Hızlı satranç
Hızlı satranç, her oyuncuya hamlelerini düşünmesi için klasik satrancın zaman kontrolüne kıyasla daha az süre verilen bir satranç türüdür. Azalan zaman kontrollerine göre hızlı satranç, yıldırım satrancı ve mermi satrancı olarak ayrılan türleri vardır. Hızlı satrancın özel bir çeşidi olan "Armageddon" satrancı ise her oyuncu için farklı kurallar içerir.
FIDE kuralları
Dünya Satranç Federasyonu (FIDE), satranç için zaman kontrollerini "klasik" zaman kontrolleri ve "hızlı satranç" zaman kontrolleri olarak ikiye ayırır. (Temmuz 2014 itibarıyla) usta seviyedeki (2400 veya daha yüksek Elo'ya sahip) oyuncular için yapılan düzenlemeler, bir oyunun "klasik" olarak derecelendirilmesi için oyuncu başına en az 120 dakikanın (60 hamlelik bir oyuna göre) ayrılması gerektiğini belirtir;[2] düşük seviyeli oyuncular için bu süre 60 dakikaya kadar düşürülebilir.[2] Bu zaman kontrollerinden daha hızlı oynanan oyunlar, bu kategoriler için zaman kontrollerine uyuyorlarsa hızlı ve yıldırım olarak derecelendirilebilir.[3]
Hızlı ve yıldırım satranç oyuncuları, hamlelerini maç kağıdına (A.2) yazma (notasyon tutma) zorunluluğundan muaftır. Bu tür müsabakalarda kayıtlardan hakem veya yardımcısı sorumludur (A.3.1.2, B.3.1.2). Bu durumda elektronik kayıt tercih edilir.[4]
Genel bakış
Bir hızlı satranç oyunu ayrıca, zaman kontrolü seçimine göre birkaç kategoriye ayrılabilir. Oyunlar, hamle başına süre artışlı veya artışsız olarak oynanabilir.
Yıldırım
FIDE'ye göre, bir yıldırım satrancı oyununda zaman kontrolleri, oyuncu başına 10 dakika veya daha azdır.[3] Yıldırım satrancı dijital saatlerin kullanılması ile, hamle başına artış veya gecikmeyle veya bunlar olmadan oynanabilir. Ancak genellikle 2 saniyelik artışlarla üç dakikalık oyunlar tercih edilir. Zaman artışıyla oynanan oyunlarda, 60 hamlelik bir oyun için oyuncu başına toplam süre 10 dakika veya daha az olmalıdır (dolayısıyla hamle başına ortalama 10 saniye veya daha az).[3]
Mermi
Yıldırım satrancın bir çeşidi olan kurşun satranç oyunları, 40 hamlelik bir oyun için oyuncu başına üç dakikadan daha az süreye sahiptir.[5][6] Bazı satranç sunucuları, oyuncu başına bir dakikalık oyunları ayrı olarak sınıflandırır.[7] Daha düşük zaman kontrolüne sahip oyunlar, oyuncu başına 30 saniye için "hiper mermi" ve oyuncu başına 15 saniye için "ultra mermi" olarak adlandırılır.[8][9] Mermi oyunlarında kullanılan diğer zaman kontrolleri, bir saniyelik artışla iki dakika, iki saniyelik artışla bir dakika veya bir saniyelik artışla bir dakikalık oyunlardır. Mermi satrancında zaman artışı, gecikme ve "kirli işaretleme" gibi sorunlardan kaçınmak için kullanılır. Mermi satrancının çevrimiçi oynanması, canlı oyunda doğabilecek, mesela kazara taşların devrilmesi gibi sorunları önler. Çevrimiçi oynamak ayrıca, rakip oynamadan önce ön hamle yapmaya da izin verir.[10]
Armageddon
Armageddon satranç, berabere kalan bir oyunun siyaha puan kazandırdığı bir yıldırım satrancı çeşididir. Bu, oyunun kararlı bir şekilde sonlanmasını garantiler, bu sebeple son bir eşitlik bozma oyunu olarak oynanabilir. Armageddon satrancı, Satranç Dünya Kupası gibi turnuvalarda eşitliği bozmak için oynanmıştır.[11] Siyahın berabere kalarak puan kazanma olasılığını telafi etmek için Beyaza daha fazla süre verilir. Genellikle kullanılan zaman kontrolleri, Beyaz için altı dakika ve Siyah için beş dakika veya Beyaz için beş dakika ve Siyah için dört dakikadır. Bu oyunlar küçük zaman artışlarıyla da oynanabilir.[12]
Bazı turnuvalarda, Siyahları alarak en az ne kadar sürede oynayabileceklerine karar vermeleri için her oyuncuya bireysel olarak teklif yapılır. Her maç için daha düşük teklif veren oyuncu, siyah taşları alır. Bu sistem, renklerin rastgele verilmesiyle ortaya çıkan zaman kontrollerindeki adaletsizliği en aza indirir.[13][14][15][16]