Sovyetler Birliği ekonomisi
Sovyetler Birliği ekonomisi, Sovyetler Birliği'nin ekonomik yapısını tanımlar. Merkezi sosyalist planlamaya dayalı bir ekonomiye sahip olan SSCB'nin ekonomik temelini üretim araçlarının sosyalist mülkiyeti oluşturur. Tüm üretimin kamusal mülkiyette olduğu sistemde yatırımlar da merkezi planlama uyarınca devlet tarafından yapılırdı. İşsizlik ve enflasyon olmayan bu ekonomik sistemin[13] özellikle son yirmi yıllık döneminde yolsuzluk ve durgunluk yaşandığına dair eleştiriler bulunmaktadır.
| Sovyetler Birliği ekonomisi | |
|---|---|
 1932 yılında tamamlanan DneproGES hidroelektrik santrali Sovyetler Birliği'nin ekonomik simgelerinden biridir. | |
| Derece | 3. (Nominal) / 2. (SAGP) (1989 tah.)[1] (1991 ekonomik ve siyasi çöküş)[2] |
| Para birimi | Sovyet rublesi (SUR)[3] |
| Mali yıl | 1 Ocak - 31 Aralık (takvim yılı)[3] |
| Ticaret organizasyonları | Comecon, ESCAP ve diğer[3] |
| İstatistikler | |
| GSYİH | 820 milyar $ (1977) (Nominal; 2.) 1.212 trilyon $ (1980) (Nominal; 2.) 1.57 trilyon $ (1982) (Nominal; 2.) 2.2 trilyon $ (1985) (Nominal; 2.) 2.6595 trilyon $ (1989 tah.) (SAGP; 2.)[1] |
| Kişi başı GSYİH | 5,800 $ (1982 tah.) (Nominal; 32.) 9,130 $ (1991 tah.) (SAGP; 33.)[4] |
| Sektörel GSYİH dağılımı | tarım: (% 1-2, 1991), endüstri: (% -2.4, 1991) (1991 tah.)[3] |
| Enflasyon (TÜFE) | % 14 (43.) (1991)[5] |
| Gini katsayısı | Düşük |
| İşgücü | 152.3 milyon (3.) (1989 tah.)[6] |
| Sektörel işgücü dağılımı | % 80 endüstri ve diğer tarım dışı sektörler; % 20 tarım; kalifiye işgücü sıkıntısı (1989 tah.)[3] |
| İşsizlik | % 1-2[3] |
| Ana endüstriler | petrol, çelik, motorlu taşıtlar, havacılık ve uzay, telekomünikasyon, kimyasallar, ağır sanayiler, elektronik, gıda işleme, ahşap, madencilik ve askeri teçhizatlar (1989 tah.)[3] |
| Dış ticaret | |
| İhracat | $110.7 milyar (9.) (1989 tah.)[7] |
| İhraç malları | petrol ve petrol ürünleri, doğalgaz, metaller, kereste, tarım ürünleri ve çeşitli imal edilmiş mallar (1989 tah.)[3] |
| Ana ihracat ortakları |  Doğu Bloku % 49 Avrupa Ekonomik Topluluğu % 14 Küba % 5 ABD Afganistan (1988)[3] |
| İthalat | 114.7 milyar $ (10.) (1989 tah.)[8] |
| İthalat malları | tahıl ve diğer tarım ürünleri, makine ve ekipmanlar, çelik ürünleri (geniş çaplı borular dahil), tüketim ürünleri[3] |
| Ana ithalat ortakları | Doğu Bloku % 54 Avrupa Ekonomik Topluluğu % 11 Küba Çin ABD (1988 tah.)[3] |
| Gayrisafi dış borç | 55 milyar $ (11.) (1989 tah.)[9] 27.3 milyar $ (1988 tah.)[10] |
| Kamu maliyesi | |
| Gelirler | 422 milyar $ (5.) (1990 tah.)[11] |
| Giderler | 510 milyar $ (1989 tah.)[3] 53 milyon $ (2., sermaye artırımı) (1991 tah.)[12] |
