Plüton'un jeolojik özellikleri listesi
Uluslararası Astronomi Birliği, Plüton'un yüzey özelliklerine aşağıdaki temalardan kaynaklanan kalıcı isimler verilmesine karar verdi: kâşifler, uzay görevleri, uzay araçları, bilim adamları ve mühendisler; hayalî kâşifler, gezginler, gemiler, hedefler ve kökenler; keşifleri hayal etmiş yazarlar ve sanatçılar; kurgusal yeraltı dünyaları, yeraltı varlıkları ve yeraltına gitmiş gezginler.
Bu, New Horizons uzay aracından elde edilen verilerle çalışan bilim insanları tarafından tanımlanan Plüton'daki isimlendirilmiş jeolojik özelliklerin bir listesidir. Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), 7 Eylül 2017'de ilk 14 ismi resmen tasdik etti, ancak bu sayfada listelenen isimlerin çoğu hâlâ gayri resmîdir.[1] IAU, isimlerin aşağıdaki temalardan seçileceğini belirledi:[2][3]
- Dünya mitolojilerinden yeraltı dünyasına ait isimler.
- Yeraltında bulunan tanrılar, tanrıçalar ve cüceler.
- Kahramanlar ve yeraltı dünyasının diğer kâşifleri.
- Plüton ve Kuiper Kuşağı ile ilişkilendirilen yazarlar.
- Uzay görevlerinin ve uzay araçlarının öncüleri.
- Plüton ve Kuiper Kuşağı ile ilgili bilim insanları ve mühendisler.
Cavi
Cavus (okunuşu ka:vus), boş veya dik kenarlı bir depresyondur. Plüton'da şu ana kadar bir cavus tespit edilmiştir; Mitolojik bir yeraltı dünyasının adını almıştır. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2][4] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Adlivun Cavus | İnuit mitolojisinde yeraltı dünyası | 8 Ağustos 2017 · WGPSN |
| Baralku Cavi | Yolngu kültüründe ölülerin adası Baralku | — |
| Hekla Cavus | Orta Çağ Avrupa'sında Cehenneme giriş olduğuna inanılan İzlanda yanardağı | 30 Mayıs 2018 · WGPSN |
| Quidlivun Cavus | İnuit mitolojisinde ölülerin ruhlarının bulunduğu Ay'daki arazi | — |
Colles
Collis (okunuşu kolis), alçaktaki bir tepe. Plütonlu collisler (Latince Latince: colles, okunuş koles), Dünya yörüngesinde çalışmış uzay araçlarına göre isimlendiriliyor. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Astrid Colles | İsveç'in ilk uyduları olan Astrid programı | — |
| Challenger Colles | Uzay Mekiği Challenger'in kaybını onurlandırmak için verildi | — |
| Coleta de Dados Colles | Brezilya'nın ilk uydusu Satélite de Coleta de Dados | — |
| Columbia Colles | Uzay Mekiği Columbia'nın kaybını onurlandırıyor | — |
| Soyuz Colles | Soyuz programı; Soyuz 11'in kaybını onurlandırır | — |
Kraterler
Plütonlu kraterler, bilim insanları ve Plüton'un çalışmasıyla alakalı diğer kişilere göre isimlendiriliyor. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Brinton | Henry Brinton, Henry Brinton, Plüton çalışmalarının NASA yöneticisi | — |
| Burney | Plüton'un adını teklif eden Venetia Burney | 8 Ağustos 2017 · WGPSN |
| Coradini | Angioletta Coradini, İtalyan astronom | — |
| Coughlin | Thomas Boyd Coughlin, Amerikalı makine ve uzay mühendisi, Yeni Ufuklar misyonunun ilk proje yöneticisi | 3 Ocak 2020 · WGPSN |
| Drake | New Horizons misyonunu tasdik eden komiteye başkanlık eden İngiliz-Amerikalı astronom Michael Julian Drake | — |
| Elliot | James L. Elliot, Plüton'un atmosferinin kaşifi | 8 Ağustos 2017 · WGPSN |
| Farinella | Paolo Farinella, İtalyan astronom | — |
| Giclas | Henry L. Giclas, Lowell Rasathanesi'nde bir astronom | — |
| Guest | John Guest[5] İngiliz yanardağ ve gezegen bilimcisi | — |
| H. Smith | Harlan Smith, astronom ve McDonald Rasathanesi müdürü | — |
| Hardaway | Lisa Hardaway, Amerikan havacılık mühendisi ve Yeni Ufuklardaki RALPH teleskobu program yöneticisi | 5 Ağustos 2020 · WGPSN |
