İstanbul (il)

Merkezi Yönetim

Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur. İstanbul, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

İstanbul Valisi 1974-Horasan doğumlu Davut Gül, 5 Haziran 2023 tarihinde, Gaziantep Valisi iken atanmıştır.^[2]

Yerel yönetim

Mevcut İstanbul büyükşehir belediye başkanı Ekrem İmamoğlu'dur.^[3]

Büyükşehir belediyelerinde yönetim; başkan, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur. Yerel yönetimi temsil eden büyükşehir belediye başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde ilçe belediye başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.^[4][5] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde)

Bugünkü İstanbul Büyükşehir Belediye Binası Fatih ilçesinin Saraçhane adıyla bilinen bölgesinde bulunmaktadır. Bina, 17 Aralık 1953 yılında tamamlanmış, 26 Mayıs 1960 tarihinde belediye binası olarak hizmet vermeye başlamıştır.^[6]

31 Mart 2024 Pazar günü yapılan yerel seçimlerde Ekrem İmamoğlu (CHP) %51,14 oy oranıyla seçimi kazanmıştır.^[7]

İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye Yerel Seçimleri'ne göre, üç değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 24'ü AK PARTİ, 14'ü CHP ve 1'i MHP'li belediye başkanıdır.^[8]

İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 311’dir (Büyükşehir Belediye Başkanı, 39 ilçe belediye başkanı ve 271 üye) Bunların 176’sı AK PARTİ, 119'u CHP, 12’si İYİ Parti ve 4'ü MHP'tir.^[9] 28 Mart 2022 tarihinde AK PARTİ meclis üyesi Amine Cansu Kaba'nın partiden ayrılıp göreve bağımsız olarak devam etmesiyle AK PARTİ'nin güncel koltuk sayısı 175'e düşmüştür.^[10]

İstanbul, nüfus yoğunluğu sebebiyle 3 seçim bölgesine ayrılmıştır. İstanbul'un TBMM'de 98 milletvekili vardır. Bu milletvekillerinin otuz beşer tanesi 1. ve 3. seçim bölgelerinden, kalan 28 tanesi ise 2. seçim bölgesinden seçilir. 2023'teki genel seçimlerde AK Parti 38, CHP 18, İYİ Parti 9, Yeşiller ve Sol gelecek P. 7, MHP ve DEVA 5'er, Gelecek P, Saadet P, TİP ve Yeniden Refah Partisi 3'er, DP, DSP, EMEP ve Hüda-Par birer milletvekilliği kazanmıştır.

Şehir yapısı

İstanbul'un toplam 39 ilçesi vardır. Bu ilçelerin 25'i Avrupa Yakası'nda, 14'ü ise Anadolu Yakası'ndadır. İstanbul'un ilçeleri üç ana bölgeye ayrılmaktadır:

• Eski İstanbul'un tarihi yarımadası olan Fatih ve Eminönü (Eminönü ilçesi 2008 yılında bir yasa ile Fatih ilçesine bağlanmıştır. Günümüzde yarımadayı Fatih ilçesi oluşturmaktadır.) 15. yüzyılın İstanbul'unu oluşturmaktaydı. Bu bölgenin kuzey kıyılarında Haliç bulunmaktadır. Batıdaki İstanbul Surları'na kadar uzanır. Güney sınırını Marmara Denizi denizi oluşturur. Doğuda ise Boğaz'ın girişi bulunmaktadır.^[11]
• Haliç'in kuzeyinde bulunan Beyoğlu ve Beşiktaş ilçeleri tarih açısından büyük öneme sahiptir. Son Osmanlı Padişahları'nın sarayı Dolmabahçe Sarayı Kabataş'tadır.^[12] İstanbul Boğazı kıyıları boyunca Ortaköy ve Bebek gibi eski semtler birbirlerini takip etmektedir. Şehrin her iki yakasında da Boğaz boyu devam eden lüks yalılar mevcuttur.
• Üsküdar (antik Hrisopolis) ve Kadıköy (antik Chalcedon) ilçeleri eski zamanlarda birer şehir iken zamanla değiştirilerek İstanbul'un ilçesi hâline gelmişlerdir. İstanbul'un Anadolu Yakası'ndaki en eski ilçeleridir.^[13][14] Günümüzde, birçok çağdaş yerleşim alanlarına ve iş sahası bakımından büyük öneme sahiptir. Şehrin nüfusunun üçte birine ev sahipliği yapmaktadır.

