Helsinki
Helsinki (İsveççe: Helsingfors), Finlandiya'nın başkenti ve en büyük şehridir. Şehir, Finlandiya'nın güneyinde Finlandiya Körfezi'nin kıyısında yer almaktadır. Şehrin nüfusu 2016 yılı itibari ile 642.045 olup[2] metropol alanının nüfusu ise 1.47 milyondur.
| Helsinki Helsingfors | |
|---|---|
Helsinki şehri | |
 | |
.svg) Bayrak  Arma | |
  Helsinki Helsinki'nin Finlandiya'daki konumu | |
| Ülke |  Finlandiya |
| Bölge | Uusimaa |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Juhana Vartiainen (KOK) |
| Yüzölçümü | |
| • Başkent | 215,12 km² |
| Nüfus (2017) | |
| • Başkent | 642,045 |
| • Yoğunluk | 2997/km² |
| • Kent | 1,231,595 |
| • Metropol | 1,470,552 |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAYS) |
Resmî site www.hel.fi | |
Büyük Helsinki bölgesi, Helsinki'nin başta komşu şehirleri Espoo, Vantaa ve Kauniainen olmak üzere çevresindeki banliyö kentlerinden oluşan kent merkezini içerir.[3] Bir milyondan fazla nüfusa sahip dünyanın en kuzeydeki metropolitan alanıdır ve Avrupa Birliği'nin en kuzeydeki başkentidir. Helsinki metropolitan alanı İskandinavya'nın Stockholm ve Kopenhag'dan sonra üçüncü büyük metropolitan alanı ve Helsinki kent merkezi Stockholm ve Oslo'dan sonra üçüncü büyük kentidir. Helsinki, Finlandiya'nın başlıca siyasi, eğitimsel, finansal, kültürel ve araştırma merkezi olduğu kadar Kuzey Avrupa'nın en büyük şehirlerinden biridir.
2009'da Helsinki, 2012 Dünya Tasarım Başkenti seçildi.[4] Şehirde aynı zamanda 1952 Yaz Olimpiyatları ve 2007'de 52. Eurovision Şarkı Yarışması düzenlenmiştir.
Tarihçe
Helsinki, 1550 yılında İsveç Kralı I. Gustav tarafından, Hansa şehri olan Reval'e (günümüzde Tallinn) rakip olmayı hedefleyen bir ticaret kenti olarak kuruldu. Ancak bazı planların uygulanamamasından dolayı yoksulluk, savaşlar ve hastalıklarla anılan küçük bir kasaba olarak kaldı.[5] 18. yüzyılda donanma kalesi Sveaborg'un inşaatı Helsinki'nin statüsünü iyileştirdi.
1809'da Finlandiya'nın Finlandiya Savaşı sonucunda Rus İmparatorluğu'na geçmesinin ardından Çar I. Aleksandr, yeni kurulan Finlandiya Grandüklüğü'nün başkentini Rusya'ya yakın olması nedeniyle 1812'de Turku'dan Helsinki'ye taşıdı.[6] 1827'de Büyük Turku Yangını'nın ardından ülkenin tek üniversitesi olan Turku Kraliyet Akademisi de Helsinki'ye taşınarak günümüz Helsinki Üniversitesi adını aldı. Bu düzenlemeler kentin yeni rolünü pekiştirdi ve sürekli yeni bir yol izlemesine yardımcı oldu. Bu dönüşüm, çoğunlukla Alman mimar Carl Ludvig Engel'in planı doğrultusunda Sankt-Peterburg'u andırmak için neoklasik tarzda yeniden inşa edilen şehir merkezinde oldukça belirgindir. Başka yerlerde olduğu gibi, demiryolları ve sanayileşme gibi teknolojik gelişmeler kentin büyümesinin arkasındaki kilit unsurlardı.
