Gevork Vartanyan
Gevork Andreyeviç Vartanyan (Ermenice: Գևորգ Վարդանյան, Rusça: Гево́рк Андре́евич Вартаня́н; 17 Şubat 1924 - 10 Ocak 2012) Sovyet istihbarat subayı.[1][2] Adolf Hitler tarafından ortaya atılıp, Ernst Kaltenbrunner tarafından planlanan ve Otto Skorzeny tarafından icra edilen, 1943 Tahran Konferansı sırasında Stalin, Churchill ve Roosevelt'e yönelik suikast planı, Gevork Vartanyan ve eşi Goar Vartanyan tarafından engellenmiştir.[3]
| Gevork Vartanyan Գևորգ Վարդանյան Гево́рк Андре́евич Вартаня́н | |
|---|---|
 Erivan'da Tumanyan Caddesi'nde Vartanyan Anıtı | |
| Casusluk faaliyeti | |
| Hizmet yılları | 1940-1942 |
| Rütbesi | Albay |
| Operasyon(ları) | Uzun Atlama Operasyonu |
| Ödül(leri) | Sovyetler Birliği Kahramanı Anavatan için Liyakat Nişanı Lenin Nişanı Kızıl Bayrak Nişanı Vatanseverlik Savaşı Nişanı Savaş Hizmeti Madalyası Jübile Madalyas Kafkasya Savunması Madalyası Zafer Madalyası 65. Yıl Jübile Madalyası "SSCB Silahlı Kuvvetleri Gazisi" Madalyası 70. Yıl Jübile Madalyası Kusursuz Hizmet Madalyası "Mareşal Bağdatyan" Madalyası Ermenistan Onur Nişanı Fahri Devlet Güvenlik Görevlisi |
| Kod ad(ları) | Emir, Anri |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum ismi | Gevork Andreyeviç Vartanyan |
| Doğum | 17 Şubat 1924 Nahçıvan-na-Donu, SSCB |
| Ölüm | 10 Ocak 2012 (87 yaşında) Moskova, Rusya |
| Ölüm nedeni | Kanser |
Vartanyan Ermeni bir ailenin çocuğu olarak SSCB'de Nahçıvan-na-Donu şehrinde dünyaya geldi. Sovyet istihbarat ajanı olan babası, 1930'da varlıklı bir tüccar kılığında İran'a gönderildi. Baba Vartanyan 23 yıl boyunca bu görevi sürdürdü. Gevork Vartanyan ise istihbarat teşkilatına dahil olduğu zaman 16 yaşında bile değildi.[4] Vartanyan 1955'te Erivan'daki Yabancı Diller Enstitüsü'nden mezun oldu.
Uzun Atlama Operasyonu
1942 yılında Adolf Hitler Uzun Atlama Operasyonu adında bir operasyonu harekete geçirdi. Polis Şefi Ernst Kaltenbrunner'in gözetiminde titizlikle hazırlanan bu planla, Hitler tarafından görevlendirilen özel ajan Otto Skorzeny liderliğinde yedi kişilik bir özel ekip, Tahran'a gönderildi. Plan, Josef Stalin, Winston Churchill ve Franklin Roosevelt'in yakalanmasını veya suikastla ortadan kaldırılmalarını hedefliyordu.
Operasyonla ilgili ilk istihbarat, Nazi işgali altındaki Ukrayna'da görevli Sovyet istihbarat ajanı Nikolay İvanoviç Kuznetsov tarafından, Wehrmacht üsteğmeni Paul Siebert takma adıyla verildi.[5] Kuznetsov, bu istihbaratı, Ulrich von Ortel adında bir SS subayını sarhoş ederek elde etti. Bu operasyonun gerçekleştirileceği zaman tam olarak bilinmemekle birlikte, suikastın yapılacağı yer bilgisi teyit edilmiş oluyordu.
Vartanyan 1940'tan beri yeni ajanları işe alıp eğitmekle görevlendirilmişti. 1940-41 arası, Vartanyan'ın yedi istihbarat subayından oluşan ekibi, tamamı Sovyet birlikleri tarafından tutuklanan 400'den fazla Nazi ajanını ortaya çıkarmıştı. 1943'te Vartanyan ve ekibine Tahran Konferansı'nın güvenliğini sağlama görevi verildi. Vartanyan'ın ekibi 28 Kasım 1943'te konferansın başlamasından kısa bir süre önce altı Nazi telsiz operatörünü deşifre etti.
Alman suikast ekibi paraşütle, Tahran'a 65 km uzaklıktaki Kum şehrine bırakıldı. Vartanyan daha sonraları olayları şöyle anlatacaktı:
İlk grubun tüm üyeleri tutuklandı. Böylelikle suikastin önüne geçilmişti. operasyonun önü alınmıştı ve Skorzeny'nin ekibi Tahran'a gitmekten vazgeçti.[6][7]
Savaş sonrası
Yuri Lvovich Kuznets, 2003 gizliliği kaldırılmış istihbarat belgelerine dayanarak, "Tahran 43-Operasyon Uzun Atlama" adında yazdığı kitapta Vartanyan'a geniş yer ayırdı. Başrolünü Alain Delon'un oynadığı, Sovyet yapımı Teheran 43 isimli film 1981'de vizyona girdi.[6] Russia Today'den Al Gurnov'un, Vartanyan'la yaptığı röportaj, 9 Mayıs 2008'de, Zafer Günü arifesinde yayınlandı. Röportajda, Vartanyan'ın kimliğinin 2000 yılına gizli tutulduğu ve bu tarihten sonra Uzun Atlama Operasyonu'ndaki rolünün ifş edildi.
Vartanyan Sovyetler Birliği kahramanı ve Ermenistan Onur Nişanı'nın yanı sıra, pek çok madalya ile taltif edilmiştir.
Ölümü
Gevork Vartanyan, 10 Ocak 2012 tarihinde 87 yaşında, Moskova'da Botkin Hastanesi'nde hayatını kaybetti.[1][8][9] Rusya Başbakanı Vladimir Putin cenazeye katılarak, dul eşi Goar Vartanyan'a taziyesini bildirdi.[10][11] Ermenistan Devlet Başkanı Serj Sarkisyan ve Ermenistan Başbakanı Tigran Sarkisyan[12][13] ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Devlet Başkanı Bako Sahakyan da, Vartanyan'ın ölümüyle ilgili birer taziye mesajı yaynladılar.[14][15]