| Hardie | Robert H. Hardie, Amerikalı gök bilimci, Pluto'nun 6,4 günlük rotasyon döneminin ortak kaşifi | 3 Ocak 2020 · WGPSN |
| Harrington | Robert Sutton Harrington, Charon'un ortak kâşifi | — |
| Hollis | Andrew J. Hollis, Büyük Britanyalı astronom | — |
| K. Edgeworth | Kenneth Edgeworth, Kuiper Kuşağı'nı ortayan atan İrlandalı astronom | — |
| Khare | Bishun Khare, Gezegen atmosferlerinde uzmanlaşmış Hint-Amerikalı kimyager, tholinleri kapsamlı bir şekilde inceledi | 30 Mayıs 2019 · WGPSN |
| Kiladze | Rolan Il'ich Kiladze, Plüton'un dinamiklerini, astrometrisini ve fotometrisini araştıran Gürcü gök bilimci | 30 Mayıs 2019 · WGPSN |
| Kowal | Charles T. Kowal, ilk centauru keşfeden Amerikalı astronom | — |
| Oort | Jan Oort, Oort Bulutu'nu ortaya atan Hollandalı astronom | — |
| Pulfrich | Carl Pulfrich, Plüton'u keşfetmek için kullanılan göz kırpma karşılaştırıcısını geliştiren Alman fizikçi | 5 Ağustos 2020 · WGPSN |
| Safronov | Viktor Safronov, Rus astronom | — |
| Simonelli | Damon Simonelli, Amerikalı astronom ve Plüton jeoloğu | 30 Mayıs 2019 · WGPSN |
| Zagar | Damon Francesco, Plüton yörüngesinin ilk çalışmalarını yürüten İtalyan astronom | 5 Ağustos 2020 · WGPSN |
Dorsa
Dorsum bir sırttır. Plütonlu dorsa (dorsumlar) mitolojideki yeraltı dünyasına göre isimlendiriliyor. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Pandemonium Dorsa | John Milton'ın şiirlerindeki Cehennem'in başkenti Pandæmonium | — |
| Tartarus Dorsa | Tartarus, Yunan mitolojisindeki cehennem çukuru | 8 Ağustos 2017 · WGPSN |
Fluctūs
Fluctus (okunuşu fluktu:s), sıvının dışarı akışıyla kaplanmış bir arazidir. Plütonlu fluctūs (fluctuslar), yeraltı dünyasının gezginlerine göre isimlendiriliyor. Aşağıda, New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1][4]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Dionysus Fluctus | Dionysus, oyun yazarı Euripides'i geri getirmek için Hades'e (yeraltı dünyası) giden Yunan mitolojisi tanrısı | — |
| Mpobe Fluctus | Mpobe, Baganda mitolojisinde yeraltı dünyasına isteyerek giren bir kahraman | — |
| Pere Porter Fluctus | Pere Porter, 16-17. asra ait ahlaki bir romanın karakteri olup cehennemi ziyaret etti. | |
| Xanthias Fluctus | Xanthias, Yunan mitolojisinde yeraltına seyahatinde Dionysos'a katılan köle | — |
Fossae
Fossa, hendeğe benzer bir özelliktir. Plüton fossaları yeraltı mitleri ile ilgili figürlere göre isimlendiriliyor. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Beatrice Fossa | İlahî Komedya’da Cennet'e Araf olan Beatrice Portinari | — |
| Djanggawul Fossae | Djanggawul, Djanggawul, Ölüler Adası'ndan Yolngu yaratılış figürleri | 8 Ağustos 2017 · WGPSN |
| Dumuzi Fossa | Dumuzid, karısı İnanna'yı yeraltında başkasıyla değiştiren efsanevi Sümer kralı | — |
| İnanna Fossa | İnanna, yeraltı dünyasına inen Sümer tanrıçası | — |
| Kaknú Fossa | Kaknú, Ohlone, Wiwe ile savaşmak için yeraltı dünyasına seyahat eden, bir peregrine şahini andıran efsanevi kahraman | 13 Ağustos 2019 · WGPSN |
| Mwindo Fossae | Mwindo, yeraltı dünyasına seyahat eden efsanevi Nyanga kahramanı | 30 Mayıs 2019 · WGPSN |
| Sleipnir Fossae | Sleipnir, Odin'in yeraltı dünyasına girerken bindiği at | 8 Ağustos 2017 · WGPSN |
| Sun Wukong Fossa | Cehennem'e giden Çin Maymun Kralı Sun Wukong | — |
| Uncama Fossa | Uncama, Yeraltında bir kirpiyi takip eden ve ölü ruhların köyüne gelen Zulu masalı kahramanı | 3 Ocak 2020 · WGPSN |
| Virgil Fossae | Dante'nin İlahî Komedya'sındaki Cehennem ve Araf'dan geçerken kılavuzluk yapan Virgil | 8 Ağustos 2017 · WGPSN |