Helsinki, 20. yüzyılın ilk yarısında Finlandiya İç Savaşı ve kentte iz bırakan Kış Savaşı da dahil olmak üzere Finlandiya tarihinin fırtınalı doğasına rağmen istikrarlı bir şekilde gelişmeye devam etti. Şehir 1952 Yaz Olimpiyatları'na ev sahipliği yaptı. 1970'lerde Finlandiya'nın hızlı bir şekilde kentleşmesi, Avrupa'nın diğer bölgelerine göre geç dönemlerde meydana geldi ve metropol bölgesinde nüfusu üç katına çıkardı. Helsinki'nin nispeten seyrek nüfus yoğunluğu ve alışagelmedik yapısı çoğunlukla büyümesinin gecikmesine atfedilir.
Coğrafya
Helsniki "Baltık'ın Kızı"[7] veya "Baltık Denizi'nin İncisi" denilir.[8][9] Helsinki, Finlandiya'nın güneyinde Finlandiya Körfezi üzerindeki yarımadanın ucunda ve 315 ada üzerindedir. İç şehir, gerçek adı Vironniemi ("Estonya Burnu") ile nadiren anılan Helsinginniemi ("Helsinki Burnu") güney yarımadasındadır. Helsinki'nin şehir içi bölgesinin belirli bölgelerinde nüfus yoğunluğu özellikle Kallio bölgesinde 16.494 kişi/kilometrekare (42.720/sq mi)'ye ulaşırken, nispeten daha yüksektir. Ancak diğer Avrupa başkentlerine kıyasla 3.050/kilometrekare (7.900/sq mi) değeriyle Helsinki seyrek nüfusludur. Helsinki'nin kent merkezi dışında ve doğusunda çoğunlukla ormanlar ile ayrılan banliyöler vardır.
Metropol bölgesi
Helsinki'nin Başkent bölgesi denilen Helsinki metropol bölgesi (Fince: Pääkaupunkiseutu, İsveççe: Huvudstadsregionen) şu dört belediyeden oluşur: Helsinki, Espoo, Vantaa ve Kauniainen.[10] Helsinki kent alanı, Finlandiya'nın tek metropolüdür.[11] 1,1 milyondan daha çok nüfusu vardır ve Finlandiya'nın en yoğun nüfuslu yeridir. Başkent bölgesinin alanı 770 kilometrekare (300 sq mi)'dir. Nüfus yoğunluğu ise 1.418 kişi/kilometrekare (3.670/sq mi)'dir. Yüzölçümünün sadece yüzde 0,2'sinde ülke nüfusunun yüzde 20'sinden fazlasını kapsaması ile bölge konut yoğunluğu Fin standartlarına göre yüksektir.
İklim
Baltık Denizi ve Kuzey Atlantik Akıntısı'nın hafifletici etkisi nedeniyle, kışın sıcaklıklar kuzey mevkideki oranlardan daha yüksektir. Yine deniz etkisinden dolayı yaz aylarında günlük sıcaklıklar biraz daha serin ve iç kesimlere kıyasla gece sıcaklıkları daha yüksektir. Ocak ve Şubat aylarında ortalama sıcaklık -5 °C civarında olup[12] Haziran ve Ağustos aylarında ortalama en yüksek sıcaklık 19-22 °C arasındadır. Şimdiye kadar şehir merkezinde kaydedilen en yüksek sıcaklık 18 Temmuz 1945'te 33.1 °C ve en düşük sıcaklık ise 10 Ocak 1987'de -34.3 °C idi.[13]
 Helsinki (Kaisaniemi) iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 8,5 | 11,8 | 17,1 | 21,9 | 29,6 | 32,0 | 33,1 | 31,2 | 26,2 | 19,4 | 13,8 | 10,5 | 33,1 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | −1,3 | −1,9 | 1,6 | 7,6 | 14,4 | 18,5 | 21,5 | 19,8 | 14,6 | 9,0 | 3,7 | 0,5 | 9,0 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −3,9 | −4,7 | −1,3 | 3,9 | 10,2 | 14,6 | 17,8 | 16,3 | 11,5 | 6,6 | 1,6 | −2 | 5,9 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −6,5 | −7,4 | −4,1 | 0,8 | 6,3 | 10,9 | 14,2 | 13,1 | 8,7 | 4,3 | −0,6 | −4,5 | 2,9 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −34,3 | −31,5 | −24,5 | −16,3 | −4,8 | 0,7 | 5,4 | 2,8 | −4,5 | −11,6 | −18,6 | −29,5 | −34,3 |
