Mustafa Fehmi Kubilay
Mustafa Fehmi Kubilay (15 Kasım 1906, Adana – 23 Aralık 1930, İzmir), Türk öğretmen ve asteğmendir. Kubilay Olayı olarak tanımlanan ve Menemen'de Mustafa Fehmi Kubilay, Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki'nin 23 Aralık 1930'da cumhuriyet karşıtı bir grup tarafından öldürülmesiyle başlayan ve faillerin (ve ilgili görülenlerin) yargılanmasıyla devam eden, Ocak-Şubat 1931 aylarını kapsayan olaylar zincirinin simgesi olan Türk askeridir.
| Mustafa Fehmi Kubilay | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 15 Kasım 1906 Kozan, Adana |
| Ölüm | 23 Aralık 1930 (24 yaşında) Menemen, İzmir |
| Defin yeri | Şehit Kubilay Anıtı, Menemen |
| Bağlılığı |  Türkiye |
| Rütbesi | Asteğmen |
| Birimi | 43. Piyade Alayı |
| Ailesi | |
| Babası | Hüseyin Karavana |
| Annesi | Zeynep Hanım |
| Eşi | Fatma Vedide (e. 1928; b. 1929) |
| Çocukları | Vedat Aktuğ Kubilay (1929–2002) |
Biyografi
Hüseyin Karavana ve Zeynep Hanım'ın çocukları olan Fatma, Demir ve Ali'nin ardından, 15 Kasım 1906 tarihinde Adana'nın Kozan ilçesinde dünyaya gelen Kubilay, ailesiyle birlikte 1912'de İzmir'e göç etti. Daha sonra, akrabalarının da bulunduğu Aydın'a taşındılar. Kubilay, Aydın'da temel eğitimini aldıktan sonra, 1919'da Yunan isyanlarının belirtileri ortaya çıkınca ailesiyle birlikte Antalya'ya taşınmak zorunda kaldı. Ancak, taşındıktan kısa bir süre sonra babası hayatını kaybetti.[1][2]
Antalya'da Darülmuallimin'in üçüncü sınıfındayken, okulun kapanması üzerine ailesiyle birlikte tekrar İzmir'e döndü. İzmir'de eğitimine devam eden Kubilay, özellikle tarih derslerine olan ilgisi ve Kubilay Han'a duyduğu hayranlık nedeniyle, arkadaşları tarafından "Kubilay" lakabıyla anılmaya başlandı. Bu lakap, onun yaşamında önemli bir yer tuttu ve adı Mustafa Fehmi Kubilay olarak bilinmeye başladı.[1][3]
Birkaç arkadaşıyla birlikte katıldığı bir olay nedeniyle Bursa Muallim Mektebi'ne yönlendirilen Kubilay, 1926'da buradan mezun oldu. 1 Eylül 1926'da, ilk görev yeri olan Aydın'ın Sultanhisar Mektebi'ne atanmıştır. Atandıktan iki ay sonra, Aydın'ın Gazipaşa Mektebi'ne geçmiş ve bu okulda tanıştığı öğretmen arkadaşı Fatma Vedide Hanım'la 1928'de evlenmiştir. Sarayiçi Mahallesi'ndeki küçük evlerinde, 10 Mayıs 1929'da oğlu Vedat Aktuğ dünyaya gelmiştir.[1][4]
Ancak, kısa bir süre sonra ortaya çıkan şiddetli geçimsizlik nedeniyle Kubilay, Aralık 1929'da boşanma davası açmıştır ve evlilik hukuken sona ermiştir. Gazipaşa Mektebi'ndeki sicil kayıtlarına göre, emaneten lüzum görülmesi üzerine, 1 Ekim 1929'da buradan ayrılır. Vedide Hanım Ayvalık'a, Kubilay ise İzmir Gaziemir'e tayin edilmiştir. Bu sürecin ardından, kısa süreli acemi birliği görevini tamamlamış ve İstanbul Harbiye Mektebi'ne dağıtımı yapılmıştır. Askerliğinin son bölümünü tamamlaması için Menemen'de bulunan 43. Piyade Alayı'na yedek subay olarak atanmıştır.[1][5]
Öldürülmesi
23 Aralık 1930 sabahı Menemen'de silahlı altı kişi, bir camiden aldıkları yeşil sancağı sabah namazından sonra ilçe meydanına dikerek silah zoruyla etraflarına adam toplamaya çalıştılar. Bu eylem, şeriat taleplerinde bulunan bir isyan hareketini başlattı. Yüzbaşı Fahri Bey, olaya müdahale etmek üzere gelip isyancılara dağılmalarını söyledi, ancak isyancılar bu çağrıya uymayacaklarını belirttiler. Yüzbaşı Fahri Bey, durumu 43. Piyade Alayına bildirdi ve alay komutanı Kubilay'ı olay yerine gönderdi. Kubilay, eylemcilere teslim olmaları çağrısında bulundu, ancak bir ateş sonucunda yaralandı ve kafası kesilerek öldürüldü. Çatışma sırasında mahalle bekçisi Hasan ve Şevki de saldırganlara karşı direndi ve saldırganları yaraladı, ancak iki bekçi de çatışmada öldü.[6][7][8][9]
Sonrası
27 Aralık 1930'da Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan toplantının ardından, 28 Aralık 1930'da Atatürk, Menemen'deki eylemle ilgili orduya gönderdiği başsağlığı telgrafında, "mürtecilerin gösterdiği vahşet karşısında Menemen’deki ahaliden bazılarının alkışla tasvipkâr bulunmalarının bütün cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanılacak bir hadise" olduğunu belirtti.[10]
Menemen Olayının ardından, 31 Aralık 1930'da Menemen ilçesi ile Manisa ve Balıkesir’in merkez ilçelerinde sıkıyönetim ilan edildi. 7 Ocak 1931'de İzmir'de yapılan ikinci toplantının ardından 105 sanık, Divanıharp'te yargılanmaya başlandı. 24 Ocak 1931 tarihinde mahkeme sonucunda, 37 kişiye idam cezası ve diğer suçlulara da çeşitli cezalar verildi. Menemen Olayına karışan 28 kişi, 3 Şubat 1931 gecesi idam edildi. Sıkıyönetim, 28 Şubat 1931’de Manisa ve Balıkesir’den, 8 Mart 1931'de de Menemen’den kaldırıldı.[7][11]
Mirası ve anısı
Her sene 23 Aralık'ta anma törenleri düzenlenmektedir.[12][13][14] 2023'te 17. kez düzenlenen bir yol koşusu yapılmıştır.[15]
1931'de Kan Demir, ön sözünde Kubilay'ı ve beraberinde öldürülenleri tanıtmak için yazdığını söylediği Şehit Kubilay kitabını bastırdı.[16] Efeler'e büstü konuldu.[17]
Şehit Kubilay Anıtı
Ratip Aşir Acudoğu tarafından 26 Aralık 1934'te açıldı. Mermer ve bronz kullanılan heykelin yüksekliği 15,66 metredir.[18]
İsminin verildiği yerler
Sanat eserleri
- 2010 - Kubilay, Ahmet Akıncı'nın yönettiği film[26]
- 1968 - Kubilay Destanı, Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın olayı, destan biçimiyle aktardığı eseri[27]
Galeri
Mustafa Fehmi Kubilay
Mustafa Fehmi Kubilay, ayakta duran arka sıradan en sağdaki
Mustafa Fehmi Kubilay, en öndeki üçlü grubun ortasındaki
Mustafa Fehmi Kubilay'ın İzmir Menemen'deki heykeli
