1965 Sovyet ekonomik reformu
1965 Sovyet ekonomik reformu, Kosıgin reformu (Rusça: Косыгинская реформа) veya Liberman reformu, Sovyetler Birliği ekonomisinde planlanan bir dizi değişikliği içeren reform. Bu değişikliklerin merkezinde, kârlılığın ve satışların kurumsal başarının iki önemli göstergesi olarak tanıtılması oldu. Bir işletmenin kârının bir kısmı, çalışanları ödüllendirmek ve üretimlerini genişletmek için kullanılan üç fona gidecekti, öncesinde çoğu merkezi bütçeye gitmekte idi.
Reformlar Aleksey Kosıgin tarafından tanıtıldı ve Merkez Komitesi tarafından Eylül 1965'te yürürlüğe konuldu. Sovyetler Birliği'nin matematik yönelimli ekonomik planlamacılarının uzun zamandır süregelen isteklerini yansıttılar ve merkezi olmayan bir ekonomik planlama sürecine doğru kaymaya başladılar.
Arka plan
Lenin'e göre, Yeni Ekonomi Politikası Sovyet ekonomisinin düzenlenmesi için kar ve teşvik kavramlarına izin vermiş ve kullanmıştı. Stalin, "Beş Yıllık Planlar" ile örneklendiği gibi, bu politikayı çiftliklerin kollektifleşmesi ve sanayinin ulusallaştırılması ile merkezi planlamanın hızlandırılmasıyla hızla değiştirdi.[1] 1930'dan bu yana Sovyetler Birliği ekonomisini yönetmek için merkezi bir sistem kullanmıştı. Bu sistem, işçilerin işlere atanmasına, ücretlerin belirlenmesine, kaynak tahsisinin belirlenmesine, diğer ülkelerle ticaret seviyelerinin belirlenmesine ve teknolojik ilerlemenin seyrinin planlanmasına neden olan ekonomik planlar yarattı. Tüketici malları için perakende fiyatları, piyasayı temizlemeye yönelik seviyelerde sabitlendi. Toptan eşya fiyatları da sabitlendi, ancak bunlar bir piyasa mekanizmasından çok bir muhasebe işlevi gördü. Kolektif çiftlikler aynı zamanda ihtiyaç duydukları malzemeler için merkezi olarak belirlenen fiyatları ödediler ve diğer sektörlerden farklı olarak, çalışanları doğrudan üretimin karlılığına bağlı ücretler aldı.[2]
Her ne kadar Sovyet girişimleri teorik olarak girdi ve çıktıları için belirlenen fiyatlar sistemi içinde planlamacıların beklentilerini karşılamalarını gerektiren khozraschet ("hesap verebilirlik") ilkesiyle yönetilse de, üretimlerini etkileyen en büyük kararlar üzerinde çok az kontrolleri oldu.[3] Yöneticiler, daha sonradan tahminleri aşmak için kronik olarak hafife alınan gelecekteki brüt çıktıları planlama sorumluluğuna sahipti.[4] Sistem, aynı zamanda 'daha fazla' üretildiği için üretim çıktılarının büyüklüğü, ağırlığı ve maliyeti anlamsız artışları teşvik etti.[5]
Optimal planlayıcıların yükselişi
Ekonomik reformlar, ekonomik planlama konusundaki büyük ideolojik tartışma döneminde ortaya çıktı. Daha matematiksel, "sibernetik" bakış açıları ilk başta ortodoks Marksist iktisattan sapkın olarak kabul edildi; bu tartışmalarda gelirin kesinlikle emekten elde edilmesinin değerini ortaya koydu.[6] Stalin'in 1952 tarihli kitabı, SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunları adlı kitabında yer alan bu doktrin, fiyat sistemini nihayetinde komünist toplumdan kaybolacak kapitalist bir kalıntı olarak nitelendirdi.[7]