| Ortalama yağış (mm) | 52 | 36 | 38 | 32 | 37 | 57 | 63 | 80 | 56 | 76 | 70 | 58 | 655 |
| Kaynak: 1981-2010 yılları arasında normal dönem iklimsel istatistikler[12] | |||||||||||||
Mahalleler ve diğer alt bölümler
Helsinki üç ana bölgeye ayrılmıştır: Helsinki Şehir Merkezi (Fince: Helsinki kantakaupunki, isveçce: Helsingfors innerstad), Kuzey Helsinki (Fince: Kuzey Helsinki, İsveçce: Norra Helsingfors) ve Doğu Helsinki (Fince: Itä-Helsinki, İsveçce: Östra Helsingfors). Bunlardan Helsinki Şehir Merkezi, banliyölerin aksine, sermayenin tanımsız çekirdek alanı manasındadır. İş merkezi ve şehir merkezi Kluuvi, Kamppi ve Punavuori'dedir.[14][15]
Şehir merkezinin dışındaki diğer alt bölüm merkezleri arasında şehrin kuzeydoğu kesiminde yer alan Malmi (İsveçce: Malm),[16][17] ve Itäkeskus (isveçce: Östra centrum),[18] şehrin doğu kesimindedir.
Yönetim
Helsinki, dört yılda bir seçilen 85 üyeli bir belediye meclisi tarafından yönetilmektedir. Finlandiya'nın tüm diğer belediyelerinde olduğu gibi belediye meclisi, şehir planlaması, okullar, sağlık bakımı ve toplu taşımacılık gibi konularda temel karar verme organıdır.
Helsinki'nin günümüz belediye başkanı 2 Ağustos 2021 tarihinden bu yana Ulusal Koalisyon Partisi'nden Juhana Vartiainen'dir. Helsinki, 59 mahalleye ayrılır.
Ekonomi
Büyük Helsinki bölgesi, Finlandiya GSYİH'inin yaklaşık üçte birini üretmektedir. Kişi başına düşen GSYİH, ulusal ortalamanın yaklaşık 1.3 kat daha fazladır.[20] Ülkedeki 100 en büyük şirketten 83'ü Büyük Helsinki bölgesi merkezlidir. Helsinki Borsası ülkenin tek menkul kıymetler borsası olup OMX'in bir parçasıdır.
Büyük Helsinki, Finlandiya'nın GSYİH'sının yaklaşık üçte birini oluşturur. Kişi başına düşen GSYİH, ulusal ortalamanın kabaca 1,3 katıdır.[21] Helsinki, hizmet verilen BT ve kamu sektörlerinden kâr eder. Ağır sanayi işlerinden taşınan denizcilik şirketleri de önemli sayıda insan istihdam etmektedir.[22]
Metropol alanının kişi başına brüt katma değeri, 27 Avrupa metropol alanı ortalamasının 2 katı olup, Stockholm ve Paris'dekilere eşittir. Brüt katma değer yıllık büyüme %4 civarındadır.[23]
En büyük 100 Fin şirketinden 83'ünün genel merkezi Büyük Helsinki'dedir. En yüksek ücretli 200 Fin yöneticinin üçte ikisi Büyük Helsinki'de ve %42'si Helsinki'de yaşıyor. En çok kazanan 50 kişinin ortalama geliri 1,65 milyon euro idi.[24]
Musluk suyu mükemmel kalitededir ve dünyanın en uzun kesintisiz kaya tünellerinden biri olan 120-kilometre (75 mi) Päijänne Su Tüneli tarafından sağlanır.[25]
Demografi
Fince ve İsveççe Helsinki'nin resmi dilleridir. Nüfusun %81.9'unun ana dili fince ve %6.2'si ise İsveççe konuşan kişilerdir.[26]
Helsinki Finlandiya'nın en fazla yabancı nüfuslu şehridir. Helsinki'de 130'dan fazla ulusun insanı yaşamakta ve bu grubun büyük çoğunluğu Rusya, Estonya, İsveç, Somali, Sırbistan, Çin, Irak ve Almanya vatandaşlarıdır.
