Osmanlı İmparatorluğu'nun idari bölünüşü

Osmanlı Devleti ilk zamanlarda sancak denilen yönetim birimlerine ayrılmıştır. Sancaklar, sancak beyleri tarafından yönetilmiş, bazı sancakları ise okuma çağındaki şehzadeler yönetmiştir. I. Murad zamanında eyalet sistemine geçilmiştir. Eyalet veya beylerbeyliği denilen bu yönetim birimleri sancakların birleşiminden oluşmuştur. Yöneticileri beylerbeyi denilen kişilerdir. Balkan Yarımadası'ndaki fetihler devam ederken ele geçirilen toprakların idaresi için 1362 yılında merkezi Edirne olmak üzere I. Murad'ın emri ile ilk eyalet olan Rumeli Eyaleti kurulmuştur. Rumeli Eyaleti'nin ilk beylerbeyi de Lala Şahin Paşa'dır.^[1] Yıldırım Bayezid, 1393 yılında Rumeli'ye geçerken Timurtaş Paşa'yı Andolu Beylerbeyi olarak Ankara'da bırakması ile Anadolu Eyaleti kurulmuştur.^[2] 1413 tarihinde Rum Eyaleti kurulmuştur. Ardından birçok eyalet kurulmuştur. 1590 yılından sonra beylerbeylik kelimesi yerine eş anlamlısı olan eyalet kelimesi kullanılmıştır.^[3]

Eyaletler kendi aralarında sâlyâneli (yıllıklı) ve sâlyânesiz (yıllıksız) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Sâlyânesiz eyaletlerin ürünleri has, zeamet ve tımar olarak ayrılmıştı. Öşür ve resimleri, havas-ı hümayun ismiyle, hazineye, beylerbeyi ve sancakbeyi haslarına ve bir de zeamet ile tımara ait olmak üzere bölünmüştü. Sâlyâneli eyaletler has, zeamet ve tımara ayrılmayarak doğrudan doğruya devlet hazinesi tarafından mıntıkalar halinde her sene iltizama verilirdi. Bu eyaletlerin senelik hasılatından bir kısmı beylerbeyi, sancakbeyi, asker vs. maaşları için dağıtıldıktan sonra önceden belirlenmiş bir miktarı (sâlyâneyi) devlet hazinesine yollanırdı. Sâlyâneli eyaletler daha çok merkezden uzak Arap Müslümanların çoğunlukta oldukları eyaletlerdi. Bu tip eyaletlerde hükûmet yeniçeri garnizonları bulundurur ve merkezden beylerbeyi, defterdar ve kadıları tayin ederdi.

Eyaletler

Sâlyânesiz eyaletler

1. Karaman Eyaleti
2. Rum Eyaleti
3. Trabzon Eyaleti
4. Zülkadriye Eyaleti
5. Cezayir-i Garp Eyaleti
6. Kars Eyaleti
7. Erzurum Eyaleti
8. Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti
9. Bosna Eyaleti
10. Budin Eyaleti
11. Van Eyaleti
12. Kıbrıs Eyaleti
13. Tunus Eyaleti
14. Şehrizor Eyaleti
15. Çıldır Eyaleti
16. Kefe Eyaleti
17. Silistre Eyaleti

Sâlyâneli eyaletler

1. Mısır Eyaleti
2. Trablusşam Eyaleti
3. Halep Eyaleti
4. Bağdat Eyaleti
5. Basra Eyaleti
6. Musul Eyaleti
7. Trablusgarp Eyaleti
8. Hicaz Eyaleti
9. Yemen Eyaleti
10. Rakka Eyaleti
11. Habeşistan Eyaleti
12. Lahsa Eyaleti