Хуткія шахматы

Паводле кантролю часу гульня ў шахматы меней чым па 60 хвілінаў на 60 хадоў падзяляецца на чатыры катэгорыі. Таксама пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час.

Хуткія шахматы

Кожны гулец у хуткіх шахах атрымлівае час ад 10 да 60 хвілінаў^[1]. Пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час: напрыклад, 10 сэкундаў за ход. У гэтым выпадку запас часу для кожнага гульца з улікам дададзенага часу павінен быць ад 10 да 60 хвілінаў^[1].

На чэмпіянаце сьвету па хуткіх шахматах гульцы маюць па 15 хвілінаў і па 10 сэкундаў за кожны ход, пачынаючы зь першага^[2].

Бліц

Кожны гулец у бліцы мае да 10 хвілінаў на партыю^[1], таксама без альбо з дадаваньнем часу пасьля кожнага ходу. У апошнім выпадку найчасьцей абіраецца варыянт па тры хвіліны на партыю з двухсэкундным павелічэньнем. Агульны час гульца ў партыі з 60 хадоў у такім разе ня мусіць перавышаць 10 хвілінаў^[1].

На чэмпіянаце сьвету па бліцы гульцы маюць па 3 хвіліны і па 2 сэкунды за кожны ход, пачынаючы зь першага^[2].

Імгненныя шахматы

Кожны гулец у імгненных шахматах мае да 3 хвілінаў па партыю з 40 хадоў^[3][4]. Найбольш распаўсюджаны варыянт — 2 хвіліны з даданьнем аднае сэкунды або 1 хвіліна з даданьнем дзьвюх сэкундаў.

З розных прычынаў імгненныя шахматы асабліва папулярныя ў он-лайне. Па-першае, недахоп часу не дазваляе апанэнту карыстацца кампутарнымі праграмамі аналізу. Да таго ж он-лайн-гульня пазбаўленая такіх праблемаў гульні на сапраўднай дошцы, як выпадковае крананьне і раскіданьне фігураў пры хуткіх рухах.

Армагедон

Гэты варыянт гульні абавязкова сканчаецца перамогай аднаго з бакоў, бо чорным у выпадку нічыёй залічваецца перамога. У якасьці кампэнсацыі ж белыя маюць болей часу на партыю. Распаўсюджанымі варыяцыямі ёсьць шэсьць хвілінаў для белых і пяць для чорных альбо пяць і чатыры адпаведна. Пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час^[5]. Шахматны «армагедон» звычайна ўжываецца на спаборніцтвах, дзе пераможца ня быў выяўлены.

Да зьяўленьня лічбавых гадзіньнікаў стандартам для хуткіх шахаў ці бліцу быў кантроль па пяць хвілінаў на партыю. А да зьяўленьня шахматных гадзіньнікаў увогуле час кантраляваўся судзьдзём, які агучваў яго кожныя 10 сэкундаў.

У 1988 року амэрыканскі гросмайстар Ўолтэр Браўн заснаваў Сусьветную асацыяцыю бліц-шахматаў.

У гульнях з абмежаваным кантролем часу ягонае сканчэньне для аднаго з гульцоў азначае паразу, акрамя тых выпадкаў, калі супернік ня мае дастаткова матэрыялу, каб паставіць мат (у такім разе партыя сканчаецца ўнічыю). «Параза па часе» распаўсюджваецца і на клясычныя шахі, аднак там здараецца нашмат радзей.

Агульнапрынятым на спаборніцтвах па хуткіх шахматах лічыцца правіла «недазволенага ходу»: калі гулец робіць ход немагчымы ход (напрыклад, ход іншай фігурай у той час, як ягоны кароль знаходзіцца пад шахам), ягоны супернік можа паведаміць пра гэта і запатрабаваць прысуджэньня яму перамогі.

У турнірах, дзе патрэбна вызначыць канчатковае становішча ўдзельнікаў, можа выкарыстоўвацца сэрыя з партыяў са скарочаным кантролем часу, звычайна дзьве партыі — па адной кожным колерам. У шахбоксе таксама выкарыстоўваецца варыянт гульні ў хуткія шахі.

Неафіцыйныя сусьветныя спаборніцтвы па хуткіх шахматах ладзяцца з 1970 року; чэмпіянаты сьвету пад эгідай ФІДЭ існуюць з канца 1980-х.

Першым чэмпіёнам сьвету па «актыўных шахматах» у 1988 року стаў Анатоль Карпаў, неўзабаве турнір стаў звацца чэмпіянатам па хуткіх шахматах^[6]. У гэтым жа годзе першым чэмпіёнам сьвету па бліцы стаў Міхаіл Таль^[7].

У 1992 року адбыліся першыя жаночыя чэмпіянаты ФІДЭ па хуткіх шахматах і бліцы. Абодва тытулы заваявала вугорская гросмайстарка Жужа Полгар^[8].

З 2012 року ФІДЭ ладзіць чэмпіянаты па хуткіх шахах і бліцы ў адзін пэрыяд.

Чэмпіёны сьвету

Хуткія шахматы № Імя Рок Краіна 1 Анатоль Карпаў 1988[6]  СССР 2 Гары Каспараў 2001[9]  Расея 3 Вішванатан Ананд 2003[10]  Індыя 4 Сяргей Каракін 2012[11]  Расея 5 Шахрыяр Мамэд’яраў 2013[12]  Азэрбайджан 6 Магнус Карлсэн 2014[13]  Нарвэгія 7 Магнус Карлсэн 2015[14]  Нарвэгія 8 Васіль Іванчук 2016[15][16]  Украіна

Хуткія шахматы (жанчыны) № Імя Рок Краіна 1 Жужа Полгар 1992[8]  Вугоршчына 2 Антаанэта Стэфанава 2012[17]  Баўгарыя 3 Кацярына Лагно 2014[18]  Украіна 4 Ганна Музычук 2016[19][16]  Украіна

Бліц № Імя Рок Краіна 1 Міхаіл Таль 1988[20]  СССР 2 Аляксандар Грышчук 2006[21][22]  Расея 3 Васіль Іванчук 2007[23]  Украіна 4 Леньер Дамінгес 2008[24]  Куба 5 Магнус Карлсэн 2009[25]  Нарвэгія 6 Лявон Аранян 2010[26]  Армэнія 7 Аляксандар Грышчук 2012[27]  Расея 8 Ле Кўанг Льем 2013[28]  Віетнам 9 Магнус Карлсэн 2014[29]  Нарвэгія 10 Аляксандар Грышчук 2015[30]  Расея 11 Сяргей Каракін 2016[31]  Расея

Бліц (жанчыны) № Імя Рок Краіна 1 Жужа Полгар 1992[8]  Вугоршчына 2 Кацярына Лагно 2010[32]  Украіна 3 Валянціна Гуніна 2012[17]  Расея 4 Ганна Музычук 2014[33]  Славенія 5 Ганна Музычук 2016[31]  Украіна

•  Brady, Frank Bobby Fischer: Profile of a Prodigy. — 2nd. — Dover, 1973. — ISBN 0-486-25925-0
•  Plisetsky, Dimitry Russians versus Fischer. — Everyman Chess, 2005. — ISBN 1-85744-380-2
• Bullet Chess: One Minute to Mate. — Russell Enterprises, 2009. — ISBN 978-1-888690-67-5

• Правілы ФІДЭ
• Анляйнавы сэрвіс па хуткіх шахах
• Online Chess Clock / Анляйнавы шахматны гадзіньнік