Göçmenlik
Birçok uluslararası limanın ve Finlandiya'nın en büyük havalimanının kavşağı olan Helsinki, Finlandiya'nın küresel geçiş kapısıdır. Şehir, Finlandiya'nın en büyük göçmen nüfusuna sahiptir. Helsinki'de 140'tan fazla millet vardır. Estonya dışında dünyada en çok Estonyalı buradadır. Estonyalı göçmenlerin sayısı 2015'ten bu yana her yıl azalarak 12.970'den 2021'de 11.639'a düştü. 2020'de Somalili göçmenler, Helsinki'nin en büyük ikinci büyük göçmen grubu olarak Estonyalıları geride bıraktı.[27] Helsinki'de yaklaşık 1.000 Sami yaşıyor.[28] Yabancı uyruklular nüfusun %10,3'ünü, toplam göçmen nüfusu ise nüfusun %17,6'sını oluşturur.
Anadili yabancı olan insan sayısının 2035'te 196.500'e yani nüfusun %26'sına çıkması beklenmektedir. Nüfusun %15'ini oluşturan 114.000 kişi Avrupa dışı dilleri konuşacaktır.[29]
| Menşe ülkeye göre şehrin sakinleri (2021)[30][31] | |
| Ülke | Nüfus |
|---|---|
| Toplam sakinler | 658,457 |
 Rusya | 20,358 |
 Somali | 12,527 |
 Estonya | 11,639 |
 Irak | 7,001 |
 China | 4,082 |
 İsveç | 3,493 |
 Vietnam | 3,015 |
 Afganistan | 2,736 |
 Türkiye | 2,633 |
 Hindistan | 2,524 |
 Yugoslavya | 2,426 |
 Birleşik Krallık | 2,115 |
 Nepal | 2,115 |
 ABD | 2,112 |
 İran | 2,004 |
 Almanya | 1,866 |
 Filipinler | 1,749 |
 Bangladeş | 1,736 |
 Tayland | 1,561 |
 Fas | 1,312 |
 Pakistan | 1,272 |
 İtalya | 1,264 |
 Suriye | 1,228 |
 İspanya | 1,216 |
 Etiyopya | 1,196 |
 Fransa | 1,193 |
 Nijerya | 1,175 |
 Kongo DC | 974 |
 Romanya | 885 |
 Ukrayna | 859 |
 Polonya | 801 |
 Gana | 712 |
 Brezilya | 672 |
 Japonya | 627 |
 Kamerun | 606 |
 Cezayir | 602 |
 Bulgaristan | 587 |
 Mısır | 548 |
 Letonya | 546 |
 Gambiya | 544 |
 Kenya | 501 |
 Norveç | 334 |
 Danimarka | 302 |
 İzlanda | 64 |
Kültür
Helsinki Finlandiya'nın geçiş yoludur. Kent işletme, finans, moda, tıp, eğlence, medya ve kültürde ülkenin can damarıdır. Çok sayıda çeşitli müzeler, sergi sarayları, galeriler ve sahneler mevcuttur. Finlandiya ve diğer Kuzey ülkelerinin en çok abonesi olduğu gazete - Helsingin Sanomat günlük olarak Helsinki'de basılıyor.
Eğitim
Helsinki'de 190 ilkokul, 41 ortaokul ve 15 meslek enstitüsü bulunmaktadır. 41 ortaokulunun yarısı özel veya devlete, diğer yarısı ise belediyelere aittir. Helsinki'de ayrıca altı üniversite ve dört politeknik okulu bulunmaktadır. Helsinki'nin en bilinen üniversiteleri Helsinki Üniversitesi, Aalto Üniversitesi, Hanken Ekonomi Okulu ve Helsinki Sanat Üniversitesi'dir.
Spor
Helsinki'nin uzun bir spor geleneği bulunmaktadır. 1952 Yaz Olimpiyatları sırasında ilk uluslararası tanınmışlığını kazanan kent, 1983 ve 2005'te Dünya Atletizm Şampiyonası ve 1971, 1994 ve 2012'de Avrupa Atletizm Şampiyonası'na ev sahipliği yaptı.