Lacūs
Lacus (okunuşu laku:s), bir "göl" veya küçük bir düzlüktür. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2][4] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Alcyonia Lacus | Alkyonian Gölü olarak da bilinen Lerna, Yunan mitolojisindeki yeraltı dünyasına girişti. | 30 Mayıs 2019 · WGPSN |
Lineae
Linea ince uzun bir yer şeklidir. Plütonlu lineae uzay sondalarına göre isimlendiriliyor. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Chandrayaan Linea | Hindistan'ın ilk ay sondaları olan Chandrayaan programı | — |
| Luna Linea | Ay'ı ziyaret eden ilk uzay aracını hazırlayan Luna programı | — |
| Yutu Linea | Yutu, ilk Çinli ay gezgini | — |
Maculae
Makula, karanlık bir noktadır. Plütonlu makulalar (maculae), kurgu ve mitolojiden gelen yeraltı yaratıklarına göre isimlendirilir. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Ala Macula | Ala, İgboların yeraltı dünyasının bir tanrısı | — |
| Balrog Macula | Balrog, J.R.R. Tolkien'nin yazılarındaki bir yeraltı iblisi. | — |
| Cadejo Macula | Cadejo, Orta Amerika folklorundan | — |
| Cthulhu Macula[6] | Cthulhu, H.P. Lovecraft'ın yazılarında eski bir tanrı. | — |
| Hun-Came Macula | Popol Vuh’un önde gelen Maya ölüm tanrılarından biri. | — |
| Krun Macula | Krun, yeraltı dünyasının Mandeist derebeyi | — |
| Meng-p'o Macula | Meng Po, ölümden sonra unutkanlığın Çin tanrıçası | — |
| Morgoth Macula | Morgoth, J.R.R. Tolkien'in yazılarında bir kötülük figürü. | — |
| Vucub-Came Macula | Popol Vuh’un önde gelen Maya ölüm tanrılarından biri. | — |
Montes
Mons, bir dağdır. Plütonlu montes (dağ sıraları) kâşiflerin ve maceracıların adını almıştır. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| al-İdrisî Montes | Muhammad al-Idrisi, Orta Çağ Murâbıt kâşifi | 2017-08-08 · WGPSN |
| Barét Montesa | Jeanne Barét, Dünya'nın çevresini dolaşan ilk kadın | 2018-04-26 · WGPSN |
| Elcano Montes | Juan Sebastián Elcano, completed Magellan's circumnavigation after his death | 2019-05-30 · WGPSN |
| Enrique Montes[7] | — | |
| Hillary Montes | Edmund Hillary, Everest Dağı'na (Tenzing Norgay ile) çıkan ilk insan | 2017-08-08 · WGPSN |
| Piccard Mons | Auguste Piccard, 23 kilometreye yükselebilen balonlarla üst atmosferin ölçümlerini yaptı | 2019-05-30 · WGPSN |
| Pigafetta Montes | Antonio Pigafetta, participated in Magellan's circumnavigation and wrote its only first-hand record | 2019-05-30 · WGPSN |
| Tabei Montes | Junko Tabei, first woman to climb both Mount Everest and the Seven Summits | 2019-11-19 · WGPSN |
| Tenzing Montesb | Tenzing Norgay, Everest Dağı'na (Edmund Hillary ile) çıkan ilk insan | 2017-08-08 · WGPSN |
| Wright Mons | Wilbur Wright ve Orville Wright, uçağın icadı, uçakla ilk uçuş[8] | 2019-05-30 · WGPSN |
| Zheng He Montes | Zheng He, Orta Çağ'ın Çinli kaşifi | — |
Paludes
Palus (kelimenin tam anlamıyla "bataklık"), küçük bir ovadır. Plüton'daki Paludes, tarihî kâşiflerin adını almıştır. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2][4] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| David-Néel Palus | Alexandra David-Néel, en çok Tibet'te 1924'teki Lhasa ziyareti ile bilinen Belçikalı-Fransız kaşif | — |
| Hyecho Palus | Hyecho, Korean traveler and scholar, crossed Asia from China to Arabia and back in 724-727 | 2020-01-02 · WGPSN |
| Tinne Paludes | Alexine Tinne, Sahara'yı geçmeye çalışan ilk Avrupalı Hollandalı kadın seyyah | — |
Plana
Planum, bir yayla veya yüksek düzdür. Bunlardan biri (Sputnik Planum) Plüton'da önce tespit edildi; ama o zamandan beri bir planitia olduğu anlaşıldı.