| Ekonomik yardım | 147.6 milyar $ (1954-88)[3] |
| Diğer bir bilgi verilmemiş, değerlerin tümü ABD Doları ile ifade edilmiştir. | |
Tarım
SSCB'de tarım önemli etkinlik alanlarından birini oluşturmaktaydı. Etkin nüfusun %15'lik bir bölümünün çalıştığı tarımda, ana işletme biçimleri kolhozlar ve sovhozlardı. 1981'de 1/3,3 milyon hektar toprağı işleyen 25.900 kolhoz ve 327,5 milyon hektar toprağı işleyen 21.600 sovhoz vardı. Tarım yapılan toprakların %60'ının riskli bölgelerde yer alması, tarım üretiminde öngörülen hedeflere ulaşılamamasına yol açmaktaydı. Tarım alanlarının önemli bir bölümü buğday ekimine ayrılmaktaydı.[13]
Tarım Üretimi
| Adı | Üretilen Miktar(ton) | Yılı | Adı | Üretilen Miktar(ton) | Yılı |
|---|---|---|---|---|---|
| Buğday | 83 milyon | 1982 | Patates | 83 milyon | 1982 |
| Çavdar | 12,5 milyon | 1982 | Şeker pancarı | 71 milyon | 1982 |
| Arpa | 55 milyon | 1982 | Pirinç | 2,5 milyon | 1983 |
| Yulaf | 14 milyon | 1983 | Darı | 2 milyon | 1983 |
| Mısır | 16 milyon | 1982 | Çay | 0,1 milyon | 1983 |
[13]Sebze ve meyve üretimi de özellikle iklimin elverdiği bölgelerde yoğun biçimde yapılmaktaydı.
Hayvancılık
Tarımsal etkinlik içinde önemli bir yer tutan hayvancılık alanında kolhoz ve sovhozların yanı sıra buralarda çalışanların sahip oldukları bireysel topraklarda yapılan üretim de önem taşır. Nitekim sığır üretiminin %43,2’si kolhozlarda, %35,8’i sovhozlarda, %21’i özel bahçelerde; domuz üretiminin %43,2’si kolhozlarda, %34,5 sovhozlarda, %22,3’ü özel bahçelerde; koyun üretiminin %36’sı kolhozlarda, %46’sı sovhozlarda, %17,5’u özel bahçelerde gerçekleştirilir.[13]
Balıkçılık
Balıkçılıkta dünyada 2. sırada yer alan SSCB’de bu alanda 400’ü aşkın kolhoz etkinlik göstermekteydi. Dünyadaki balıkçılık tekniklerinin %22’sine sahip olan SSCB’de 600 balık işleme tesisi olan gemi ve balık taşıma gemisi vardı. 260’a yakın bilimsel araştırma gemisi bu alanda etkinlik göstermekteydi. Tutulan balık miktarı 1981’de 9,412 milyon ton dolayındaydı.[13]
Ormancılık
Ülke yüzölçümünün %40’a yakın bölümünü kaplayan ormanlar da 1984'te 280 milyon metreküplük üretimde dünya kereste üretiminde SSCB’nin birinci sırada yer almasını sağladı.[13]
Madencilik
SSCB dünyanın en zengin yer altı kaynaklarına sahip ve en büyük maden üreticisi ülkesiydi. Taşkömürü, turba, petrol, doğalgaz, demir cevheri,çinko, nikel ve boksit rezervleri bakımından dünyada birinci ya da ilk birkaç ülke arasında yer alır. En büyük petrol yatakları Volga ile Ural arasında, Kafkasya’da(Bakü, Groznyj) Batı Kazakistan’da (Emba) ve Sahlin adasında yer alır. Doğalgaz yatakları ise, Kuzey Kafkasya’da (Stavropol), Ukrayna’da (Şebelinsk), Özbekistan’da (Gazli) ve Volga bölgesinde yoğunlaşır. En önemli taş kömürü havzaları Donbas, Kuzbas, Kansk-Açinsk, Karaganga, İrkutsk, Peçora ve Güney Yakutistan’dır. Demir cevheri yatakları, Kursk bölgesinde, Krivoy-Rog havzası’nda, Urallar’da, Kazakistan’da ve Sibirya’da yoğunlaşır. Manganez Cevheri yatakları, Gürcistan’da (Çiatursk) ve Ukrayna’da (Nikopolsk); Güney Urallar’da ve Batı Kazakistan’da; titan, Urallar, Ukrayna ve Sibirya’da; bakır, Kazakistan’da, Urallar’da ve Transbaykal’da; kurşun ve çinko, Kazakistan’da; nikel, Kola Yarımadası’nda, Sibirya’da Norilsk bölgesinde ve Urallar’da; Kobalt Tuva’da; Kalay, Transbaykal’da ve Uzakdoğu’da bulunur; elmas, Yakutistan’da çıkartılır.[13]
Sanayi
Ağır sanayi temeline dayalı Sovyet sanayisi, ülke çapında yer altı kaynaklarına bağlı olarak gelişti. Bellibaşlı metalürji tesisleri, Donbas-Kriyov-Rog, Ural-Kuzbas, Ural Karaganda kombinalarıdır. Moskova, Leningrad ve Kriyov-Rog’da demiryolu malzemesi, otomobil, tekstil makinaları ve silah fabrikaları; Volga Vadisi’nde(Gorki, Kazan, Saratov ve Volgograd) otomobil, traktör, tarım makinaları işletmeleri; Urallar’da (Nijni-Tagil, Sverdlovsk, Çelihabinsk) silah, otomobil, iş makinaları fabrikaları; Türkistan’da(Taşkent) tarım makinaları işletmeleri; Sibirya’da (Novosibirsk, İrkutsk, Kuzbas) işmakinaları, tarım ve demiryolu araçları fabrikaları metakürjiye bağlı imalat sanayisini oluşturur. Makina yapımında ABD’den sonra 2. sırada yer alan SSCB, 1975'te 232.000 dolayında takım tezgâhı üretmekteydi. 1982’de üretilen türbinlerin toplam gücü 17.300.000 kw’dı. ABD’den sonra dünya üretiminde kimya sanayisi alanında 2. sırada yer alan SSCB, bu dalda birçok ürün bakımında en önde bulunmaktadır.
Hafif sanayi çerçevesinde 1984'te 11,8 milyar m2 tekstil ürünü, 1982’de 730 milyon çift ayakkabı, 1984'te 118.000 biçerdöver, 1,2 milyon motosiklet, 5,5 milyon bisiklet ve motorlu bisiklet 4,4 milyon fotoğraf makinası, 70 milyon saat, 9,4 milyon radyo ve pikap, 9 milyon televizyon, 4,5 milyon çamaşır makinası, 5,7 milyon buzdolabı üretildi. Son yıllarında SSCB petrol, dökme demir, yapay gübre, çimento, traktör, biçerdöver, dizel ve elektrikli lokomotif, yünlü kumaş ve deri ayakkabı üretiminde dünyada birinci sıradaydı. SSCB'nin son yıllarında, dünya sanayi üretiminin %20’si SSCB’de gerçekleştirilmekteydi.[13]
| SSCB ve ABD ekonomilerinin bir karşılaştırması(1989) CIA The World Factbook, 1990 verilerine göre [10] | ||
|---|---|---|
| SSCB | ABD | |
| GSYİH (PPP) (1989 - milyon $) | 2,659,500 | 5,233,300 |
| Nüfus (Temmuz 1990) | 290,938,469 | 250,410,000 |
| Kişi Başına GSYİH(PPP) ($) | 9,211 | 21,082 |
| İşgücü (1989) | 152,300,000 | 125,557,000 |