Helsinki'nin Finlandiya'nın en büyük ve en başarılı futbol takımı olan HJK Helsinki ile 7 yerel şampiyonluğa sahip yerel rakibi IFK Helsingfors olmak üzere iki futbol takımı bulunmaktadır. İki takım arasındaki maçlar genellikle Stadın derbisi olarak bilinir. Buz hokeyi de birçok Helsinki sakini arasında popüler olup, IFK Helsingfors (HIFK) veya Jokerit takımları bulunmaktadır.
Ulaşım
Yollar
Büyük Helsinki bölgesinini çevreleyen Helsinki otoyol ağ omurgası, otoyolları birbirine bağlayan üç yarım daire şeklindeki Kehä I, Kehä II ve Kehä III'çevreyol’larından oluşur. Finlandiya'nın diğer bölgelerine ve sırasıyla Länsiväylä ve Itäväylä batı ve doğu arterlerine gider.
Finlandiya'nın çeşitli bölgeleri için önemli birkaç Fin karayolu Helsinki'den çıkar ve Vihdintie bir istisnası ile çoğu otoyol‘dur. En önemli karayolları şunlardır:
- Fin ulusal karayolu 1/Avrupa yolu E18 (Lohja, Salo ve Turku'ya)
- Fin ulusal karayolu 3/Avrupa yolu E12 (Hämeenlinna, Tampere ve Vaasa'ya)
- Fin ulusal karayolu 4/Avrupa yolu E75 (Lahti, Jyväskylä, Oulu ve Rovaniemi'ye)
- Fin ulusal karayolu 7/Avrupa yolu E18 (Porvoo ve Kotka'ya).
Helsinki'de 1000 kişi başına 390 araba düşer.[32] Bu, Brüksel'in 1000'de 483'ü, Stockholm'ün 401'i ve Oslo'nun 413'ü gibi benzer nüfus ve bina yoğunluğuna sahip şehirlerden daha azdır.[33][34]
Şehirlerarası demiryolu
Helsinki Garı, Finlandiya'nın ana tren istasyonudur. Helsinki'den ülkenin tüm büyük şehirlerine trenle ulaşılabilir, Sankt-Peterburg ve Moskova'ya Allegro yüksek hızlı tren hizmeti vardır.
Helsinki, 11 milyon yolcu ile Avrupa'nın ikinci en işlek yolcu limanıdır ve başta Tallinn, Mariehamn, Stockholm olmak üzere gemi seferleri vardır.[35]
Havacılık
Hava trafiği esasen komşu şehir Vantaa'da, Helsinki şehir merkezinin yaklaşık 17 kilometre (11 mi) kuzeyindeki Helsinki Havalimanı'ndan gerçekleştirilir. Helsinki'nin kendi havaalanı Helsinki-Malmi Havalimanı, esasen genel ve özel havacılık için kullanılır. Hernesaari Heliport'tan charter uçuşlar yapılabilir.
Deniz taşımacılığı
.jpg)
Helsinki, 11 milyon yolcu ile Avrupa'nın ikinci en işlek yolcu limanıdır ve başta Tallinn, Mariehamn, Stockholm olmak üzere gemi seferleri bulunmaktadır.[35]
Kentsel Ulaşım
Büyük Helsinki bölgesinde, toplu taşıma Helsinki Bölgesel Ulaştırma idaresi tarafından yönetilmektedir. Helsinki'deki toplu taşıma sistemi tramvay, banliyö treni, metro, otobüs hatları, iki feribot hattı ve bir halka açık bisiklet sisteminden oluşur.
Kardeş şehirler
Kaynakça
Dış bağlantılar
 | Vikisözlük'te tanımlar |
 | Commons'ta dosyalar |
- Resmî site
- Visithelsinki.fi - Official City of Helsinki Tourism Website 29 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Helsinki.mobi - Official mobile website
- Helsinki.fi - City Portal 9 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Printed weekly in English, HelsinkiTimes.info
- Helsinki City Geographic Information system 7 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tramway in Helsinki 24 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Helsinki Times 3 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.