Gerandıqo Berzeg

Gençliği

Mezar taşında yazan bilgiye göre 1802 tarihinde doğdu.^[1] Çerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler Rus kaynaklarından geldiği için Berzeg'in erken yaşamı hakkında pek bir şey bilinmiyor. Gerandıqo Berzeg, Çerkesya'nın Soçi bölgesinin Mutıhuasua köyünde Berzeg klanına doğdu.^[3][9] Dedesi Muhammed Berzeg, Babası Hatajuq Berzeg, amcası İsmail Berzeg'dir.^[3]

Askerî kariyeri

Rus-Çerkes Savaşı

İlk büyük askeri başarısı, 1841'de Sohum'da Sadz bölgesini Rusların elinden almasıdır. Aynı yıl general Anrep'i mağlup etti.^[3] 1846'da İsmail Berzeg'in ölümüyle Ubıh bölgesinin lideri seçildi. 14 Mayıs 1846'da Polonya Ulusal Hükûmeti Başkanı Adam Czartoryski'ye şunları yazdı:^[7][10][11]

Halklarımız, ortak bir düşmanın varlığının yanı sıra özgürlük ve bağımsızlık arzusuyla birleşiyor. Rus ordusundan firar eden Polonyalıları ve diğerlerini ağırlayacağım ve onlara iyi davranacağım. Ayrıca Topçu ve Mühendislik Birlikleri Binbaşı Kazimir Gordon'u benimle birlikte Çerkesya'ya kabul edeceğim, ona çok iyi bakacağım ve ortak düşmana karşı mücadelemizde bize yardım etmesi için ihtiyaç duyacağı her şeyi sağlayacağım. Onun tavsiyesini dinleyeceğiz ve ona Polonya başkanının bir elçisi gibi davranacağız.

En büyük seferine 1854'te çıkan Berzeg, Rus ordusu tarafından işgal edilen bölgeleri ve kaleleri yeniden ele geçirmek için yola çıktığı ve büyük ölçüde başarılı oldu.^[9] 1857'de kuvvetlerini İsmail Zayuş ile birleştirdi ve Gagra'da Rus kuvvetlerine saldırdı. 1860'da Çerkes Meclisi'nin başkanı olarak seçildi.^[2][3][12] Meclis hükûmeti, Eylül 1861'de Rus Çarı II. Aleksandr ile barışı tesis etmek için görüştü ve Berzeg Rus çarını ikna etmeye çalıştı:^[12][13]

Bu topraklar bize ait, onları atalarımızdan miras aldık ve sizinle uzun husumetimizin nedeni bu toprakları elimizde tutmak istememizdir.

Yeni bir devlet yapılanmasını benimsedik ve amacımız ülkemizi katı adalet ve insanlıkla, kimseye haksızlık etmeden yönetmektir.

Bizim gibi bu kadar iyi niyetli bir halk, sizinki gibi güçlü bir güce sempati uyandırmalıdır. Bağımsızlık için çabalayan diğer insanlara sempati duydunuz, neden bize de aynı sempatiyi göstermiyorsunuz?

Ülkemizi adil bir şekilde yönetmek ve çıkardığımız yeni yasalara bağlı kalmak için elimizden gelen her şeyi yapıyoruz. Vatandaşlarımıza adil davranmak ve bizi ziyaret eden yabancıların can ve mallarına saygı duymak istiyoruz.

Sizinki gibi güçlü bir ülkenin görevi nedir: bu kadar küçük bir halkı yok etmek mi yoksa reformlarımızı gerçekleştirmemize yardım etmek mi?

Davamızı tüm büyük ülkelere iletmeye karar verdik: siz onlardan birisiniz ve davamızı size doğru bir şekilde sunuyoruz.

Bize adaletli davranın, mallarımızı ve camilerimizi harap etmeyin, kanımızı dökmeyin. Güçlü bir devletin gereksiz yere bir insanın canını alması utanç vericidir.

Bu haksız savaşın sürdürülmesinden çıkacak tek şey çaresiz kadın ve çocukların esir alınmasıdır. Bizim vahşi bir halk olduğumuz dedikodusunu yayarak tüm dünyayı yanıltıyorsunuz ve bu bahaneyle bizimle savaşıyorsunuz; biz de sizin gibi insanız. Kanımızı dökmeye kalkışmayın, çünkü biz vatanımızı sonuna kadar savunmaya karar verdik.

Ancak Çarlık hükûmeti mutlak kontrol sağlamak için Çerkesleri Kafkasya'dan çıkarmak istiyordu, Çerkesya'nın ilhakı Rusya'nın emelleri için yeterli değildi. Çar, babası I. Nikolay'ın politikasını tutarlı bir şekilde sürdürdü ve Çerkes barış önerilerini reddetti.^[12] Meclis bir toplantı yaptı ve Rus taleplerinin reddine karar verdi. Meclis, her iki ülkeden de destek almak için hızla Osmanlı İmparatorluğu ve Birleşik Krallık'a heyetler gönderdi. İngiliz delegeleri, bağımsız bir Çerkesya'nın tanınmasının yanı sıra, tutarlı bir devlette birleşirlerse Paris'ten olası tanınma sözü verdiler.^[14] Osmanlı'da ise Çerkes işleriyle ilgili özel bir komite oluşturuldu ve yerel Müslüman halktan bağışlar alındı.^[12] Meclis binası Temmuz 1862'de bir çıkartma birliği tarafından yakıldı. Bundan sonra Meclis toplantıları, Meclis Başkanı Gerandıqo Berzeg'in memleketi olan Mutıxwa (şimdiki ‘Plastunki’) bölgesinde yapılmaya başlandı.^[3]