Bununla birlikte, geleneksel Marksist-Leninist politik ekonomi çoğu okulda okutulmuş ve kamu tüketimine teşvik edilmiş olsa da, bilgisayarlı ekonomi en iyi planlamacılar için önemli bir rol üstlenmiştir.[8][9] Sovyet ekonomisinde istatistiksel planlamanın yükselen etkisi Merkezi Ekonomik Matematik Enstitüsü'nün oluşturulmasına yansıdı.[10] Vasili Nemçinov, doğrusal programlama mucidi Leonid Kantoroviç ve yatırım analisti Viktor Novozhilov ile birlikte 1965'te Lenin Ödülü'nü aldı.[11] "Optimal" planlama ve kongre planlaması arasındaki fikirsel savaş 1960'larda sürdü.[12]
Ekonomik planlamadaki bir başka eğilim, “işlemin normatif değerini” veya üretimin değerini değerlendirmede ihtiyaç ve isteklerin önemini vurgulamaktadır.[13]
Kosıgin ve Brejnev'in yükselişi
Sovyet dünyasındaki büyük değişiklikler 1964 yılında Nikita Kruşçevin uzaklaştırılması Aleksey Kosıgin ve Leonid Brejnev'in yükselişi ile mümkün oldu.[14] Ekonomik politika, Sovyet basınındaki Kruşçev karşıtı eleştirinin önemli bir retrospektif alanıydı.[15][16] Sovyetler Birliği'ndeki bu 'reformist' ekonomik eğilimin Doğu Avrupa’da ortak güçlükleri ve bazı destekleri oldu.[17]
Kosıgin, önceki yönetim altındaki ekonomi politikasının yetersizliğini ve ataletini eleştirdi.[18] O Komünist Parti için, Liberman ve Nemçinov tarafından ifade fikirler içeren bir planı Eylül 1965'te Merkez Komitesi'ne sundu.[19] Merkez Komite'nin reform planını kabul etmesi, bu fikirlerin teoriden eyleme geçişinde önemli bir kilometre taşı oldu.[20]
Sonuçları
Ekonomi 1966-1970’te 1961-1965’te olduğundan daha fazla büyüdü[21] Birçok işletme fazla ekipman satmaya veya vermeye teşvik edildi, çünkü mevcut tüm sermaye verimlilik hesaplamasına dahil edildi. Bazı verimlilik ölçümleri iyileştirildi. Bunlar arasında, sermaye ruble başına düşen satışlar ve satış ruble başına düşen ücretler yer aldı.[22][23] İşletmeler, kârlarının büyük bölümünü, bazen %80'ini merkezi bütçeye kazandırdılar. Bu "ücretsiz" kalan kar ödemeleri, esasen sermaye giderlerini aşmıştır.[24]
Ancak, merkezi planlamacılar reformun etkisinden memnun değildi. Özellikle, ücretlerin verimlilikte orantılı bir artış olmadan arttığını gözlemlediler.[21] Özel değişikliklerin çoğu, 1969-1971 yılları arasında revize edildi veya geri alındı.[25]
Reformlar, partinin mikro-ekonomik işlemlerde yönetimindeki üstünlüğü biraz azalttı.[26] Ekonomik reformizme karşı verilen tepki, 1968’de Çekoslovakya’ya müdaheleyi tamamen tetikleyen siyasi liberalleşmeye muhalefetle birleşti.[27]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Özel;
- Genel;
- Adam, Jan. Economic Reforms in the Soviet Union and Eastern Europe since the 1960s. Hong Kong: Macmillan Press, 1989. 0333389476
- Ellman, Michael. Soviet Planning Today: Proposals for an Optimally Functioning Economic System. University of Cambridge Department of Applied Economics, Occasional Paper 25. Cambridge University Press, 1971. 0521081564
- Feiwel, George R. The Soviet Quest for Economic Efficiency: Issues, Controversies, and Reforms: Expanded and Updated Edition. New York: Praeger, 1972.
- Katz, Abraham. The Politics of Economic Reform in the Soviet Union. New York: Praeger, 1972.
- Tubis, Richard Irving. Decision-Making in the Soviet Economic Bureaucracy: Administrative Implementation of the 1965 Economic Reform. Political science dissertation accepted at University of Illinois, Urbana–Champaign, August 1973.