Planitiae
Planitia, plana'dan farklı olarak alçak arazide yer aldıklarından alçaktaki düzlüklerdir. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmeş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Bird Planitia [9] | 19. asır İngiliz kâşifi Isabella Bird[10] | — |
| Piri Planitia | Yeni Dünya'nın ilk haritasının yapan Pîrî Reis[11] | — |
| Sputnik Planitia [11] | Sputnik 1, Sputnik 1, Dünya'nın yörüngesinde dönen ilk uydu | 2017-08-08 · WGPSN |
Regiones
Regio, coğrafî olarak etrafından ayrılmış bir bölgedir. Plüton regioları (regiones), kurgu ve mitolojide yeraltı dünyasının ruhlarına veya Plüton'un çalışmasıyla ilişkili bilim insanlarına göre isimlendiriliyor. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir. [2] Böyle bir özellik olan ve önceleri Cthulhu Regio denilen özellik, şimdi bir makula olarak kabul edilir.[6][12]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Lowell Regio | X. Gezegen ile ilgili düşünceleriyle Plüton'un keşfine istemeyerek sebep olan Percival Lowell | 2019-05-30 · WGPSN |
| Tombaugh Regio | Clyde Tombaugh, Plüton'un kâşifi | 2017-08-08 · WGPSN |
Rupēs
Rupes, dik bir kayalıktır. Plütonlu rupesler (rupēs), kâşiflere göre isimlendirilir. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Cousteau Rupes | Jacques Cousteau, deniz altının kaşifi | — |
| Eriksson Rupes | Leif Erikson, Amerika'nın ilk İzlandalı kaşifi | — |
| Piri Rupes | Yeni Dünya'nın ilk haritasının yapan Pîrî Reis[11] | 2019-05-30 · WGPSN |
Terrae
Terra, geniş bir toprak kütlesidir. Plütonlu terralar (terrae), uzay sondalarına göre isimlendirilir. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Özellik | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Hayabusa Terra | Hayabusa, Hayabusa, bir asteroid örneğini geri getiren ilk uzay aracı | 2017-08-08 · WGPSN |
| Pioneer Terra | Pioneer programı, dış Güneş Sistemi'ni keşfetmek için yapılan ilk uzay aracı | — |
| Vega Terra | Venüs'ün yüzeyine sondalar bırakmanın yanı sıra Halley Kuyruklu Yıldızı'nın ilk yakından geçişlerini yapan Vega programı[11] | 2019-05-30 · WGPSN |
| Venera Terra | Venera programı, Venüs'e ilk inen araçlar | 2019-05-30 · WGPSN |
| Viking Terra | Viking programı, Mars'a inen araçlar | — |
| Voyager Terra | Voyager programı, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve yıldızlararası uzaydaki ilk uzay araçları. | 2017-08-08 · WGPSN |
Valles
Vallis, bir vadidir. Plütonlu valles, tarihî kâşiflerin ismini almıştır. Aşağıda New Horizons ekibinin seçtiği resmî olmayan isimlerin listesi yer almaktadır (yukarıda listelenen temaların hepsine karşılık gelen isimler değil).[2][4] Resmî olarak tasdik edilmiş isimler bu şekilde etiketlenmiştir.[1]
| Feature | Kimin ismi verildiği | İsmin tasdiki (Tarih · Referans) |
|---|---|---|
| Heyerdahl Vallis | Thor Heyerdahl, Norveçli maceraperest ve etnograf | — |
| Hunahpu Valles | Hunahpu, one of the mythological Maya Hero Twins | 2019-05-30 · WGPSN |
| Kupe Vallis | Kupe, Yeni Zelanda'nın efsanevi kaşifi | — |