver). Nakukuha ang halaga ng perang fiat para sa malawakang paggamit sa merkado at gobyerno; sumasang-ayon lamang ang mga partidong nakikipagpalitan sa relatibong halaga nito sa oras na iyon.[1] Isa itong modernong alternatibo sa perang kalakal at perang representatibo. Kumakatawan ang perang representatibo, di-gaya sa fiat, sa pag-angkin sa isang kalakal (na maaaring tubusin sa lalong malawakan o hindi).[2][3]
Unang ginamit ang perang fiat na papel de-bangko na inilabas ng pamahalaan noong ika-11 dantaon sa Tsina.[4] Nagsimulang mangibabaw ang perang fiat noong ika-20 dantaon. Mula noong desisyon ni Pangulong Nixon na ipaghiwalay ang dolyar ng Amerika mula sa ginto noong 1971, ginagamit ang isang sistema ng pambansang perang fiat sa buong mundo.
Ang perang fiat ay maaaring maging:
- Anumang pera na idineklara ng isang pamahalaan na salaping umiiral (legal tender).[5]
- Pera na inisyu ng estado na hindi mapapalitan sa bangko sentral patungo sa anupaman ni nakapirmi sa halaga man sa konteksto ng anumang makatuwirang pamantayan.[6]
- Perang ginagamit dahil sa atas ng gobyerno.[2]
- Isang bagay na hindi dapat mahalaga na nagsisilbi bilang daluyan ng palitan (medium of exchange)[7] (kilala rin bilang perang pidusyaryo o fiduciary money.)[8]
Nagmumula ang salitang fiat sa salitang Latin na fiat, na nangangahulugang "hayaan na matupad ito"[9] na ginagamit sa konteksto ng utos, atas[2] o resolusyon.[10]