İstanbul'un tarihi semtlerinden batıya ve kuzeye gidildikçe büyük bir farklılaşma görülür. En yüksek gökdelenler ve ofis binaları Avrupa Yakası'da özellikle Levent, Mecidiyeköy ve Maslak'ta toplanırken, Anadolu Yakası'nda ise Kadıköy ilçesindeki Kozyatağı mahallesi dikkat çeker. 20. yüzyılda şehrin hızla büyümesi, doğudan batıya büyük bir göçün başlamasına neden olmuştur.^[15] Böylece şehirdeki gecekondulaşma büyük bir hız kazanmıştır. Kaçak olarak hazine veya özel arazilere yapılan bu binalar, kısa sürede ve düşük kalitede yapılır. Türkiye'nin en büyük şehirleri arasında bulunan Ankara ve İzmir'de bu yapılar yaygındır. Gecekondular, çarpık kentleşmeye büyük ölçüde neden olmaktadır.^[16]

İstanbul Panoramik görünümü

İstanbul'un, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, 6 Mart 2008 tarihinde kabul edilen ve 22 Mart 2008 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 5747 sayılı yasa uyarınca 39 ilçesi vardır.^[17][18] Bunlardan 25'i Avrupa Yakası'nda; 14'ü ise Anadolu Yakası'nda bulunur.^[19] İlçe belediyeleri bünyesinde toplam 782 mahalle, 152 köy vardır.^[20] Tüm ilçeler, 22 Temmuz 2004 tarihinde Resmî Gazete'de yayınlanan yasayla İstanbul Büyükşehir Belediyesi hizmet alanı içine dâhil edilmiştir.^[21] Yapılan düzenlemeyle il sınırları içindeki tüm belde belediyeleri de feshedilmiştir.^[18]

Osmanlı İmparatorluğu'nda İstanbul Vilayeti'nde idari bölünme oldukça karmaşık ve düzensizdi. Kimi önemli şehirler sınırları içinde olduğu eyalete değil, doğrudan başkent İstanbul'a bağlı olurlardı. İstanbul Vilayeti ise Kandıra, Adapazarı, İznik, Mudanya, Gemlik, Yalova, Orhaneli, Bandırma, Çorlu ve Kıyıköy gibi yerleri de kapsamaktaydı.^[22] Yüzyıllar boyunca bu sistemle yönetilen İstanbul'da merkezî yönetimin bölünmesi için ilk girişim 1839 yılında yayınlanan Gülhane Hatt-ı Hümayunu'ndan sonra oldu. Bu dönemde ilk kez Fransa idari bölünme sistemi örnek alınarak İstanbul'da reformlar yapıldı.^[22]

Şehrin belediyeler bazında idari bölünmesi, imparatorluk yıkılana dek pek çok kez değişikliğe uğradı. Vilayet dönem dönem günümüzde ilçe belediyeleri olarak adlandırılabilecek dairelere ayrıldı. Bu dairelerin sayısı ve sınırları, ekonomik nedenlerle zaman zaman kapatılmak ya da yeni oluşturulmak suretiyle değişti.^[22] Cumhuriyet dönemindeyse, yapılan ilk düzenlemelerde Anadolu Yakası'nda Üsküdar adında yeni bir il oluşturularak, İstanbul günümüz Avrupa Yakası topraklarıyla sınırlandırıldı. Daha sonra Üsküdar ve kendisine bağlı birimler İstanbul'a katıldı.^[23]

1950'lere gelindiğinde İstanbul'un iki yakada toplam 16 ilçesi vardı. Bunlardan merkeze bağlı olarak yönetilenler: Eminönü, Fatih, Bakırköy, Beyoğlu, Beşiktaş, Sarıyer, Beykoz, Üsküdar, Kadıköy ve Adalar; il belediye sınırı dışında kalanlarsa Çatalca, Silivri, Şile, Kartal ve Yalova'ydı.^[24] Bu düzen, 1980 yılına dek fazla değişiklik göstermeden sürdü. Bu tarihten sonra 3030 sayılı yasayla İstanbul'da yeni ilçeler oluşturulmaya başlandı. 1990'a gelindiğinde İstanbul'un 25 ilçesi bulunuyordu. Yıllar içinde yeni ilçeler oluşturulmaya devam ederken, hızla gelişen ve İstanbul'la kara sınırı bulunmayan Yalova, merkeze uzaklığının sorun olması nedeniyle 1995 yılında Kocaeli ve Bursa illerinden de toprak alınarak ayrı bir il hâline getirildi.^[25] İstanbul'un ilçe sayısı 2008 yılında 32'ydi.

