Çayeli

Çayeli'nin eski adı Mapavra veya Mapavri'dir. Nitekim 1854 tarihli Kiepert haritasında "Mapavra" olarak geçer.^[3] Özhan Öztürk'e göre "Mapavri" Lazca (მაფავრი) bir kelime olup "Efendiler, rahipler" anlamına gelmektedir. Yazar, Bizans döneminde Rumların, Lazlar ve diğer Kafkas halklarıyla etnik doğu sınırı olduğu ve Hristiyanlık Trabzon üzerinden Kafkasya'ya yayıldığı için böyle isimlendiriliğini iddia etmiştir.^[4] Ancak Lazca "pavri" (ფავრი) yaprak, Mapavri de "yapraklı yer" anlamına gelir.^[5][6] Bu yer adı bölgenin bitki örtüsüyle ilişkili olabilir.

Eski çağlarda Kolhis kültür alanında ve eski Lazlar'ın yerleşim bölgesinde bulunan Mapaura, MS 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu egemenliğine girdi. 6. yüzyıldaki Laz Savaşları sonucunda, Roma/Bizans İmparatorluğunun Karadeniz sahilindeki en son yerleşim noktası olma özelliğini kazandı. 1204 yılında Bizans imparatorluğunun geçici süreyle dağılması üzerine kurulan Trabzon İmparatorluğu döneminde de Mapaura/Mapavri Rum egemenliğinin doğudaki son kalesi olarak kaldı. 1461’de II. Mehmed (Fatih)'in Trabzon devletini Osmanlı topraklarına katması üzerine Türk yönetimine girdi. Bunu izleyen yaklaşık 50 yıl boyunca Mapavri Osmanlı Devleti'nin Karadeniz kıyısındaki sınır noktası idi.

1622’de Abaza korsanlarının saldırısına uğrayarak yağmalandı. Şemsettin Sami, Kamasü’l-Alam’da, Mapavri’den "Trabzon vilayetinin Lazistan sancağının Rize kazasına bağlı bir nahiye" olarak söz eder.

I. Dünya Savaşı sırasında iki yıl süreyle Rus işgali altında kalan yöre 9 Mart 1918’de yeniden Türk idaresine girdi. İlçeyi Rize'ye bağlayan sahil yolu Rus işgali döneminde inşa edildi.

Mapavri 1878’de nahiye 1944'te Çaybaşı adıyla ilçe oldu. Sonradan adı Çayeli olarak değiştirildi. Köy adlarının büyük çoğunluğu Rumcadır; ancak az sayıda Lazca ve Hemşince yer adları da vardır. 20. yüzyıl başlarından önce Türkçe yer adı kaydedilmemiştir.

Mapavri 1935 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Rize kazasına bağlı bir nahiyeydi ve bu nahiyenin idari merkezi Yenipazar köyüydü.^[7] 1940 genel nüfus sayımında Mapavri aynı idari konuma sahipti ve Mapavri nahiyesi 23 köyden oluşuyordu. Ancak 1933 yılında kaldırılmış olan Rize vilayeti bu tarihte yeniden kurulmuştu. Mapavri nahiyenisin idari merkezi olan Yenipazar'ın nüfusu 6.138 kişiden, nahiyenin toplam nüfusu ise, 20.105 kişiden oluşuyordu.^[8]

Rize'nin 18 km doğusunda yer alır. Yüzölçümü 473 km²’dir. Doğudan Pazar, güneyinden Çamlıhemşin ve İkizdere, batıdan Rize merkez ve Güneysu, kuzeyden Karadeniz ile çevrilidir.

Dar kıyı şeridi ve hemen arkasında yükselen, denize paralel sıradağlarıyla tipik bir Doğu Karadeniz kıyı ilçesidir. Büyük bir bölümü, Doğu Karadeniz Dağları'nın en yüksek kesimini oluşturan Rize Dağları'yla kaplıdır. Güney ucunda yükselti 2,000 metreyi aşar.

Çayeli ve köylerindeki halk çeşitli Türkmen boylarından (Çepniler, Karamanoğulları) oluşur.^{[kaynak belirtilmeli]} Bazı dağlık köylerde ise bölgenin yerli halkı olan Hemşinliler oturur. Çayeli'nden sonraki ilçelerde ise (Pazar, Ardeşen, Fındıklı) Lazca da konuşulur.

İlçe ekonomisinin temeli çay üretimine dayanır. Yörede çay üretimi başlamadan önce ana ürün mısırdı.

Çayeli’nde hem yerleşime, hem de bitkisel üretime elverişli tek alan dar kıyı şerididir. Nüfusun büyük bir bölümü burada toplandığı gibi, çay ekimi de bu kesimde yoğunlaşmıştır. Türkiye’deki çay ekim alanlarının üçte ikisi Rize ilinde, bunun da %18’lik kısmı Çayeli ilçesinin sınırları içindedir.

Madenli kasabasında 1984'ten bu yana bakır madeni çıkarılmaktadır. (Çayeli Bakır İşletmeleri A.Ş./First Quantum Minerals LTD. tarafından) İşletme yöre ekonomisi ve sosyal sorumluluk kapsamında yaptığı çalışmalarla yöre halkı için büyük önem taşımaktadır.

Çayeli'de Ilıman dönencealtı iklimi (Köppen: Cfa) görülmektedir.

Çayeli iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
Ortalama sıcaklık (°C)	6,4	6,7	7,9	11,7	15,6	19,4	21,8	22,0	19,5	15,5	12,0	8,4	13,9
Ortalama yağış (mm)	192	146	123	83	82	129	110	144	185	234	208	215	154,2
Kaynak: Climate-Data.org[29]

• Çayeli kuru fasulyesi

• Çayeli Kaymakamlığı2 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Çayeli Belediyesi31 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.