Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağası
Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağası (Testudo graeca), bilinen diğer adıyla yunan kaplumbağası [2], Testudinidae familyasından bir kaplumbağa türüdür. Testudo graeca, Akdeniz kaplumbağalarının (Testudo ve Agrionemys cinsleri) beş türünden biridir. Diğer dört tür ise Trakya kaplumbağası (T. hermanni), Mısır kaplumbağası (T. kleinmanni), çizgili tosbağa(T. marginata) ve Rus kaplumbağası (A. horsfieldii)dir. Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağası çok uzun ömürlü bir hayvan olup 125 yılın üzerinde yaşayabilir, doğrulanmamış bazı raporlara göre ise 200 yıla kadar yaşayabilir.[3]
| Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağası | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
Testudo graeca Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||||||||||
 "Mağrip" (T. g. graeca) ve "Yunan" (T. g. ibera) popülasyonlarının allopatrik aralıklarına dikkat edin |
Evrim
Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağasının kesin olarak bilinen en eski fosil kalıntısı, Yunanistan'ın Erken Pliyosen dönemine aittir [4]. Ancak Yunanistan ve Türkiye'de Orta ve Geç Miyosen dönemlerinden itibaren "Testudo cf. graeca" olarak adlandırılan örnekler bulunmuştur [5][6].
Coğrafi dağılım
Yunan kaplumbağasının doğal yaşam alanı Kuzey Afrika, Güney Avrupa ve Güneybatı Asya'yı kapsar. Kafkasya'nın Karadeniz kıyılarında (Rusya'nın Anapa şehrinden Gürcistan'ın Abhazya özerk cumhuriyetindeki Sohum şehrine kadar uzanan bölgede) yaygındır. Aynı zamanda Gürcistan, Ermenistan, İran ve Azerbaycan'ın diğer bölgelerinde de bulunur.
Özellikleri
Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağası (T. g. ibera) genellikle Trakya tosbağası (T. hermanni) ile karıştırılır. Ancak, ayırt edilmelerini sağlayan belirgin farklılıklar vardır.
| Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağası | Trakya tosbağası |
|---|---|
| Başın üst kısmında büyük simetrik izler | Başta sadece ufak pullar |
| Ön bacaklarda büyük pullar | Ön bacaklarda küçük pullar |
| Kuyruk üzerinde bölünmemiş kabuk | Kuyruk kabuğu neredeyse her zaman bölünmüştür |
| Her uylukta dikkate değer mahmuzlar | Mahmuz bulundurmaz |
| Omurga ve kaburga plakalarında izole benekler | Yalnızca omurga plakalarında izole benekler |
| Alt tarafta koyu renkli merkezi benek | Alt tarafta iki siyah bant |
| Kısmen dikdörtgenimsi oval kabuk | Oval şeklinde kabuk |
| Genişçe gerilmiş omurga plakaları | Küçük omurga plakaları |
| Alt tarafta hareketli arka plakalar | Alt tarafta sabit plakalar |
| Kuyruk mahmuzu yok | Kuyruğun ucunda bir mahmuz bulunur |
Alt türleri
Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağasını alt türlerine ayırma işlemi zor ve kafa karıştırıcıdır. Üç kıtaya yayılmış geniş yaşam alanı, farklı araziler, iklimler ve biyotoplar nedeniyle çok sayıda varyete ortaya çıkmış ve sürekli olarak yeni alt türler keşfedilmektedir. 2023 yılı itibarıyla en az 20 alt tür yayımlanmış olsa da, bunlardan yalnızca aşağıdaki 12 tanesi geçerli kabul edilmektedir.[7]
- T. g. graeca Linnaeus, 1758 – kuzey Afrika, güney İspanya
- T. g. soussensis Pieh, 2000 – güney Fas
- T. g. marokkensis Pieh & Perälä, 2004 – kuzey Fas
- T. g. nabeulensis Highfield, 1990 – Tunus kaplumbağası, Tunus
- T. g. cyrenaica Pieh & Perälä, 2002 – Libya
- T. g. ibera Pallas, 1814 – Türkiye
- T. g. armeniaca Chkhikvadze & Bakradse, 1991 –Ermeni kaplumbağası, Ermenistan
- T. g. buxtoni Boulenger, 1921 – Hazar Denizi
- T. g. terrestris Forskål, 1775 –İsrail, Ürdün, Lübnan
- T. g. zarudnyi Nikolsky, 1896 –Azerbaycan, İran
- T. g. whitei Bennett in White, 1836 – Cezayir
- T. g. perses Perälä, 2002 – Türkiye, İran, Irak
Bu eksik listeleme mahmuzlu Akdeniz kaplumbağasının alt türlere ayrılmasındaki sorunları açıkça ortaya koymaktadır. Alt türler arasındaki biçimsel farklılıklar öncelikle boyut, ağırlık, renklenme (koyu kahverengiden parlak sarıya kadar) ve beneklenme (tekdüze renkten çok sayıda lekeye kadar) gibi faktörlerle sınırlıdır. Ayrıca kabuklarının kenarlarının yukarı doğru kıvrılma açısı da minimumdan belirgin seviyeye kadar değişiklik göstermektedir. Bu kadar çok sayıda alt tür arasında kaybolmamak adına, son zamanlarda daha önce T. graeca olarak sınıflandırılmış bazı kaplumbağalar farklı türlere veya hatta farklı cinslere atanmıştır.
Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağasının (T. graeca) genetik zenginliği, melezleşme eğiliminde de kendini gösterir. Farklı form gruplarına ait kaplumbağalar sıklıkla çiftleşerek, şekil ve renk bakımından oldukça farklı yavrular meydana getirir. Belki de gelecekte tanımlama için en iyi yöntem, doğrudan kaplumbağanın bulunuş yerini esas almaktır.
Mahmuzlu Akdeniz kaplumbağası alt türleri arasında en küçüklerinden biri olan Tunus kaplumbağası, sarıdan turuncuya ve kahverengiye kadar değişen, canlı ve göz alıcı renklere sahip bir kabuğa sahiptir. Ancak aynı zamanda bu alt tür, soğuğa ve neme karşı türün en hassas olanıdır. Ilıman iklimlerde, soğuk ve yağışlı yaz mevsimleri boyunca dışarıda tutulamazlar, çünkü bu koşullar bu hayvanların hızla hastalanmasına neden olur. Ayrıca, diğer alt türlere kıyasla daha kısa süreli kış uykusuna yatarlar.Tunus kaplumbağası 13–18 cm kabuk uzunluğuna ulaşır ve diğer Yunan kaplumbağası alt türlerine kıyasla daha az yaygındır ve neslinin tükenmekte olduğu düşünülmektedir.[8][9][10]
Türkiye'de yaşayan Testudo graeca'nın alt türleri
TÜBİTAK'ın yayınladığı tür listesine göre bu yukarıda sıralanan Testudo graeca alt türlerinden yalnızca dördü Türkiye'de yaşamaktadır.
- Testudo graeca ibera, Türkiye'de en yaygın bulunan kaplumbağa türüdür. Doğu Karadeniz bölgesi dışında tüm Anadolu'ya yayılmıştır. Anadolu'da adi kaplumbağa ya da tosbağa olarak da bilinir. Kabuk uzunluğu 25 cm'ye kadar büyür. Tamamen otçul beslenir, çeşitli otlar boyunun yetiştiği yapraklar, sebzeler bazı çiçekler ve karahindiba başlıca besin kaynaklarıdır. Dişi kaplumbağaların kuyrukları erkek kaplumbağalara göre daha ufaktır ayrıca cinsel olgunluğa ulaşan erkek kaplumbağaların alt kabuğu içe doğru göçük olur. Yumurtlayarak çoğalırlar. Dişiler toprakta açtıkları çukurlara 6-12 yumurta bırakırlar. Son yıllarda toplandıkları için doğada sayıları hızla azalmaktadır.
- Testudo graeca anamurensis, sadece Anamur bölgesinde yaşamaktadır. Ayrı bir alt tür kabul edilmesi daha çok yenidir.
- Testudo graeca terrestris, Türkiye'de Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunur ayrıca Lübnan, Suriye ve Ürdün'de de yaşar.
- Testudo graeca armenica - Ermenistan kaplumbağası
Ticareti
Yunanistan kara kaplumbağasının, Fas ve İspanya gibi kaynak ülkelerde ticaretinin yasadışı olmasına rağmen, yaygın bir şekilde evcil hayvan olarak ticareti yapılmaktadır [11]. Bu durum, yerel evcil hayvan ticareti ve ihracat için vahşi bireylerin sürdürülemez şekilde yok olmasına yol açabilir. Ayrıca, hayvanlar satılırken düzgün bir şekilde barındırılmadığı için bu ticarette refah endişeleri mevcuttur ve bu da esaret altında yüksek ölüm oranlarına neden olmaktadır [12].
Beslenme
Esaret altında Yunanistan kara kaplumbağaları, karahindiba yaprakları ve diğer yapraklı bitkileri sever. Ancak marul yemeyi de sevseler de, kaplumbağaların yaşaması için gerekli besin maddelerinin eksikliği nedeniyle kendilerine önerilmez [13].