Nüfusu 13 milyona yaklaşan İstanbul'da var olan ilçeleri bölerek yeni belediyeler oluşturma fikri yeniden ortaya atıldı. Bunun sonucunda, Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde yeni ilçeler oluşturmak için hazırlanan 5747 sayılı yasayla, 2008 yılında İstanbul'un Anadolu Yakasında 3, Avrupa Yakası'ndaysa 5 olmak üzere toplam 8 yeni ilçe kurulurken, Eminönü ilçesi feshedilerek Fatih'e katıldı. İstanbul'da kurulan son ilçeler: Arnavutköy, Ataşehir, Başakşehir, Beylikdüzü, Çekmeköy, Esenyurt, Sancaktepe ve Sultangazi'dir.

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) hazırlamış olduğu 2023 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre İstanbul'un (İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve bağlı belediyelerin sınırları içindeki nüfus) toplam nüfusu 15 milyon 655 bin 924 kişidir.^[26]

İstanbul'un 14'ü Anadolu Yakasında, 25'i Avrupa Yakasında olmak üzere toplam 39 ilçesi vardır. İstanbul'un 39 ilçesi nüfus sayısı bakımından 2023 yılı verilerine göre incelendiğinde en yüksek nüfusa sahip ilçesi Esenyurt (978.007), en az nüfusa sahip ilçesi de Adalar (16.325) olmuştur.^[27]

2019 yılı verilerine göre İstanbul'da yaşayanların %65,06'sı (10.097.862) Avrupa Yakası; %34,94'ü de (5.421.405) Anadolu Yakası'nda ikamet eder.^{[kaynak belirtilmeli]}

İstanbul'da ikamet edenlerin yalnızca yüzde 15,38'inin nüfusu İstanbul'a kayıtlıdır. İkamet edenlerin nüfusa kayıtlı oldukları illere göre yapılan sıralamada Sivas 736.542 (%5,20), Kastamonu 548.546 (%3,87), Ordu 499.782 (%3,52), Giresun 487.115 (%3,43), Tokat 455.817 (%3,21), Samsun 417.120 (%2,94), Trabzon 395.474 (%2.79), Malatya 392.435 (%2,77), Erzurum 382.519 (%2,70), Sinop 366.681 (%2,58) ve Erzincan 302.511 (%2,13) kişi ile en üst sıralardadır.^[28]

Güncel nüfus verisi (2023)

(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[29])

İstanbul İl Nüfusu: 15.655.924 (2023 sonu). İlin yüzölçümü 5461 km²'dir. İlde  km²'ye 2867 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 40319 kişi ile Gaziosmanpaşa'dır.)

İlde yıllık nüfus, %1,60 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Şile (%11,04)- Güngören (-% 4,61)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre 39 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 964 mahalle bulunmaktadır.

İstanbul il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[31]	794.444	1		%88     695.813 98.631     %12
1935[32]	883.599	1	%11	%86     758.488 125.111     %14
1940[33]	991.237	1	%12	%82     815.638 175.599     %18
1945[34]	1.078.399	1	%9	%84     908.050 170.349     %16
1950[35]	1.166.477	1	%8	%86     1.002.085 164.392     %14
1955[36]	1.533.822	1	%31	%85     1.297.372 236.450     %15
1960[37]	1.882.092	1	%23	%80     1.506.040 376.052     %20
1965[38]	2.293.823	1	%22	%78     1.792.071 501.752     %22
1970[39]	3.019.032	1	%32	%73     2.203.337 815.695     %27
1975[40]	3.904.588	1	%29	%68     2.648.006 1.256.582     %32
1980[41]	4.741.890	1	%21	%61     2.909.455 1.832.435     %39
1985[42]	5.842.985	1	%23	%95     5.560.908 282.077     %5
1990[43]	7.309.190	1	%25	%92     6.753.929 555.261     %8
2000[44]	10.018.735	1	%37	%91     9.085.599 933.136     %9
2007[45]	12.573.836	1	%26	%89     11.174.257 1.399.579     %11
2008[46]	12.697.164	1	%1	%99     12.569.041 128.123     %1
2009[47]	12.915.158	1	%2	%99     12.782.960 132.198     %1
2010[48]	13.255.685	1	%3	%99     13.120.596 135.089     %1
2011[49]	13.624.240	1	%3	%99     13.483.052 141.188     %1
2012[50]	13.854.740	1	%2	%99     13.710.512 144.228     %1
2013[51]	14.160.467	1	%2	Şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır.
2014[52]	14.377.018	1	%2
2015[53]	14.657.434	1	%2
2016[53]	14.804.116	1	%1
2017[53]	15.029.231	1	%2
2018[53]	15.067.724	1	%0
2019[53]	15.519.267	1	%3
2020[53]	15.462.452	1	-%0
2021[53]	15.840.900	1	%2
2022[53]	15.907.951	1	%0
2023[53]	15.655.924	1	-%2

• İstanbul Valiliği