1864'teki yenilginin ardından, Berzeg savaşı bitirmek ile direnmeye devam etmek arasında kaldı. Konuyu tartışmak için İslam alimlerine danıştı ve hatta Abhazya prensi Mihail Çaçba ile görüştü.^[3] O yokken 3 bin kişilik ordusu Rus ordusunun saldırısına uğradı ve tamamen yok edildi. Bundan sonra başta direnmeye devam etme kararı alsa da,^[3] yeterince asker toplayamayan Berzeg 24 Mart 1864'te Berzeg, Çerkeslerin askeri faaliyetlerini durduracağını ilan etti ve Osmanlı topraklarına sürgüne gönderildi.^[3] Sürgüne gitmeden önce son bir konuşma yaptı:

Hayatım boyunca, yüreğim vatanımın özgürlüğü için amansız bir tutkuyla yandı. Düşmanımız Ruslara karşı savaşmadığım ender anlarda kendimi yaralarımı sarmaya ve gençleri beslemeye adadım. Anavatanımı korumak için ömür boyu süren görevimin bir sonucu olarak, savaş alanında bana katılacak yaşa gelene kadar kendi oğlumla doğru dürüst tanışmadım. Şimdi bile, önünüzde dururken, vahşi işgalcilere karşı 35 yıllık onurlu mücadelede kazanılan on altı savaş yarası taşıyorum. Savaşta yenilgiye uğramış olsak da insanlığımızdan ve onurumuzdan asla vazgeçmeyeceğiz. Aramızdaki hainler yenilgimize sebep oldular ama vatanımız Allah'ın lütfuyla sonsuza kadar kalbimizde, ruhlarımıza silinmez bir şekilde kazınacak. Şimdi bile uğrunda savaştığım insanlar gözlerinde yaşlarla yalvarıyorlar, onları bırakmamamı istiyorlar. Bir gün asil atım üzerinde zaferle vatanıma döneceğime yemin ederim. Buna gücüm yetmezse, bari beni sevgili vatanımın toprağına gömün.

— Gerandıqo Berzeg'in son konuşması, Adigece'den çevrilmiştir

Sürgünde

Osmanlı topraklarına geldikten sonra Osmanlı Padişahı Abdülaziz tarafından bizzat davet edildi^[3] ve Çerkesya'da yürüttüğü direnişin şerefine Paşa rütbesi verildi.^[4] Kendisine aynı zamanda aylık maaş ve İstanbul'da bir asilzade evi teklif edildi, fakat Berzeg teklifi kibarca reddederek Manyas'ta küçük bir köye taşındı.^[3][15] Bu sırada Çerkes Soykırımı hakkında Çerkesçe şiirler ve ağıtlar yazdı.^[4] 93 harbi sırasında Çerkeslerden oluşan bir birlik kurdu ve Osmanlı devleti için savaştı.^[4][5][6][7] 93 Harbi bittikten sonra tekrar hacca gitti^[4] ve 1880 yılında öldü.^[1]

Berzeg dindar bir Müslümandı ve 1839,^[3] 1849, 1879^[4] tarihlerinde hacca gitti. Mezar taşındaki bilgiye göre Ayşe Yediç Hanım ile evliydi.^[1]

Anıt mezar

2021 yılında, Hacı Berzeg'in mezarının durumundan rahatsız olan Çerkes aktivistler, mezarın restore edilmesi için bir kampanya başlattılar. Mart 2022'de, Manyas kaymakamı Koray Çelik bölgedeki mezarlıkları ziyaret ederken, Hacı Berzeg'in mezarının eskimiş ve yıkılmış durumundan etkilendi ve Çerkes dernekleriyle iletişime geçerek mezarın restore edilmesine destek olacağını belirtti.^[10][11][16] Türk hükûmeti ile Çerkes organizasyonları arasında işbirliği başladı ve anıt mezarın inşaatı Haziran 2022'de tamamlandı. Çerkes liderleri, Berzeg ailesinin temsilcileri, milletvekilleri ve diğer önemli kişilerin katılımıyla açılış töreni düzenlendi. Törende Fatiha okunarak Berzeg için dua edildi. Milletvekili Yavuz Subaşı yaptığı konuşmada şunları söyledi: "Dilinizi korursanız bundan sonra gelecek tahribatı önlersiniz. Buna din de dahil."^[17][18]

Hacı Berzeg'in son vasiyeti naaşının bir parçasının memleketi Çerkesya'da gömülmesi yönündeydi. Ancak mezarın açılması ve parçalarının alınması İslâmi açıdan uygun görülmediği için mezarın bulunduğu Tepecik Mahallesi'nden getirilen sembolik miktarda toprak, Berzeg'in vasiyetini yerine getirmek için doğduğu topraklara taşındı. Ayrıca, Hacı Berzeg'in soyundan gelen Asım Berzeg, Çerkesya'dan getirilen toprağı mezarın üzerine serpiştirerek manevî olarak son vasiyeti gerçekleştirdi.^[17][18]